Làm gì để doanh nghiệp nhỏ và vừa tận dụng hiệu quả ưu đãi từ các FTA?

Tỷ lệ tận dụng ưu đãi các FTA của doanh nghiệp Việt Nam còn thấp

Tại phiên thảo luận về hội nhập thương mại khu vực và toàn cầu với chủ đề “Từ hợp tác song phương đến chuỗi giá trị đa phương” trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Thụy Sĩ - Việt Nam 2025 đang diễn ra tại TP. Đà Nẵng từ ngày 3/11 - 5/11, bà Nguyễn Thị Lan Phương, Phó Trưởng phòng Đàm phán WTO, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết, đến nay, Việt Nam đã tham gia 20 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó, đã và đang thực thi 16 hiệp định. Một số FTA khác đang trong quá trình đàm phán như Việt Nam - EFTA hay ASEAN - Canada.

Việc tham gia các FTA đã giúp Việt Nam chuyển đổi mạnh mẽ mô hình kinh tế, từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đưa Việt Nam trở thành nền kinh tế lớn thứ 3 ASEAN và thứ 34 thế giới về GDP. Hiện nay, Việt Nam có quan hệ thương mại với hơn 230 đối tác, đã ký FTA với khoảng hơn 60 nền kinh tế, bao gồm những nền kinh tế hàng đầu như EU.

Năm 2024, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt trên 780 tỷ USD và liên tục duy trì thặng dư thương mại, nằm trong top 20 quốc gia có kim ngạch thương mại lớn nhất thế giới. Hệ thống thể chế, khung khổ pháp lý của Việt Nam cũng đã có những bước hoàn thiện theo hướng minh bạch, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, tạo điều kiện thu hút đầu tư nước ngoài tốt hơn, giúp Việt Nam trở thành "mắt xích" quan trọng trong chuỗi cung ứng và giá trị toàn cầu có tính cạnh tranh cao.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, trong quá trình thực thi các FTA vẫn còn những điểm Việt Nam cần củng cố và hoàn thiện hơn để tận dụng tối đa tiềm năng đang có trong các FTA. Tỷ lệ tận dụng ưu đãi FTA chưa cao, chỉ ở mức 30 - 40%, thấp hơn so với Thái Lan hay Indonesia (60 - 80%).

Thị phần hàng hóa Việt Nam ở các thị trường có FTA còn rất hạn chế. “Qua theo dõi trong thực thi hiệp định EVFTA, CPTPP, UKVFTA, chúng tôi thấy rằng, trong nhiều năm FTA có hiệu lực, giá trị có thể tăng lên nhưng tỷ trọng thị phần ở các thị trường vẫn còn hạn chế, chưa có sự tăng trưởng vượt bậc”, bà Phương nói và cho biết thêm, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam cũng chưa cao, liên kết giữa doanh nghiệp nội địa với doanh nghiệp FDI chưa chặt chẽ; thương hiệu của hàng hóa Việt Nam ở các thị trường lớn còn mờ nhạt.

Theo ông Marco Förster, Giám đốc khu vực Đông Nam Á Dezan Shira & Associates (đơn vị tư vấn đầu tư tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương), Việt Nam là điểm đến được nhiều doanh nghiệp quan tâm.

Việt Nam hiện đang ở trung tâm của mạng lưới FTA rộng khắp, vượt trội so với nhiều nước châu Á khác.

Tuy nhiên, một điểm còn hạn chế là tỷ lệ tận dụng ưu đãi FTA còn thấp. Năm 2024, tỷ lệ cấp chứng nhận xuất xứ ưu đãi (C/O) chỉ đạt khoảng 35%, dù đã cải thiện so với những năm trước.

Điều này có nghĩa là vẫn còn hai phần ba kim ngạch xuất khẩu đủ điều kiện nhưng chưa tận dụng được ưu đãi. “Ví dụ như nếu doanh nghiệp Việt Nam khai sai mã HS, chứng nhận xuất xứ (mẫu EUR.1) có thể bị từ chối, khiến hàng hóa chịu thuế MFN đầy đủ, làm mất toàn bộ lợi nhuận”, ông Marco Förster viện dẫn.

Cần hỗ trợ chuyên sâu cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Đại diện Dezan Shira & Associates cho rằng, hiện nay, phần lớn doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc tuân thủ đáp ứng các tiêu chuẩn, quy định về truy xuất nguồn gốc, chứng nhận an toàn để hưởng ưu đãi thuế quan còn khó khăn. Bên cạnh đó, các rào cản phi thuế quan và tiêu chuẩn kỹ thuật nghiêm ngặt của EU vẫn là thách thức lớn.

“Vì vậy, Việt Nam cần hệ thống hướng dẫn và đào tạo chuyên sâu, hỗ trợ doanh nghiệp SME hiểu rõ quy định, tiêu chuẩn, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận an toàn để có thể thực sự tận dụng được các FTA và tiếp cận thị trường châu Âu hiệu quả”, ông Marco Förster khuyến nghị.

Theo bà Đỗ Thị Quỳnh Trâm, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP. Đà Nẵng, thực tế các doanh nghiệp thành phố (chủ yếu là doanh nghiệp vừa và nhỏ) khi tham gia xuất khẩu vẫn gặp nhiều khó khăn về thông tin thị trường, tiêu chuẩn kỹ thuật và năng lực pháp lý trong hợp đồng quốc tế.

“Do đó, chúng tôi rất cần hỗ trợ chuyên sâu về thông tin thị trường, kết nối doanh nghiệp (B2B, B2C) và đào tạo kỹ năng pháp lý trong thương mại quốc tế”, lãnh đạo Sở Công Thương Đà Nẵng đề xuất.

Ngoài ra, TP. Đà Nẵng cũng mong muốn sẽ được hỗ trợ về xúc tiến xuất khẩu, như tổ chức đoàn doanh nghiệp sang Thụy Sĩ, Đan Mạch và các nước EFTA, để trực tiếp kết nối với đối tác.

Phó Trưởng phòng Đàm phán WTO Nguyễn Thị Lan Phương cho biết, để hỗ trợ doanh nghiệp khắc phục các hạn chế, tận dụng hiệu quả dư địa ưu đãi từ các FTA, Bộ Công Thương đang tập trung triển khai 4 nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, xây dựng cổng thông tin điện tử song ngữ về FTA, giúp doanh nghiệp tra cứu cam kết thuế quan, quy tắc xuất xứ, dịch vụ và thương mại bền vững. 

Thứ hai, thiết lập Bộ chỉ số đánh giá thực thi FTA (FTA Index) cho các địa phương, công bố hằng năm nhằm nâng cao tính minh bạch và năng lực hỗ trợ doanh nghiệp.

Thứ ba, xây dựng “Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA” (FTA Ecosystem) theo các Nghị quyết của Chính phủ, kết nối cơ quan quản lý, hiệp hội với doanh nghiệp.

Thứ tư, cuối cùng, đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu về FTA, đặc biệt trong quy tắc xuất xứ, sở hữu trí tuệ, phát triển bền vững, nhằm giúp doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.

Tỷ lệ tận dụng ưu đãi của doanh nghiệp Việt Nam từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA) còn thấp, mới chỉ đạt 30 - 40%. Vì vậy, cần có các chương trình hỗ trợ chuyên sâu cho doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ và vừa về thông tin thị trường, kết nối doanh nghiệp (B2B, B2C) và đào tạo kỹ năng pháp lý trong thương mại quốc tế.