FTA Index 'hé lộ' điểm nghẽn trong thực thi FTA của các tỉnh, thành

Điểm nghẽn trong thực thi, tận dụng FTA

Sau năm đầu tiên được công bố, Bộ Chỉ số FTA Index đã trở thành một “tấm gương phản chiếu” toàn diện về mức độ chủ động và năng lực thực thi các hiệp định thương mại tự do (FTA) của các địa phương trên cả nước. Từ đó, không ít tỉnh, thành phố bắt đầu có những chuyển biến rõ rệt, từ thay đổi nhận thức đến điều chỉnh cách tiếp cận, lấy doanh nghiệp làm trung tâm để thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế một cách thực chất hơn.

Là đơn vị đồng hành, tham gia vào quá trình xây dựng triển khai Bộ Chỉ số FTA Index, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương cho biết, quá trình khảo sát, triển khai FTA Index đã hé lộ nhiều điểm căn cơ mang tính hệ thống. Trước hết, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa trong nước, vẫn thiếu chủ động trong việc tiếp cận và tận dụng các cơ hội từ FTA. Đây là “điểm nghẽn” phổ biến, xuất hiện ở hầu hết các tỉnh, thành phố.

Bên cạnh đó, mối quan hệ kết nối giữa chính quyền địa phương với cộng đồng doanh nghiệp còn lỏng lẻo, thiếu sự gắn kết đồng bộ. Ở nhiều nơi, các cơ quan chức năng mới dừng lại ở việc ban hành văn bản, còn khâu tổ chức triển khai vẫn phó mặc cho doanh nghiệp.

“Có những doanh nghiệp thậm chí còn không biết đến sự tồn tại của các FTA, hoặc từ chối tham gia các cuộc khảo sát dù có sự giới thiệu chính thức từ địa phương” -PGS.TS Đào Ngọc Tiến chỉ rõ và nêu thực tế, ngược lại, một số địa phương dù có kim ngạch xuất khẩu không lớn nhưng lại đạt thứ hạng cao trong bảng xếp hạng FTA Index.

Lý do nằm ở sự quan tâm thực chất của chính quyền, có chính sách hỗ trợ cụ thể, tạo được kênh kết nối hiệu quả giữa Sở Công Thương và doanh nghiệp. Những địa phương này trở thành minh chứng sống động cho thấy, không cần là “đầu tàu” về quy mô kinh tế, vẫn có thể bứt phá nhờ cách tiếp cận đúng đắn.

Một phát hiện đáng chú ý khác của nhóm nghiên cứu FTA Index là sự không đồng đều trong việc thực hiện các cam kết phát triển bền vững giữa các địa phương. Trong bốn trụ cột của FTA Index, có một trụ cột riêng đánh giá việc thực hiện các cam kết phát triển bền vững - yếu tố ngày càng được nhấn mạnh trong các hiệp định thương mại thế hệ mới.

Chẳng hạn, Cà Mau - một tỉnh không phải là trung tâm kinh tế lớn lại đứng đầu bảng xếp hạng nhờ điểm số rất cao ở trụ cột phát triển bền vững. Ở đây, cả chính quyền và doanh nghiệp đều nhận thức rõ bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn lợi thủy sản chính là “miếng cơm manh áo” của doanh nghiệp, là yếu tố sống còn để duy trì năng lực xuất khẩu. Trong khi đó, ở nhiều tỉnh khác, yếu tố bền vững vẫn còn khá mờ nhạt, các chính sách chủ yếu tập trung vào thuế và phi thuế.

Doanh nghiệp xuất khẩu - trung tâm của hội nhập

Sau công bố FTA Index lần đầu tiên, nhiều địa phương đã có sự chuyển biến rõ nét. Nếu như trước đây, hoạt động thực thi FTA thường chỉ dừng ở tuyên truyền, phổ biến thông qua hội thảo, thì nay, các kế hoạch hành động của nhiều tỉnh, thành đã cụ thể hóa mục tiêu, lấy doanh nghiệp xuất khẩu làm trung tâm. Địa phương chủ động xác định thị trường mục tiêu, ngành hàng thế mạnh, từ đó triển khai tuyên truyền và hỗ trợ theo đúng nhu cầu thực tế của doanh nghiệp.

Theo PGS.TS. Đào Ngọc Tiến, đây chính là bước chuyển quan trọng: “Chúng ta không thể chỉ tổ chức vài buổi hội thảo là đủ. Câu chuyện phải là địa phương đem lại được giá trị cụ thể gì cho doanh nghiệp, doanh nghiệp cần gì để tận dụng các cam kết FTA”.

Tuy vậy, ông cũng chỉ ra một hạn chế, đó là nhiều địa phương vẫn chưa thực sự hướng doanh nghiệp vào quỹ đạo phát triển bền vững, trong khi đây sẽ là yêu cầu bắt buộc trong trung và dài hạn khi các FTA thế hệ mới ngày càng siết chặt tiêu chuẩn xanh, môi trường và lao động.

Khi xây dựng bộ chỉ số FTA Index, nhóm nghiên cứu cũng đặt ra mục tiêu cải tiến, mở rộng đối tượng khảo sát (không chỉ doanh nghiệp mà cả hợp tác xã, kinh tế tập thể), đồng thời hướng tới phương pháp đánh giá đa chiều hơn, kết hợp từ nhiều phía như doanh nghiệp, hiệp hội, chính quyền.

PGS.TS. Đào Ngọc Tiến nhấn mạnh: “Chúng ta cần có một sự cân đối giữa mục tiêu ngắn hạn là duy trì kim ngạch, lợi nhuận xuất khẩu với mục tiêu dài hạn là phát triển bền vững”.

Trong tương lai, tỷ trọng các chỉ tiêu liên quan đến phát triển bền vững và các ưu đãi phi thuế quan trong FTA Index sẽ được nâng cao, nhằm định hướng địa phương và doanh nghiệp dịch chuyển dần sang mô hình tăng trưởng chất lượng, ổn định

Có thể thấy, FTA Index không chỉ là một công cụ đo lường đơn thuần, mà còn là bản đồ định hướng giúp địa phương xác định điểm mạnh, điểm yếu trong hội nhập kinh tế quốc tế. Việc công bố công khai bảng xếp hạng tạo ra một “cuộc đua lành mạnh” giữa các tỉnh, thành, thúc đẩy chính quyền và doanh nghiệp cùng chuyển mình.

Từ những bài học của các địa phương tiên phong, có thể rút ra một thông điệp quan trọng, đó chính là hội nhập không bắt đầu từ hội trường mà từ chính hành động cụ thể của chính quyền địa phương và cộng đồng doanh nghiệp.

Sự thay đổi về nhận thức phải song hành với những giải pháp thực thi sâu sát, đặt doanh nghiệp vào trung tâm, coi phát triển bền vững là nền tảng, khi đó FTA Index mới thực sự trở thành “đòn bẩy” cho tăng trưởng xuất khẩu bền vững.

Bộ chỉ số FTA Index 2024 được xây dựng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và là kết quả nỗ lực phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Bộ Công Thương với các bộ, ngành, địa phương, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp với mục đích nâng cao hơn nữa hiệu quả thực thi các FTA của Việt Nam, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, đầu tư và thương mại của Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam.