Khơi dậy sức mạnh kinh tế tư nhân trong đổi mới sáng tạo

"Chìa khóa" nâng tầm năng lực cạnh tranh quốc gia

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu chuyển dịch theo hướng tăng trưởng chiều sâu, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang được khẳng định là động lực then chốt cho phát triển kinh tế, xã hội của mọi quốc gia, kể cả các nước đang phát triển và kém phát triển. 

TS. Hoàng Kim Khuyên, Viện Nhà nước và Pháp luật, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhận định, khu vực kinh tế tư nhân với vai trò là động lực chủ đạo của nền kinh tế thị trường, phải trở thành chủ thể tiên phong trong đầu tư và ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh quốc tế.

Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam cho thấy, mức độ đầu tư của khu vực tư nhân cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn, phân tán và thiếu tính bền vững. Điều này đặt ra yêu cầu phải huy động hiệu quả hơn nguồn lực xã hội, đặc biệt là dòng vốn từ doanh nghiệp tư nhân, để biến khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo thành động lực thực chất cho tăng trưởng.

Kinh nghiệm từ nhiều nền kinh tế châu Á cho thấy vai trò kiến tạo chính sách của Nhà nước có ý nghĩa quyết định. Trung Quốc đã phát động kế hoạch "Made in China 2025" nhằm thúc đẩy doanh nghiệp nội địa đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao. Hàn Quốc sớm định hình cơ chế hỗ trợ dài hạn về thuế, tín dụng và hạ tầng cho các tập đoàn như Samsung, LG, Hyundai, tạo nền tảng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo bền vững. 

"Cả hai quốc gia đều xây dựng được cơ chế chính sách rõ ràng, nhất quán, nhờ đó từng bước vươn lên vị trí dẫn đầu toàn cầu trong các lĩnh vực then chốt như viễn thông, trí tuệ nhân tạo và sản xuất thiết bị điện tử", TS. Khuyên phân tích.

Tại Việt Nam, hành lang pháp lý cho hoạt động đầu tư vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã dần được hình thành, thể hiện qua Luật Đầu tư 2020, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017, Luật Chuyển giao công nghệ 2017, cùng Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 (có hiệu lực từ 1/10/2025). 

Theo TS. Khuyên, Nhà nước đã tạo dựng một luật chơi rõ ràng, bảo đảm quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp tư nhân khi đầu tư vào hoạt động nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ. Đây là tiền đề quan trọng để thúc đẩy niềm tin, khơi dậy động lực đổi mới và lan tỏa tinh thần đầu tư vào tri thức trong khu vực kinh tế tư nhân, lực lượng đang ngày càng đóng vai trò quyết định trong quá trình hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam.

Đồng hành cùng doanh nghiệp công nghệ

Bên cạnh hành lang pháp lý, những năm gần đây, nhiều doanh nghiệp Việt như Viettel, FPT, Vingroup, VinAI, VinBigData đã chủ động đầu tư vào hệ sinh thái đổi mới. Không đơn thuần là đối tượng thụ hưởng chính sách, các doanh nghiệp này đã trở thành lực lượng đồng kiến tạo thông qua việc xây dựng phòng thí nghiệm ứng dụng, trung tâm nghiên cứu, phát triển (R&D) và nền tảng số quy mô lớn. Thành công này cũng phản ánh quá trình Việt Nam linh hoạt tiếp thu kinh nghiệm quốc tế, từ mô hình Pangyo Techno Valley của Hàn Quốc, Block71 của Singapore, đến Espoo Innovation Garden của Phần Lan.

Theo TS. Khuyên, sự kết hợp hài hòa giữa "áp lực nội sinh" từ nhu cầu chuyển đổi số trong sản xuất, nông nghiệp, giáo dục, y tế và định hướng "Chính phủ kiến tạo, doanh nghiệp làm trung tâm" đã tạo nên môi trường đầu tư hấp dẫn cho khu vực tư nhân.

"Chính sách hiện hành đã vượt qua giai đoạn hỗ trợ ban đầu và chuyển sang thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân giữ vai trò chủ động trong chuỗi giá trị đổi mới sáng tạo, từ nghiên cứu, phát triển, ứng dụng đến thương mại hóa sản phẩm công nghệ cao", bà nhấn mạnh.

Dù vậy, hệ thống chính sách vẫn còn những hạn chế cơ bản, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh công nghệ quốc gia. TS. Khuyên chỉ rõ 3 điểm yếu: Pháp luật về đầu tư khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo có tính dự báo thấp, khiến doanh nghiệp khó hoạch định chiến lược dài hạn; chính sách ưu đãi và hỗ trợ còn hình thức, thiếu các công cụ thực chất để khuyến khích đầu tư mạnh vào R&D; thiếu các thiết chế trung gian và hệ sinh thái hỗ trợ nghiên cứu ứng dụng, thương mại hóa công nghệ.

Để khắc phục, TS. Khuyên đề xuất 6 nhóm giải pháp, cụ thể:

Chuyển tư duy lập pháp từ quản lý sang kiến tạo thị trường, khắc phục tình trạng phân mảnh và thiếu nhất quán trong hệ thống pháp luật về đầu tư khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; Ban hành hướng dẫn kỹ thuật minh bạch về ưu đãi thuế cho hoạt động R&D, xây dựng danh mục chi tiết các loại chi phí được hưởng ưu đãi, tham chiếu các chuẩn quốc tế.

Thiết lập cơ chế thẩm định liên ngành với sự tham gia của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính và hiệp hội ngành hàng, nhằm đánh giá khách quan và chuyên môn hóa hồ sơ ưu đãi thuế. Thử nghiệm "sandbox chính sách tài khóa" trong các lĩnh vực trọng điểm như AI, công nghệ sinh học, chất bán dẫn, để hoàn thiện chính sách dựa trên dữ liệu thực tế.

Cùng với đó, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về chi tiêu R&D và hiệu quả ưu đãi thuế, giúp theo dõi và điều chỉnh chính sách theo thời gian thực, đồng thời củng cố niềm tin giữa doanh nghiệp và Nhà nước. Phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đa tác nhân bằng cách kết nối đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, nhà đầu tư và vườn ươm, đồng thời công nhận thiết chế trung gian như một chủ thể độc lập, có ngân sách và quyền hạn cụ thể.

"Khi hệ thống pháp luật thực sự trở thành nền tảng đồng hành cùng đổi mới, Việt Nam mới có thể khai thác tối đa tiềm năng sáng tạo trong khu vực tư nhân và bứt phá trên bản đồ đổi mới toàn cầu", TS. Khuyên khẳng định.

Để nâng cao vị thế Việt Nam trên "đường đua" kỷ nguyên số, Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam thuộc top 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á, top 50 nước đứng đầu thế giới về năng lực cạnh tranh số và chỉ số phát triển Chính phủ điện tử. Cùng với đó, Việt Nam kỳ vọng xếp hạng top 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển trí tuệ nhân tạo, trung tâm phát triển một số ngành, lĩnh vực công nghiệp công nghệ số.