Khoa học - công nghệ: Đánh trúng vào các điểm nghẽn kéo dài

Đánh trúng vào các vấn đề cấp bách

Ngày 17/2/2025, tiếp tục Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu

Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng trân trọng cảm ơn các ý kiến rất toàn diện, phong phú, sâu sắc, dưới nhiều góc nhìn và rất xây dựng, tâm huyết của các đại biểu Quốc hội. Những ý kiến này sẽ góp phần rất quan trọng để hoàn thiện nghị quyết.

Các ý kiến tại tổ và 18 ý kiến tại hội trường hôm nay đều nhằm mục tiêu có một nghị quyết thật chất lượng, khả thi và có tính cách mạng, giải quyết một số vấn đề cấp bách để bước đầu tạo ra ngay sự phát triển đột phá, tạo động lực về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số để thực hiện ngay Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Cơ quan soạn thảo sẽ nghiên cứu kỹ và tiếp thu tối đa để hoàn thiện dự thảo nghị quyết trình Quốc hội.

Về tên gọi của nghị quyết, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, cơ quan soạn thảo xin đề xuất tên gọi mới là: Nghị quyết về thí điểm một số chính sách, cơ chế đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Nghị quyết thí điểm không có tham vọng tháo gỡ mọi điểm nghẽn, nhất là khi nghị quyết được chuẩn bị trong một thời gian ngắn mà tập trung vào thí điểm một số ít chính sách, cơ chế đặc biệt thuộc thẩm quyền của Quốc hội về cơ bản đã rõ và có thể thực thi ngay, đánh trúng vào các điểm nghẽn kéo dài, đánh trúng vào các vấn đề cấp bách để tạo ra sự phát triển đột phá, thực hiện được ngay Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.

Bộ trưởng thông tin, trong tháng 5, Quốc hội sẽ thông qua Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp công nghệ số và tiếp theo sẽ là các luật liên quan khác. Đây sẽ là cơ hội để chúng ta tiếp tục giải quyết căn cơ hơn các vấn đề thể chế, chính sách và cơ chế cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

"Nhiều ý kiến phát biểu của các đại biểu sẽ được chúng tôi nghiên cứu, tiếp thu khi hoàn thiện các luật này. Tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, chúng tôi sẽ nghiên cứu đưa ra khỏi nghị quyết một số chính sách cần thêm thời gian để nghiên cứu và đánh giá toàn diện các mặt tác động, ví dụ như chính sách về cơ chế tự chủ của tổ chức khoa học - công nghệ" - Bộ trưởng nói.

Động lực thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Về cải cách cơ chế quản lý tài chính trong việc thực hiện nghiên cứu khoa học - công nghệ, giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu, về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, đây là những nội dung có nhiều vướng mắc kéo dài, gốc của nó là Nhà nước muốn tránh rủi ro nên đề ra nhiều thủ tục phức tạp, dồn rất nhiều trách nhiệm lên các tổ chức nghiên cứu và kết quả là các cơ sở nghiên cứu không dám nhận những nghiên cứu lớn, có rủi ro cao như các nghiên cứu cơ bản.

Nhưng nghiên cứu có bản chất rủi ro, là một loại đầu tư có rủi ro cao. Nghị quyết lần này thí điểm cơ chế khoán chi đối với hầu hết các nghiên cứu mà không phải cam kết kết quả cuối cùng. Nhà nước sẽ quản lý thông qua đánh giá các giai đoạn nghiên cứu để tiếp tục cấp kinh phí, đánh giá các cơ sở nghiên cứu có kết quả để giao thực hiện tiếp các đề tài.

"Nghị quyết cho phép Nhà nước cấp tiền cho nghiên cứu thông qua cơ chế quỹ. Nghị quyết cũng quy định về việc miễn trách nhiệm dân sự và không phải hoàn trả lại kinh phí nếu nghiên cứu không đi đến kết quả như dự kiến" - Bộ trưởng nhấn mạnh.

Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu

Người đứng đầu ngành Thông tin và Truyền thông cũng hy vọng với những chính sách, cơ chế đặc biệt này, với việc phân biệt nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng để có chính sách, cơ chế quản lý khác nhau, tạo thông thoáng cho cả 2 thì chi ngân sách nhà nước cho khoa học - công nghệ đang là 1% sẽ tăng lên tối thiểu 2% như quy định của Luật Khoa học và Công nghệ, có hiệu quả.

Về thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, theo Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, đây cũng đang là điểm nghẽn lớn và kéo dài. Kết quả nghiên cứu phải được thương mại hóa mới góp phần cho phát triển kinh tế - xã hội.

Nghị quyết thí điểm việc cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu để chủ động việc thương mại hóa ngay sau khi kết thúc nghiên cứu.

Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia lập và điều hành doanh nghiệp. Đây là những chính sách rất mạnh mẽ để thương mại hóa kết quả nghiên cứu, kể cả các kết quả nghiên cứu của những năm trước, tạo ra ích nước lợi nhà.

Bởi vì kết quả nghiên cứu được thương mại hóa thì nhà nước sẽ thu được thuế, tạo ra công ăn việc làm, đất nước có trình độ khoa học công nghệ cao hơn. Đây là cách thu hồi gián tiếp của Nhà nước đối với các khoản chi khoa học - công nghệ.

"Các đại biểu Quốc hội phát biểu hôm nay đều đồng tình ủng hộ thí điểm chính sách này. Một số nội dung chi tiết, chúng tôi sẽ nghiên cứu, tiếp thu để đảm bảo rõ nét hơn" - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ.

Cơ chế đột phá kích thích doanh nghiệp

Theo Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, hiện nay, chi cho nghiên cứu phát triển của chúng ta đang là 0,5% GDP, mới được 1/4 so với mục tiêu 2%. Trong 2% GDP này, chi của doanh nghiệp phải chiếm 70 - 80%, nhưng hiện nay, doanh nghiệp mới chi khoảng 20.000 tỷ đồng một năm, đạt được 1/6 so với mục tiêu.

Doanh nghiệp khi tập trung vào nghiên cứu, ứng dụng phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới, có tác động ngay đến phát triển kinh tế - xã hội, nên rất cần chính sách, cơ chế đột phá để kích thích doanh nghiệp.

Nghị quyết thí điểm cho phép doanh nghiệp chi cho khoa học - công nghệ, ngoài Quỹ khoa học - công nghệ và được tính là chi phí hợp lệ, được khấu trừ khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. "Tức là doanh nghiệp có thể chi cho khoa học công nghệ nhiều hơn 10% lợi nhuận trước thuế và cũng không bị ràng buộc bởi các quy định quá chặt chẽ của quỹ" - Bộ trưởng lý giải.

Quốc hội thảo luận tại hội trường Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học - công nghệ

Việc giới hạn chi khoa học - công nghệ được hưởng ưu đãi thuế chỉ trong phạm vi Quỹ khoa học - công nghệ đã làm cho các doanh nghiệp Việt Nam chi cho nghiên cứu phát triển ít hơn các nước tới 10 lần.

Một số đại biểu Quốc hội có ý kiến về chính sách giải phóng mạnh mẽ hơn nữa Quỹ khoa học - công nghệ của doanh nghiệp. "Chính sách khấu trừ thuế cho các khoản chi khoa học - công nghệ, giống như Nhà nước chung tay với doanh nghiệp để đầu tư cho khoa học - công nghệ, khuyến khích doanh nghiệp chi cho khoa học - công nghệ, chúng tôi thấy rất xác đáng và xin tiếp thu" - đại biểu nêu ý kiến.

Tạo nền tảng cho chuyển đổi số quốc gia

Về hạ tầng viễn thông, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, lúc này cần nhất là nhanh, đầu tư trước. Nghị quyết 57 có chủ trương Nhà nước phải tham gia đầu tư hạ tầng số, 5G phải nhanh, cáp quang biển phải nhanh để tạo hạ tầng đi trước phát triển đất nước. Nghị quyết đề xuất việc hỗ trợ nhà mạng đầu tư 5G để phủ sóng nhanh toàn quốc.

"Bình thường mỗi nhà mạng đầu tư một năm chỉ xung quanh 5.000 trạm 5G. Nếu muốn họ đầu tư một năm tới 20.000 trạm để phủ sóng nhanh và trước, Nhà nước phải hỗ trợ. Mức hỗ trợ đề xuất là 15%" - Bộ trưởng thông tin.

Một số đại biểu có ý kiến về việc dùng quỹ viễn thông công ích, nhưng quỹ này được quy định bởi luật là dành cho vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Để đẩy nhanh việc đầu tư các tuyến cáp quang biển do doanh nghiệp Việt Nam đầu tư, để đi những hướng tuyến khác nhau ngoài khu vực Biển Đông nhằm tăng tính bền vững cho hạ tầng viễn thông Việt Nam, Nghị quyết cho phép chỉ định thầu.

Về dịch vụ viễn thông vệ tinh tầm thấp, đây là công nghệ mới phủ sóng băng rộng cho vùng sâu, vùng đồi núi rất hiệu quả. Để thu hút đầu tư nước ngoài, nghị quyết cho phép thí điểm với sở hữu nước ngoài tới 100% nhưng phải đảm bảo quốc phòng, an ninh và chủ quyền quốc gia.

Về chuyển đổi số cũng rất cần một chữ nhanh, nhất là cho 2 năm 2025-2026 để tạo nhanh các nền tảng và động lực cho chuyển đổi số quốc gia trong những năm sau. Nghị quyết cho phép cơ chế chỉ định thầu một số loại dự án chuyển đổi số.

"Tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội, cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục giới hạn rõ hơn những trường hợp được chỉ định thầu để tránh bị lạm dụng cũng như bổ sung các quy định về kiểm toán và hậu kiểm" - Bộ trưởng nói.

Về công nghiệp bán dẫn, theo Bộ trưởng, đây là ngành công nghiệp chiến lược, Việt Nam đặt mục tiêu phát triển đầy đủ tất cả các công đoạn của ngành công nghiệp này, trong đó, khó nhất là nhà máy sản xuất, nhất là nhà máy sản xuất đầu tiên rất quan trọng cho nghiên cứu, thử nghiệm các chip được thiết kế tại Việt Nam và sản xuất các chip chuyên dùng của Việt Nam, nhất là quốc phòng, an ninh và rất quan trọng cho đào tạo nhân lực.

Nhà máy quy mô nhỏ này khoảng dưới 1 tỷ USD giống như một phòng Lab - phòng thí nghiệm hơn là một nhà máy, đáng nhẽ Nhà nước nên đầu tư toàn bộ, nhưng để thu hút doanh nghiệp tham gia đầu tư vào vận hành, nghị quyết đề xuất hỗ trợ 30% tổng giá trị đầu tư.

Có ý kiến của đại biểu Quốc hội đề xuất mức hỗ trợ cao hơn tới 50%, nếu làm nhanh hơn và tối thiểu cũng là 30%; cho phép doanh nghiệp dùng quỹ khoa học - công nghệ để đầu tư vì đây là dự án nghiên cứu phát triển không phải kinh doanh thuần túy; cho phép doanh nghiệp trích Quỹ Khoa học - công nghệ cao hơn 10% trong một số năm để đầu tư nhà máy, phòng Lab này cũng như không nên chỉ tên doanh nghiệp được hỗ trợ.