Hội nghị cấp cao kỷ niệm ASEAN-EU đầu tiên: Nơi hội tụ những kỳ vọng

Mặc dù các quan chức chính phủ cấp cao của các quốc gia thành viên ASEAN và EU, cũng như những người đứng đầu Ban thư ký ASEAN và Ủy ban châu Âu đều đã họp thường xuyên. Tuy nhiên, đây sẽ là lần đầu tiên những người đứng đầu chính phủ của cả hai bên gặp nhau trong khuôn khổ cấp cao, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel và Thủ tướng Campuchia Hun Sen - Chủ tịch ASEAN 2022.

Điểm nổi bật của Hội nghị thượng đỉnh này không chỉ nằm ở chỗ đây là điểm hẹn đầu tiên giữa ASEAN và EU mà còn là một sự kiện kỷ niệm đánh dấu mốc son của 45 năm quan hệ EU-ASEAN được thiết lập từ năm 1977 khi cả hai tổ chức khu vực này chưa đạt được hình thức đầy đủ nhất. Hai bên cũng đang kỷ niệm hai năm thiết lập quan hệ đối tác chiến lược. Quan hệ EU-ASEAN đã vượt qua một số cột mốc quan trọng trong bốn thập kỷ rưỡi qua.

Với mục đích thúc đẩy hợp tác liên khu vực, EU đã thành lập phái đoàn ngoại giao tại ASEAN và bổ nhiệm đại sứ đầu tiên của EU tại ASEAN vào ngày 8/8/2015, trùng với Ngày ASEAN. Hội nghị Bộ trưởng ASEAN-EU (AEMM) lần thứ 23 được tổ chức vào ngày 1/12/2020 đã nâng Quan hệ Đối tác Đối thoại EU-ASEAN lên Đối tác Chiến lược. Mặc dù các thành phần chiến lược của quan hệ đối tác chiến lược này vẫn chưa được giải mã đầy đủ, nhưng cũng phải thừa nhận rằng quan hệ đối tác chiến lược giữa hai tổ chức khu vực không phải là song phương đơn thuần.

Điều đó nói rằng, ASEAN và EU không quên những lợi ích và mối quan tâm chiến lược của nhau. Thứ nhất, trật tự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đang nổi lên chắc chắn đã tạo ra cảm giác cấp bách cho cả hai bên mặc dù ở các mức độ khác nhau giữa các thành viên cấu thành. Năm 2021, EU công nhận vai trò trung tâm của ASEAN trong Chiến lược của EU về Hợp tác Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương.

Kế hoạch vạch ra các cam kết của EU nhằm thúc đẩy hòa bình, an ninh, thịnh vượng và phát triển bền vững trong khu vực phù hợp với các giá trị dân chủ, pháp quyền, nhân quyền và luật pháp quốc tế. Josep Borrell, phó chủ tịch Ủy ban châu Âu và Đại diện cấp cao của EU về chính sách đối ngoại và an ninh đã đến thăm Ban thư ký ASEAN vào năm 2021. Chuyến thăm cấp cao này là một phần của sáng kiến Đối tác chiến lược EU-ASEAN, được xây dựng trên cơ sở lợi ích và giá trị cũng như mong muốn chung để cùng nhau giải quyết các thách thức toàn cầu.

Trong cuộc họp cấp bộ trưởng với các đối tác ASEAN vào ngày 4/8/2022, ông Borrell tuyên bố rằng EU cam kết tham gia vào khu vực và coi ASEAN là một "đối tác chiến lược".

Một Kế hoạch hành động mới của EU-ASEAN đã được thiết lập tại hội nghị thượng đỉnh này, vạch ra một loạt các chủ đề dành cho sự hợp tác chặt chẽ hơn trong 5 năm tới (2023–2027), bao gồm phục hồi sau đại dịch, thương mại, kết nối dựa trên luật lệ và biến đổi khí hậu bền vững, nghiên cứu và bảo mật. Xét về những yếu tố này, ASEAN dường như có ý nghĩa quan trọng đối với châu Âu về kinh tế, ngoại giao và an ninh.

Hội nghị thượng đỉnh này là một dấu hiệu cho thấy hai khối đang nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược trong bối cảnh xung đột chiến lược gia tăng ở châu Á. Với cuộc xung đột Nga-Ukraine đang diễn ra và những khó khăn phát sinh đối với châu Âu, EU đã nhận thấy rằng có những khoảng trống trong giao tiếp chiến lược của mình, một phần do ưu tiên không ngừng cho ngoại giao và phát triển hơn là quốc phòng và xây dựng khả năng răn đe, cần phải được giải quyết khẩn cấp.

EU đang thể hiện sự quan tâm mới đến việc hiện diện mạnh mẽ hơn trong khu vực – mục tiêu chính dường như là đảm bảo sự hiện diện của chính mình với tư cách là một bên liên quan có trách nhiệm trong việc duy trì trật tự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương dựa trên luật lệ. Các chuyên gia dự đoán rằng các chủ đề liên quan đến an ninh sẽ chiếm ưu thế trong các cuộc thảo luận của hội nghị thượng đỉnh và EU sẽ làm việc để giải thích lập trường của các quốc gia Đông Nam Á về cuộc khủng hoảng Ukraine. Ngoại trừ Singapore (và Philippines), quốc gia đã tham gia chiến dịch trừng phạt quốc tế đối với Nga, hầu hết các quốc gia Đông Nam Á đều duy trì lập trường trung lập về cuộc xung đột mặc dù phải đối mặt với các tác động kinh tế do chiến tranh gây ra ở các mức độ khác nhau.

Các lĩnh vực ưu tiên trong Chiến lược hợp tác của EU ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương là thịnh vượng bền vững và toàn diện, quản trị đại dương, kết nối, an ninh con người, chuyển đổi xanh, quản trị kỹ thuật số và quan hệ đối tác, an ninh và quốc phòng. Bên cạnh thảo luận về các vấn đề an ninh và thương mại toàn cầu, cuộc khủng hoảng leo thang ở Myanmar sẽ là một vấn đề quan trọng để cả hai khối cân nhắc.

Về mặt thương mại, thương mại EU-ASEAN đã vượt mốc 250 tỷ USD vào năm ngoái. ASEAN là một trong những đối tác thương mại lớn của EU kết hợp tất cả 10 thành viên của ASEAN. EU có các hiệp định thương mại tự do có hiệu lực với Singapore và Việt Nam, đồng thời đang tiến hành các cuộc đàm phán tương tự với Indonesia, Philippines, Malaysia và Thái Lan. Mặc dù đang xem xét các khả năng của một FTA với toàn bộ khối, EU đã áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Campuchia và Myanmar do vi phạm nhân quyền.

Tại hội nghị thượng đỉnh, EU và ASEAN cũng mong muốn hướng tới phát triển chuỗi cung ứng khu vực và liên khu vực mạnh mẽ và hiệu quả. Đại dịch đã cản trở hoạt động nhập khẩu các sản phẩm y tế và linh kiện ô tô cho EU, vốn được kỳ vọng sẽ hỗ trợ cơ sở hạ tầng và các thỏa thuận hợp tác kinh tế cho các nước ASEAN. Một mạng lưới thương mại tự do mở rộng sẽ đa dạng hóa chuỗi cung ứng và giảm bớt sự phụ thuộc vào các cường quốc giàu tài nguyên như Nga.

EU và ASEAN dự kiến sẽ hợp tác chặt chẽ hơn để ngăn chặn việc xuất khẩu công nghệ nhạy cảm có thể được sử dụng cho mục đích quân sự cũng như đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông. Những sáng kiến này dựa trên chương trình nghị sự Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương năm 2021.

Mối quan hệ EU-ASEAN đang ở đỉnh điểm của một sự thay đổi to lớn. EU chưa bao giờ quan tâm đến việc hợp tác với ASEAN và các thành viên về nhiều mặt như vậy. Mối quan tâm mạnh mẽ nhất từ trước đến nay của EU trong việc hợp tác với ASEAN là cơ hội đồng bộ cho cả hai bên. Để hợp tác với EU đạt được những lợi ích lớn hơn, ASEAN giữ cam kết trong việc nâng cao kỹ năng kinh tế và nguồn nhân lực của mình.