Hoa gạo, hay còn gọi là mộc miên, chẳng có hương thơm nhưng lại có sức hút kỳ lạ, đủ để khiến bao người lặng lòng khi nhìn thấy.

Tháng Ba ghé qua trong làn gió xuân còn vương chút se lạnh, mang theo sắc đỏ rực của hoa gạo - loài hoa như ngọn lửa nhỏ thắp lên giữa trời xanh, giữa những con đường làng quen thuộc, những bờ đê lặng lẽ và những triền đồi xa thẳm.

Không biết từ bao giờ, hoa gạo đã trở thành dấu mốc của tháng Ba, trở thành ký ức không thể phai mờ trong tâm hồn những người đã từng đi qua một thời thơ ấu bình yên nơi làng quê. Hình ảnh những cây gạo già đứng trầm mặc nơi đầu làng, lặng lẽ dõi theo bao lớp người đi qua, đã khắc sâu trong tâm trí bao người con xa quê và cả những người vẫn đang gắn bó ở lại.

Ngày bé, mỗi khi thấy hoa gạo nở đỏ rực, lòng tôi lại rộn ràng nghĩ đến những ngày hè sắp đến. Cây gạo già ở đầu làng là nơi tụ tập của lũ trẻ con, là nơi chúng tôi chơi trò nhặt hoa, những người già ngồi kể chuyện ngày xưa. Những bông hoa đỏ rơi xuống, nằm lặng trên nền đất, như những ngọn đuốc nhỏ soi rọi bao nỗi nhớ thương.

Nhưng đối với tôi, hoa gạo không chỉ là dấu mốc của mùa mà còn là sợi dây kéo tôi về một thời quá vãng, nơi có những tháng ngày tuổi thơ bên bà ngoại, ở một vùng quê yên bình của Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ.

Tôi nhớ những ngày còn bé, cứ mỗi dịp hè hay kỳ nghỉ lễ dài, bố mẹ lại cho tôi về quê ở thăm bà ngoại. Nhà bà tôi nằm giữa cánh đồng, nhưng trên một đồi đất với những hàng cây chè được trồng thẳng tắp, gần một cây gạo cổ thụ. Bà tôi bảo, cây gạo ấy đã có từ rất lâu, từ thời bà còn là một cô gái nhỏ, mỗi khi hoa nở, bầu trời quê như bừng sáng trong sắc đỏ diệu kỳ. Quê tôi ngày ấy nghèo lắm, nhưng có lẽ sắc thắm đỏ diệu kỳ của màu hoa gạo đã khiến bức tranh quê tôi thêm “giàu có”, rực rỡ và sống động.

Những đêm hè ở quê, tôi thích nhất là được nằm trên chiếc chiếu trải giữa sân, gối đầu lên đùi nghe bà kể chuyện, nhìn lên bầu trời đầy sao xa tít tắp. Có lẽ cho đến tận bây giờ, sẽ chẳng bao giờ tôi có thể bắt gặp lại được hình ảnh bầu trời sao đêm bình yên và đẹp đến như vậy nữa. Bà tôi giờ đã khuất núi, nhắc tới bỗng dưng một nỗi nhớ cồn cào, da diết trong tôi lại nghèn nghẹn dâng lên…

Bà tôi vẫn hay cho tôi nghe kể về những mùa hoa gạo của ngày xưa, khi ông tôi còn sống, chuyện các bác, các cô và mẹ tôi còn nhỏ. Bà bảo, hồi đó cứ mỗi lần hoa gạo nở là trẻ con trong làng lại háo hức, vì biết mùa hè sắp đến, những ngày rong chơi ngoài đồng ruộng lại chẳng mấy sẽ bắt đầu.

Nhưng lũ trẻ con chúng tôi ngày ấy lại sợ cây gạo một cách vô hình, vì trong những câu chuyện của các bác trong làng kể, “cây gạo ở đầu làng có ma”. Chẳng biết câu chuyện ấy có thật không, nhưng đủ để mỗi lần đi ngang qua cây gạo vào buổi tối, tôi đều thấy rợn người, dù ban ngày vẫn vô tư nhặt hoa chơi đùa cùng chúng bạn.

Bà cười hiền, xoa đầu tôi khi nghe tôi kể nỗi sợ ấy, bà bảo: “Ma quỷ đâu chẳng biết, nhưng hoa gạo vẫn đẹp thế đấy con à. Cứ nở, cứ rụng, cứ đỏ rực cả một góc trời mà chẳng cần ai ngắm. Cũng như người quê mình, cứ lặng lẽ làm lụng, cứ hy sinh mà chẳng cần ai nhớ đến”. Rồi bà tôi lại ngậm ngùi nhớ đến bác cả tôi, bác tôi cũng đã hi sinh trong chiến trận miền Nam, chẳng một lời từ biệt...

Những lời bà nói khi ấy, tôi còn quá nhỏ để hiểu hết. Chỉ biết rằng, mỗi khi ngồi bên bà, nghe giọng bà trầm ấm giữa đêm khuya, tôi thấy lòng mình bình yên vô cùng. Rồi đứa trẻ thơ bé là tôi khi ấy, nằm nghe chuyện rồi ngủ vùi trong lòng bà lúc nào chẳng hay.

Sao lúc này đây, tôi bỗng thấy nhớ bà tôi da diết…

Mùa hoa gạo tháng Ba đã đi vào bao áng văn, câu thơ với những hình ảnh da diết, đầy xúc cảm. Nhà thơ Nguyễn Bính từng viết:

“Tháng ba về, hoa gạo nở trên cây

Mẹ ta thì tóc trắng như mây

Ta đi qua những ngày xưa cũ

Chợt thấy lòng thương mẹ biết bao”.

Những bông hoa gạo đỏ như màu áo của mẹ ngày cũ, đỏ như những giấc mơ đã xa, như ký ức một thời không thể nào quên. Nhà thơ Bằng Việt cũng từng có những câu thơ nổi tiếng về hoa gạo, về nỗi nhớ:

“Tháng Ba về, gió thổi dọc triền sông

Hoa gạo nở, rực trời thương nhớ

Tôi đứng lại giữa chiều hoang hoải gió

Thấy lòng mình cũng đỏ sắc hoa rơi”.

Hoa gạo nở không chỉ là một dấu hiệu của thiên nhiên, mà còn là một mốc thời gian khơi gợi bao ký ức. Mỗi lần nhìn thấy những bông hoa đỏ thắm ấy, lòng người lại dậy lên những cảm xúc khó tả - đó là nỗi nhớ quê hương, gia đình, những kỉ niệm, tháng ngày dấu yêu xưa cũ đã qua mà chẳng thể nào quay trở lại.

Hóa ra, có những điều đã trôi qua tưởng chừng như thật giản đơn bé nhỏ, để rồi khi mất đi mới thấy quý giá và tiếc nuối vô cùng. Ký ức trong mỗi người chúng ta, ai mà chẳng có một thời để thương để nhớ, và có lẽ là cả mùa hoa gạo tháng Ba như vậy chăng?