Giải quyết tranh chấp trong thương mại điện tử bằng ODR

Gia tăng tranh chấp

Theo đánh giá của CIEM, những năm gần đây, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, TMĐT ngày càng trở nên phổ biến, trở thành một nhân tố cạnh tranh trong thời đại công nghệ 4.0. Đặc biệt trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát mạnh mẽ, hàng loạt các biện pháp ứng phó với dịch bệnh được đưa ra, như: Giãn cách xã hội, phong tỏa, đóng cửa biên giới, tạm dừng hoạt động nhà máy, cửa hàng… khiến các hoạt động thương mại, kể cả thương mại qua biên giới, đã chuyển dần theo hướng dựa nhiều hơn vào các nền tảng trực tuyến, càng khiến TMĐT phát triển nhanh, mạnh hơn.

Ông Nguyễn Hoa Cương - Phó Viện trưởng CIEM thông tin: tại Việt Nam, quy mô thị trường TMĐT đã tăng từ 3 tỷ USD năm 2015 lên 12 tỷ USD năm 2019, với tốc độ tăng trung bình là 38%. Năm 2020, dù bị ảnh hưởng bởi Covid-19, nhưng thị trường TMĐT nước ta vẫn tăng trưởng tới 16%, quy mô thị trường đạt 14 tỷ USD. Nhiều dự báo cho rằng, TMĐT Việt Nam sẽ đạt 52 tỷ USD vào năm 2025, với tốc độ tăng trưởng trung bình cho giai đoạn 2020-2025 là 29%.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của TMĐT, số lượng tranh chấp phát sinh có xu hướng gia tăng. Mặc dù cơ chế xử lý tranh chấp được thiết lập trực tiếp trong các sàn TMĐT, nhưng cơ chế này chưa đủ hữu hiệu để xử lý tranh chấp phức tạp giữa các bên liên quan. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, gián đoạn chuỗi cung ứng cũng làm gia tăng tranh chấp trong hoạt động thương mại truyền thống, kể cả thương mại qua biên giới. Giải quyết những tranh chấp càng khó khăn hơn đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa… Thực tế đó dẫn đến nhu cầu cấp bách phát triển nền tảng giải quyết tranh chấp trực tuyến đủ rộng, đủ hữu hiệu để áp dụng được trong cả môi trường TMĐT và thương mại truyền thống.

Hóa giải bằng tranh chấp trực tuyến

Để hóa giải những tranh chấp phát sinh trong TMĐT, Chương trình hỗ trợ thương mại do Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia (DFAT) tài trợ nhằm phát triển TMĐT cho các nước ASEAN, do Công ty DT Global quản lý đã cùng với CIEM thực hiện Dự án “Thúc đẩy giải quyết tranh chấp trực tuyến trong TMĐT nhằm bảo vệ người tiêu dùng”. Dự án đã cho thấy, giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR) trong TMĐT đang gia tăng không ngừng bởi những ưu điểm tiết kiệm về thời gian và chi phí cho các bên tham gia.

Đặc biệt, theo đại diện CIEM, trên thực tế, Ủy ban Kinh tế của Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) đã bắt đầu thảo luận về các ý tưởng và khuôn khổ thúc đẩy ODR từ năm 2016. Trong giai đoạn 2016-2019, Việt Nam ít nhiều đã có những thảo luận về mức độ phù hợp của ODR. Đến năm 2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 645/QĐ-TTg ngày 15/5/2020 phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021-2025, trong đó đề ra một giải pháp là nghiên cứu, xem xét áp dụng hệ thống ODR, nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong TMĐT, thúc đẩy sự phát triển của TMĐT xuyên biên giới, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Từ đó, các tổ chức của Việt Nam cũng nhanh chóng tiếp cận và đưa ODR vào vận hành. Trung tâm Trọng tài quốc tế Hà Nội đã khởi động Hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến từ tháng 6/2020. Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam đã ra mắt nền tảng hòa giải thương mại trực tuyến (Medup) vào cuối tháng 3/2021.

Mặc dù có nhiều thuận lợi, nhưng theo ông Cao Xuân Phong – Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư Pháp): Cản trở lớn nhất của ODR là vấn đề sức ép tâm lý, nhất là khi giải quyết tranh chấp bằng tòa án thì phải công khai, minh bạch, còn các phương pháp khác thì giữ bí mật. Nhưng trên môi trường online như ODR thì khó để giữ bí mật, vì vậy nhiều doanh nghiệp không sẵn sàng khi thực hiện hình thức này.

Thời gian tới, để việc áp dụng ODR trở nên phổ biến hơn, theo CIEM, Việt Nam cần tập trung hoàn thiện các điều kiện để phổ biến ODR và ứng dụng ODR hữu hiệu hơn trong cả hoạt động TMĐT và thương mại truyền thống.