Gia Lai: Tái cơ cấu nông sản theo hướng thị trường

Với lợi thế quỹ đất rộng, khí hậu đa dạng và sự tham gia ngày càng sâu của các doanh nghiệp lớn, tỉnh Gia Lai đang từng bước hình thành các vùng sản xuất nông nghiệp quy mô lớn, tập trung vào những cây trồng chủ lực như cà phê, chuối, sầu riêng, dâu tằm, hướng tới chuỗi giá trị khép kín và phát triển bền vững.

Nông nghiệp mở rộng quy mô

Năm 2025, tổng diện tích gieo trồng toàn tỉnh Gia Lai đạt hơn 771.000 ha, vượt hơn 6.000 ha so với kế hoạch. Trong đó, diện tích lúa gần 170.000 ha; bắp hơn 46.700 ha; mì hơn 83.600 ha; cà phê hơn 108.800 ha; điều gần 39.900 ha; cao su hơn 86.390 ha.

Cùng với mở rộng diện tích, tỉnh đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng. Gần 13.360 ha cây trồng kém hiệu quả, chủ yếu trên đất lúa thường xuyên bị hạn, đất trồng mì và mía, đã được chuyển sang các loại cây có giá trị kinh tế cao hơn, phù hợp điều kiện thổ nhưỡng và nhu cầu thị trường.

Đến nay, toàn tỉnh có hơn 70.600 ha cây trồng đạt chứng nhận sản xuất nông nghiệp tốt và nông nghiệp hữu cơ; hơn 88.700 ha được ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước. Gia Lai hiện có 309 mã số vùng trồng, trong đó 255 mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu với hơn 10.200 ha, cùng 40 cơ sở đóng gói trái cây xuất khẩu.

Thực tiễn cho thấy, sự tham gia của các doanh nghiệp đầu tư quy mô lớn đã tạo chuyển biến rõ nét trong tổ chức sản xuất nông nghiệp tại Gia Lai. Không chỉ mở rộng diện tích, các doanh nghiệp này còn đưa vào các quy trình canh tác chuẩn hóa, cơ giới hóa và quản trị sản xuất theo chuỗi.

Trong số đó, Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai là một trong những doanh nghiệp sớm đầu tư phát triển các vùng cây trồng tập trung tại khu vực Tây Nguyên, đặc biệt là chuối, cà phê, sầu riêng và dâu tằm. Việc hình thành các nông trường quy mô lớn giúp doanh nghiệp chủ động nguồn nguyên liệu, đồng thời tạo ra mô hình sản xuất khác biệt so với phương thức canh tác nhỏ lẻ trước đây.

Các vùng chuối già Nam Mỹ được phát triển tại khu vực Chư Sê, Ia Băng, Kon Gang, Bàu Cạn, Lơ Pang… đã nhanh chóng trở thành vùng nguyên liệu xuất khẩu quan trọng. Với độ cao trung bình 700-800 m so với mực nước biển, điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng tại đây giúp chuối đạt yêu cầu khắt khe về chất lượng, mẫu mã của các thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Hiện mỗi năm, Gia Lai xuất khẩu khoảng 150.000 tấn chuối.

Vai trò “đi trước mở đường” trong hệ sinh thái nông nghiệp

Không chỉ mở rộng diện tích, một điểm đáng chú ý là các doanh nghiệp lớn chú trọng đầu tư vào nền tảng kỹ thuật và khoa học công nghệ. Trong sản xuất cà phê, Hoàng Anh Gia Lai hợp tác với Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) trong tư vấn kỹ thuật và cung ứng giống, qua đó từng bước chuẩn hóa quy trình canh tác, hướng tới năng suất ổn định và chất lượng đồng đều.

Ở lĩnh vực chuối, doanh nghiệp áp dụng kinh nghiệm canh tác từ các quốc gia có ngành chuối phát triển, kết hợp đội ngũ kỹ sư trong và ngoài nước để kiểm soát toàn bộ quy trình từ trồng, chăm sóc đến thu hoạch và đóng gói. Cách làm này giúp sản phẩm đáp ứng tốt yêu cầu truy xuất nguồn gốc và kiểm dịch thực vật, điều kiện bắt buộc để tham gia sâu vào thị trường xuất khẩu.

Cùng với cà phê, mặt hàng xuất khẩu chủ lực với sản lượng khoảng 240.000 tấn mỗi năm, nhóm trái cây tươi và trái cây chế biến như chuối, sầu riêng, chanh dây, xoài… đang nổi lên là động lực tăng trưởng mới của nông nghiệp Gia Lai.

Hiện nay, với diện tích chuối già Nam Mỹ hơn 7.000 ha tại Việt Nam, Lào và Campuchia; hơn 2.000 ha sầu riêng và hàng nghìn héc-ta cà phê, dâu tằm được đầu tư đồng bộ, Hoàng Anh Gia Lai đang hình thành chuỗi giá trị tương đối hoàn chỉnh từ vùng nguyên liệu đến chế biến. Riêng dâu tằm, doanh nghiệp hướng tới xây dựng chuỗi khép kín từ “nương dâu, nhà tằm, nhà máy ươm tơ”, góp phần khôi phục và nâng tầm ngành tơ tằm tại địa phương.

Theo đánh giá của ngành chức năng, sự xuất hiện của các mô hình sản xuất quy mô lớn không chỉ tạo ra sản lượng hàng hóa ổn định mà còn góp phần nâng cao tiêu chuẩn chung của vùng nguyên liệu, thúc đẩy nông dân và hợp tác xã thay đổi phương thức sản xuất để tham gia chuỗi liên kết.

Với 248 mã số vùng trồng xuất khẩu sang Trung Quốc và 40 cơ sở đóng gói có công suất khoảng 1.800 tấn/ngày, Gia Lai đang sở hữu nền tảng quan trọng để phát triển chuỗi giá trị nông sản bền vững. Trong bức tranh đó, các doanh nghiệp đầu tư quy mô lớn, trong đó có Hoàng Anh Gia Lai, được xem là lực lượng “đi trước mở đường”, góp phần định hình cách làm nông nghiệp mới cho địa phương.

Từ thực tiễn sản xuất, có thể thấy nông nghiệp Gia Lai đang chuyển dần từ sản xuất phân tán sang xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp tập trung, nơi doanh nghiệp giữ vai trò dẫn dắt, nông dân là chủ thể liên kết và Nhà nước đóng vai trò kiến tạo. Đây được xem là hướng đi phù hợp để nông sản Gia Lai nâng cao giá trị gia tăng và đứng vững trên thị trường quốc tế.

Ông Đoàn Ngọc Có, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai cho biết, định hướng của tỉnh trong thời gian tới là tiếp tục phát triển nông nghiệp theo hướng quy mô lớn, ứng dụng khoa học công nghệ và liên kết theo chuỗi giá trị, lấy thị trường làm thước đo hiệu quả sản xuất. Trong đó, tỉnh ưu tiên các cây trồng có lợi thế so sánh và nhu cầu ổn định từ thị trường quốc tế như cà phê, hồ tiêu, cao su và các loại trái cây nhiệt đới.

Theo ông Có, việc các doanh nghiệp đầu tư bài bản vào vùng nguyên liệu, áp dụng quy trình sản xuất chuẩn và tham gia sâu vào xuất khẩu không chỉ tạo động lực tăng trưởng cho ngành nông nghiệp, mà còn góp phần nâng chuẩn chung cho vùng sản xuất, thúc đẩy nông dân, hợp tác xã chuyển từ sản xuất manh mún sang liên kết bền vững. “Tỉnh sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, quản lý chặt vật tư nông nghiệp, mã số vùng trồng và kiểm dịch thực vật, tạo điều kiện để các chuỗi sản xuất, chế biến, xuất khẩu phát triển ổn định, lâu dài”, ông Có nhấn mạnh.

Toàn tỉnh hiện có hơn 70.675 ha cây trồng đạt chứng nhận VietGAP, GlobalGAP và hữu cơ, tăng hơn 1.200 ha so với cuối năm 2024. Riêng 9 tháng năm 2025, đã có 1.211 ha được cấp mới chứng nhận GlobalGAP, gồm 319 ha sầu riêng, 76 ha bưởi và 816 ha chuối.