Dưa mèo Tây Bắc: Sản vật vùng cao hút khách thành thị

Lan toả hương vị núi rừng

Dưa mèo, hay còn gọi là dưa chuột mèo, là loại quả có nguồn gốc từ các tỉnh miền núi Tây Bắc như Sơn La, Lai Châu, Điện Biên hay Lào Cai.

Cây dưa mèo có sức sống bền bỉ, không cần nhiều kỹ thuật chăm sóc. Đồng bào dân tộc Tây Bắc cho biết loại cây này chỉ thích hợp với khí hậu mát lạnh ở độ cao từ 1.000m trở lên. Bà con thường trồng xen kẽ với ngô trên nương, không cần làm giàn, không cần bón phân hay tưới nước, cây vẫn cho năng suất cao.

Khác hẳn với dưa chuột thường, dưa mèo có kích thước lớn, hình dáng hơi tròn hoặc thuôn dài, vỏ xanh đậm và dày, cùi trắng giòn, vị ngọt mát pha chút chua thanh. Nếu được chăm sóc tốt, mỗi quả có thể nặng tới 1,5 - 2kg, nhưng để thuận tiện trong tiêu thụ, bà con thường thu hoạch khi quả còn ở độ “bánh tẻ”, khoảng 2-3 quả/kg.

Mùa dưa mèo thường bắt đầu từ tháng 6 đến đầu tháng 8 hàng năm, đúng thời điểm hè oi bức, khiến loại quả này càng trở nên hấp dẫn khi mang đến cảm giác mát lành, giải nhiệt. Điểm đặc trưng khiến dưa mèo ghi dấu ấn chính là hương vị. Khi gọt bỏ lớp vỏ xanh, phần thịt trắng giòn tan, mát lịm, ngọt đậm hơn hẳn dưa chuột thông thường.

Người dân Tây Bắc thường dùng dưa mèo để chế biến nhiều món ăn dân dã mà hấp dẫn như nộm dưa cà rốt, hay dưa muối chua. Với những quả già, bà con còn cắt lát, nấu canh cùng rau thơm để tạo thành món ăn thanh mát, lành tính.

Nếu như trước đây, dưa mèo chỉ là món ăn thường nhật của đồng bào vùng cao thì nay, cùng với sự phát triển của du lịch Tây Bắc, sản vật này đã vượt ra khỏi nương rẫy, xuất hiện ngày càng nhiều trong thực đơn của nhiều nhà hàng, khách sạn. Không những thế, dưa mèo trở thành món đặc sản, khách thành phố thường có nhu cầu rất lớn khi vào mùa.

Từ chỗ chỉ tiêu thụ tại vùng cao Tây Bắc, vào mùa dưa mèo, sản phẩm nay đã có mặt tại Hà Nội và các đô thị lớn, thậm chí được rao bán trên các chợ online với mức giá từ 30.000 - 40.000 đồng/kg, cao gấp nhiều lần so với dưa chuột thường. 

Ngoài ra, việc dưa mèo giữ được độ tươi lâu cũng là một lợi thế lớn. Trong điều kiện vận chuyển xa, quả dưa vẫn giữ được độ giòn, ngọt, không nhanh hỏng như dưa chuột thường, vì thế dưa mèo rất phù hợp, thuận lợi để phân phối ở các đô thị lớn.

Nâng cao chất lượng, gắn xây dựng thương hiệu

Sức hút của dưa mèo Tây Bắc không chỉ tạo giá trị cho người tiêu dùng mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho bà con dân tộc thiểu số miền núi Tây Bắc. Nguồn thu nhập từ cây dưa mèo góp phần cải thiện đời sống, khuyến khích bà con giữ gìn và phát triển phương thức canh tác truyền thống gắn với thiên nhiên.

Tuy nhiên, để dưa mèo Tây Bắc không chỉ là đặc sản mùa vụ mà còn trở thành sản phẩm nông sản có thương hiệu và chỗ đứng vững chắc trên thị trường, cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, gắn kết giữa sản xuất, chế biến, tiêu thụ và quảng bá.

Trước hết, việc xây dựng thương hiệu cần được chú trọng. Dưa mèo nên được gắn nhãn chỉ dẫn địa lý hoặc chứng nhận sản phẩm OCOP, qua đó khẳng định nguồn gốc xuất xứ, tạo niềm tin cho người tiêu dùng. Bên cạnh đó, việc chuẩn hóa quy trình sản xuất theo hướng an toàn, hữu cơ sẽ giúp sản phẩm đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường trong và ngoài nước.

Một giải pháp quan trọng khác là đa dạng hóa kênh tiêu thụ. Ngoài việc bán tại chợ truyền thống hay ven quốc lộ, dưa mèo cần được kết nối mạnh mẽ hơn với các hệ thống siêu thị, chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch và sàn thương mại điện tử. Điều này không chỉ giúp mở rộng thị trường mà còn giúp bà con tiêu thụ ổn định, giảm bớt tình trạng “được mùa mất giá”.

Du lịch cũng được đánh giá là kênh tiêu thụ hiệu quả đối với dưa mèo. Theo đó, khi dưa mèo được đưa vào thực đơn tại các nhà hàng, khách sạn, homestay, du khách sẽ có cơ hội thưởng thức, trải nghiệm và mang về làm quà. Đây là cách quảng bá sản phẩm tự nhiên, gắn kết chặt chẽ giữa nông sản và dịch vụ du lịch, tạo giá trị gia tăng cao hơn.

Ngoài ra, các địa phương cần phối hợp với doanh nghiệp chế biến nông sản để kéo dài thời gian bảo quản, phát triển các sản phẩm từ dưa mèo như nước ép, dưa muối chua đóng hộp, hoặc đồ ăn liền. Việc đa dạng hóa sản phẩm sẽ giúp dưa mèo có thể vươn xa ra khỏi thị trường bản địa, gia tăng cơ hội tiếp cận người tiêu dùng cả nước.

Cùng với đó, chính quyền địa phương cần tăng cường truyền thông, quảng bá hình ảnh dưa mèo như một nông sản bản địa độc đáo, vừa ngon, vừa an toàn, lại gắn liền với văn hóa Tây Bắc. Các hội chợ nông sản, sự kiện quảng bá du lịch cũng được coi là kênh quan trọng để giới thiệu sản phẩm rộng rãi hơn. Đồng thời, hỗ trợ bà con nông dân kết nối với hợp tác xã, doanh nghiệp thu mua sẽ giúp sản phẩm đi xa hơn, bền vững hơn.

Việc triển khai những giải pháp đồng bộ từ xây dựng thương hiệu, mở rộng kênh tiêu thụ đến gắn kết với du lịch và chế biến, dưa mèo Tây Bắc hoàn toàn có tiềm năng trở thành sản phẩm nông sản đặc trưng, chinh phục thị trường rộng lớn và mang lại thu nhập ổn định, bền vững cho bà con vùng cao.