Dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) có gì mới?

Bám sát 4 chính sách lớn

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương những thông tin mới nhất về dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), ông Phạm Văn Toàn, Phó Cục trưởng Cục An toàn Bức xạ và hạt nhân (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, sau hơn 17 năm triển khai thi hành, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 đã bộc lộ bất cập, hạn chế.

Quản lý, vận hành Lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt

Cụ thể, nhiều quy định của Luật chưa đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước, không tương thích với một số luật mới ban hành, chưa đáp ứng yêu cầu nội luật hóa liên quan đến các điều ước quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử mà Việt Nam là thành viên, chưa phù hợp với các yêu cầu, tiêu chuẩn mới của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) về an toàn, an ninh hạt nhân; phát sinh sự chồng chéo trong chức năng quản lý của một số bộ ngành; một số quy định thiếu tính khả thi.

Đồng thời, chưa đáp ứng hoặc theo kịp sự phát triển nhanh của khoa học và công nghệ hạt nhân, công nghệ bức xạ; quy định về an toàn, an ninh, thanh sát hạt nhân đối với nhà máy điện hạt nhân còn có bất cập, chưa đầy đủ. Vì vậy, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung.

Mục đích ban hành Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) nhằm tiếp tục thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về năng lượng nguyên tử, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân; phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử; góp phần tạo động lực mới cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Về quan điểm xây dựng Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), ông Toàn nêu: Một là, bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật; thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử.

Hai là, kế thừa, phát triển những quy định hợp lý, có tính nguyên tắc của Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008; khắc phục triệt để những bất cập, chồng chéo gây khó khăn, vướng mắc trong thời gian qua.

Ba là, các quy định của Luật phải rõ ràng, có tính khả thi, dài hạn, có tính dự báo đầy đủ và giúp kiến tạo hành lang pháp lý về an toàn bức xạ, hạt nhân, an ninh và thanh sát hạt nhân trong bối cảnh Việt Nam phát triển điện hạt nhân.

Bốn là, tuân thủ luật pháp quốc tế; nội luật hóa đầy đủ, kịp thời cam kết, nghĩa vụ tại các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Năm là, tuân thủ nguyên tắc luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) gồm 12 chương, 73 điều (giảm 20 điều tương ứng với hơn 20% số điều so với Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008). Dự thảo đã bám sát 4 chính sách đã được Chính phủ cơ bản nhất trí tại Nghị quyết số 240/NQ-CP ngày 17/12/2024 tại Phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 11/2024.

Cụ thể bao gồm: Chính sách 1: Thúc đẩy phát triển và xã hội hóa ứng dụng năng lượng nguyên tử; chính sách 2: Bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân, phân cấp trong công tác quản lý nhà nước; chính sách 3: Tạo thuận lợi cho hoạt động thanh sát hạt nhân; chính sách 4: Quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; ứng phó sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân; trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại hạt nhân.

Lược bỏ 33 điều, bổ sung 20 điều

Theo ông Phạm Văn Toàn, dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã lược bỏ 33 điều. Trong đó, lược bỏ 30 điều theo hướng giao Chính phủ quy định chi tiết liên quan đến trách nhiệm quản lý nhà nước, phân cấp, phân quyền, phê duyệt và cấp phép cơ sở hạt nhân, thành phần và nội dung báo cáo đánh giá an toàn, bảo đảm an toàn, an ninh và ứng phó sự cố khi vận chuyển vật liệu phóng xạ, nhóm tình huống và cung cấp thông tin sự cố, điều kiện, hồ sơ, trình tự, thủ tục, thẩm quyền và thời hạn giấy phép, đăng ký và chứng chỉ, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, Hội đồng Phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử quốc gia và Hội đồng An toàn hạt nhân quốc gia.

Đồng thời, lược bỏ 3 điều để tương thích với các luật hiện hành: Luật Địa chất và khoáng sản năm 2024, Luật Phòng thủ dân sự năm 2023, Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024, Luật Điện lực 2024.

Bên cạnh đó, sửa đổi 57 điều liên quan đến: Thuật ngữ; chính sách và nguyên tắc bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân; quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử, điện hạt nhân; ưu đãi người làm việc trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, thúc đẩy phát triển; công việc bức xạ; báo cáo thực trạng, báo cáo đánh giá an toàn; kiểm soát chiếu xạ.

Nhà máy điện hạt nhân. Ảnh minh họa

Sửa đổi các điều liên quan đến trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong bảo đảm an toàn và an ninh; xử lý, lưu giữ chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; chứng chỉ nhân viên bức xạ, chứng chỉ hành nghề dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử; xử lý nguồn phóng xạ, vật liệu hạt nhân nằm ngoài kiểm soát; lưu giữ, thanh lý vật thể nhiễm bẩn phóng xạ; cơ sở bức xạ, báo cáo đánh giá an toàn, báo cáo phân tích an toàn.

Ngoài ra, sửa đổi các điều liên quan các yêu cầu về bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân cho các giai đoạn trong suốt vòng đời của nhà máy điện hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu; trách nhiệm của cơ sở thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản phóng xạ; vận chuyển, xuất khẩu, nhập khẩu vật liệu phóng xạ, thiết bị hạt nhân; hoạt động dịch vụ hỗ trợ ứng dụng năng lượng nguyên tử; khai báo, cấp giấy phép tiến hành công việc bức xạ; ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân; bồi thường thiệt hại bức xạ, hạt nhân.

Mặt khác, dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã bổ sung 20 điều về: Chuyển đổi số trong quản lý an toàn; nhiệm vụ quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân; thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm; chiến lược ứng dụng năng lượng nguyên tử; các chính sách về khuyến khích đầu tư, xã hội hóa phát triển năng lượng nguyên tử; quan trắc phóng xạ; bảo đảm an toàn bức xạ trong y tế;

Trách nhiệm người đứng đầu cơ sở hạt nhân; yêu cầu thiết kế nhà máy điện hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu; vận hành thử nhà máy điện hạt nhân; thẩm định công nghệ, an toàn bức xạ, an toàn và an ninh nhà máy điện hạt nhân; giám sát an toàn và bảo đảm an ninh nhà máy điện hạt nhân; xuất khẩu chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; hoạt động thanh sát hạt nhân và việc áp dụng Luật Năng lượng nguyên tử và pháp luật có liên quan.

Dự kiến bãi bỏ 10 thủ tục hành chính

Đáng chú ý, về thủ tục hành chính, ông Phạm Văn Toàn thông tin, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 quy định 48 thủ tục hành chính. Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) quy định 40 thủ tục hành chính. Dự thảo Luật không quy định chi tiết về thủ tục hành chính mà giao cho Chính phủ quy định. Theo đó, dự kiến bãi bỏ 10 thủ tục hành chính; sửa đổi 14 thủ tục hành chính; bổ sung 2 thủ tục hành chính.

Cụ thể, bãi bỏ 10 thủ tục hành chính gồm: Cấp giấy đăng ký hoạt động về tư vấn kỹ thuật và công nghệ trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử (khoản 1 Điều 68); cấp giấy đăng ký đánh giá thẩm định, định giá, giám định công nghệ bức xạ, công nghệ hạt nhân (khoản 2 Điều 68); cấp giấy đăng ký hoạt động về thay đảo nhiên liệu cho lò phản ứng hạt nhân (khoản 8 Điều 68); cấp giấy đăng ký kiểm định thiết bị ghi đo bức xạ (khoản 6 Điều 68);

Bãi bỏ thủ tục cấp giấy đăng ký hoạt động hiệu chuẩn thiết bị bức xạ, thiết bị hạt nhân (khoản 6 Điều 68); Cấp giấy phép xây dựng nhà máy điện hạt nhân (khoản 1 Điều 49); cấp giấy phép xây dựng lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu (khoản 1 Điều 41); cấp giấy phép vận hành thử nhà máy điện hạt nhân (khoản 1 Điều 50); cấp giấy phép vận hành thử lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu (khoản 2 Điều 41) vì chưa phù hợp với thực tiễn, trên thực tế không phát sinh hồ sơ và không thống nhất với quy định của Luật Đo lường, Luật Xây dựng; cấp giấy phép sử dụng vật liệu hạt nhân ngoài chu trình nhiên liệu hạt nhân (khoản 9 Điều 18).

Về thêm mới 2 thủ tục hành chính mới gồm: Khai báo khi có kế hoạch chuyển giao, chuyển nhượng nguồn phóng xạ (khoản 1 Điều 65) để thực hiện Điều ước quốc tế; Thanh lý nguồn phóng xạ (khoản 2 Điều 50) để tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân giảm chi phí tuân thủ quy định pháp luật trong việc lưu giữ nguồn phóng xạ.