Doanh nghiệp Việt trước thách thức thương hiệu, bảo vệ tài sản vô hình

Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” được đánh giá là bước khởi đầu quan trọng nhằm cụ thể hóa Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, coi tài sản vô hình như thương hiệu, dữ liệu, giải pháp kỹ thuật, phần mềm, thuật toán… là nguồn lực then chốt cho tăng trưởng bền vững.

Chìa khóa mở cánh cửa sáng tạo

Tại diễn đàn, Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch Công ty Luật TAT Law Firm nhấn mạnh, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi tài sản không còn chỉ là đất đai, nhà máy, thiết bị mà là tài sản trí tuệ và tài sản vô hình.

“Sáng tạo không được bảo vệ cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp. Muốn bảo vệ sáng tạo, phải bảo vệ người sáng tạo”, Luật sư Trương Anh Tú nói.

Luật sư Trương Anh Tú phân tích, trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, thì tại Việt Nam nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng trong việc định giá, hạch toán và khai thác. Nguyên nhân nằm ở thể chế pháp lý chưa theo kịp, khiến tài sản vô hình chưa được thừa nhận đầy đủ là tài sản tài chính hóa được, có thể định giá, thế chấp hay góp vốn.

Từ tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW, Luật sư Trương Anh Tú đề xuất 3 trụ cột. Cụ thể, công nhận quyền sở hữu trí tuệ là tài sản tài chính hóa được (có thể định giá, hạch toán, góp vốn, thế chấp); Hình thành thị trường định giá và giao dịch tài sản trí tuệ, bao gồm trung tâm định giá quốc gia và sàn giao dịch IP; Bảo vệ mạnh mẽ quyền sở hữu trí tuệ, kiện toàn tòa án chuyên trách, cơ chế thi hành án minh bạch và răn đe...

Ông Đặng Ngọc Luyến, Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam khẳng định, sở hữu trí tuệ ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ sáng tạo, mà còn trở thành “lá chắn” để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia.

Tuy nhiên, thực trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh, cho tới việc nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để tự bảo vệ thương hiệu. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, giới luật sư, hiệp hội và truyền thông.

“Tôi kỳ vọng, những thông tin tham khảo quan trọng này sẽ giúp các cơ quan quản lý đưa ra những chính sách thiết thực, phù hợp với tình hình thực tiễn, góp phần quan trọng vào công cuộc đổi mới sáng tạo của đất nước, bảo vệ lợi ích hợp pháp cho doanh nghiệp”, ông Đặng Ngọc Luyến bày tỏ.

Tại sao phải chứng minh mình là… chính mình?

Một trong những điểm nhấn tại diễn đàn là câu chuyện của Công ty CP Nhựa Bình Minh có thương hiệu gần 50 năm tuổi. Đại diện công ty chia sẻ, nhiều năm qua, thương hiệu của họ bị xâm phạm bởi những nhãn hiệu “na ná”, gây nhầm lẫn cho khách hàng và thiệt hại lớn cho doanh nghiệp.

“Tại sao một thương hiệu lớn, đã đăng ký hợp pháp, lại phải chứng minh mình là… chính mình?”, câu hỏi đầy chua xót được nêu ra.

Còn ông Phạm Trường Giang, Giám đốc Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam chia sẻ, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, quyền sở hữu trí tuệ trở thành công cụ quan trọng để bảo vệ thành quả sáng tạo, bảo đảm công bằng trong kinh doanh và khuyến khích đổi mới. Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam cho thấy, các hành vi xâm hại kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, sáng chế vẫn diễn ra phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp như nhôm, cơ khí, vật liệu xây dựng...

“Vụ việc Công ty TNHH Nhôm Đông Á bị kết luận xâm phạm quyền đối với kiểu dáng công nghiệp của Công ty Cổ phần Eurohouse Việt Nam là minh chứng điểm hình cho thấy lỗ hổng trong chế tài xử phạt và cơ chế bảo vệ doanh nghiệp”, ông Phạm Trường Giang nêu ví dụ.

Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc Công ty TAT Law Firm đã đi sâu phân tích thực trạng này. Theo bà Thảo, có 3 nghịch lý lớn, đó là doanh nghiệp sáng tạo nhanh hơn luật, lợi nhuận từ vi phạm cao hơn nhiều so với mức xử phạt và 95% doanh nghiệp Việt là doanh nghiệp vừa và nhỏ thuộc đối tượng yếu thế nhất trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ.

Luật sư Mai Thị Thảo dẫn chứng vụ gạo ST25 bị đăng ký tại Mỹ, hay chính Nhựa Bình Minh, những thương hiệu nổi tiếng nhưng phải chịu “cuộc chiến pháp lý” kéo dài. Từ thực tiễn, bà Thảo kiến nghị cần tăng mức bồi thường, mở rộng tổ chức giám định độc lập, thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp vừa và nhỏ và coi truyền thông, người tiêu dùng là tuyến đầu bảo vệ thương hiệu.

Cần luật hóa tài sản vô hình

Ở góc nhìn học giả, TS. Phạm Minh Huyền (Đại học Luật Hà Nội) phân tích, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 81/2025, thành lập tòa sở hữu trí tuệ tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là một bước tiến lớn. Tuy nhiên, tòa này hiện chưa có thẩm quyền hình sự, thiếu tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng và cơ chế thủ tục rút gọn.

Bà Huyền nhấn mạnh, để bảo vệ quyền sáng tạo hiệu quả, Việt Nam cần học tập mô hình của Nhật Bản, Malaysia, Thái Lan, nơi tòa sở hữu trí tuệ có thẩm phán chuyên trách, cơ chế xử lý nhanh và có cả thẩm quyền hình sự. Cùng đó, cần bổ sung thẩm quyền hình sự cho tòa sở hữu trí tuệ, quy định biên chế tối thiểu, đào tạo thẩm phán chuyên môn sâu và ứng dụng công nghệ thông tin trong xét xử trực tuyến.

Trong khi đó, TS. Vũ Ngọc Dương nhấn mạnh vai trò của tài sản vô hình trong bối cảnh kinh tế số. Ông Dương cho biết, ở nhiều quốc gia, các loại tài sản mới như dữ liệu số, crypto, NFT đã được luật hóa. Việt Nam cũng đã có bước tiến với Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025, song vẫn tồn tại “vùng xám pháp lý”.

TS. Vũ Ngọc Dương kiến nghị cần ban hành nghị định hướng dẫn cụ thể về crypto và NFT, giảm chi phí tuân thủ dữ liệu cho startup và đào tạo nhân lực sở hữu trí tuệ gắn với AI, blockchain.

Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” do TAT Law Firm khởi xướng, phối hợp cùng Tạp chí Luật sư Việt Nam và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, quy tụ hàng trăm đại biểu là lãnh đạo cơ quan quản lý, chuyên gia, luật sư và doanh nghiệp tham gia, đóng góp ý kiến.