Tin Khu Vực 
Xuất xứ quyết định lợi thế cạnh tranh
Sau nhiều năm thực thi, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) đã mở ra một không gian xuất khẩu rộng lớn với mức ưu đãi thuế quan sâu cho hàng hóa Việt Nam. Tuy nhiên, để bước qua “cánh cửa” ưu đãi đó, doanh nghiệp phải đáp ứng một điều kiện then chốt đó là quy tắc xuất xứ. Với nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, đây vẫn là một bài toán khó.
Quy tắc xuất xứ trong EVFTA không chỉ dừng lại ở việc hàng hóa được sản xuất tại Việt Nam, mà còn đòi hỏi tỷ lệ nguyên liệu nội khối hoặc mức độ gia công, chế biến đáp ứng những tiêu chí rất cụ thể theo từng nhóm sản phẩm. Trong khi đó, đặc điểm phổ biến của doanh nghiệp nhỏ là quy mô sản xuất hạn chế, phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu từ các thị trường ngoài EU, đặc biệt là Trung Quốc, Hàn Quốc hoặc ASEAN.
Bà Nguyễn Thị Thuý Hằng, chủ một cơ sở may gia công tại Hải Phòng chia sẻ: “Đơn hàng đi EU thì thuế ưu đãi rất hấp dẫn, nhưng nguyên liệu vải của chúng tôi chủ yếu nhập từ Trung Quốc. Nếu không đáp ứng được xuất xứ thì hàng vẫn xuất được, nhưng thuế cao, khách hàng không mặn mà”.
Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn xuất khẩu sang EU nhưng không sử dụng được ưu đãi EVFTA do không đạt quy tắc xuất xứ. Điều này khiến lợi thế cạnh tranh về giá bị triệt tiêu, trong khi chi phí tuân thủ lại gia tăng.
Quy tắc xuất xứ trong EVFTA đòi hỏi tỷ lệ nguyên liệu nội khối hoặc mức độ gia công, chế biến đáp ứng những tiêu chí rất cụ thể theo từng nhóm sản phẩm. Ảnh minh hoạ
Khó khăn không chỉ nằm ở nguyên liệu. Với nhiều doanh nghiệp, việc hiểu đúng và áp dụng đúng quy tắc xuất xứ đã là một thách thức. Các khái niệm như “chuyển đổi mã số hàng hóa”, “hàm lượng giá trị khu vực” hay “gia công chế biến đáng kể” không dễ tiếp cận đối với những doanh nghiệp không có bộ phận pháp chế hoặc xuất nhập khẩu chuyên sâu.
Ông Trần Văn Hùng, phụ trách xuất nhập khẩu của một doanh nghiệp chế biến gỗ quy mô nhỏ tại Thái Nguyên cho biết: “Quy tắc xuất xứ rất chi tiết theo từng sản phẩm. Chỉ cần sai một khâu, hồ sơ xin C/O bị trả lại là doanh nghiệp mất cơ hội giao hàng đúng hạn”.
Trong bối cảnh đó, không ít doanh nghiệp nhỏ lựa chọn giải pháp “đi đường vòng”, chấp nhận xuất khẩu không hưởng ưu đãi, hoặc làm gia công cho doanh nghiệp lớn đã đáp ứng đủ điều kiện xuất xứ. Tuy nhiên, cách làm này chỉ mang tính tạm thời và khiến doanh nghiệp nhỏ khó nâng tầm trong chuỗi giá trị.
Doanh nghiệp nhỏ học cách đi cùng chuẩn EU
Trước sức ép từ thị trường EU và yêu cầu ngày càng chặt chẽ về xuất xứ, nhiều doanh nghiệp nhỏ đã bắt đầu chủ động thay đổi cách tiếp cận. Thay vì coi quy tắc xuất xứ là rào cản, họ xem đây là động lực để tái cấu trúc sản xuất và chuỗi cung ứng.
Một trong những hướng đi phổ biến là từng bước chuyển sang sử dụng nguyên liệu trong nước hoặc nguyên liệu từ EU. Với ngành dệt may, da giày, điều này không dễ trong “một sớm một chiều”, nhưng nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu bằng những đơn hàng nhỏ, thử nghiệm chuỗi cung ứng mới.
Bà Nguyễn Thị Thuý Hằng cho biết, không thể thay toàn bộ nguồn vải ngay, nhưng đã làm việc với một số nhà cung cấp trong nước để đáp ứng một phần đơn hàng. “Lợi nhuận ban đầu không cao, nhưng đổi lại là giữ được khách hàng EU lâu dài”, bà Hằng bộc bạch.
Ở lĩnh vực nông sản - thực phẩm, việc đáp ứng quy tắc xuất xứ thuận lợi hơn, song lại đặt ra yêu cầu cao về truy xuất nguồn gốc và kiểm soát vùng nguyên liệu. Nhiều doanh nghiệp nhỏ đã chủ động liên kết với hợp tác xã, nông hộ để xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, thay vì thu mua trôi nổi như trước.
Ông Tống Văn Viện, Chủ tịch kiêm Hợp tác xã nông sản Phú Lương (tỉnh Thái Nguyên) chia sẻ: “Muốn xuất khẩu, các doanh nghiệp và hợp tác xã phải kiểm soát được từ vùng trồng, nhật ký sản xuất đến khâu đóng gói. Khi làm được rồi, hồ sơ xuất xứ trở nên rất rõ ràng”.
Muốn xuất khẩu, các doanh nghiệp và hợp tác xã phải kiểm soát được từ vùng trồng. Ảnh minh hoạ
Bên cạnh đó, một giải pháp được nhiều doanh nghiệp nhỏ lựa chọn là tham gia các chuỗi liên kết sản xuất - xuất khẩu. Thông qua hợp tác với doanh nghiệp lớn hoặc doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp nhỏ có thể tham gia vào công đoạn phù hợp, vừa học hỏi quy trình, vừa từng bước đáp ứng các tiêu chí xuất xứ.
Về mặt thủ tục, việc số hóa quy trình cấp C/O cũng giúp giảm bớt gánh nặng cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, yếu tố quyết định vẫn là năng lực nội tại và C/O chỉ là khâu cuối cùng. Nếu sản phẩm không đạt xuất xứ ngay từ đầu thì hồ sơ có làm đẹp đến đâu cũng không giải quyết được vấn đề.
Nhiều chuyên gia cho rằng, với doanh nghiệp nhỏ, đáp ứng quy tắc xuất xứ EVFTA không nên được nhìn nhận như một mục tiêu ngắn hạn theo từng đơn hàng, mà là một chiến lược dài hơi. Việc đầu tư vào nguồn nguyên liệu, quản trị chuỗi cung ứng và năng lực tuân thủ sẽ không chỉ phục vụ EVFTA, mà còn giúp doanh nghiệp sẵn sàng cho các FTA thế hệ mới khác.
Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt tại thị trường EU, ưu đãi thuế quan chỉ là “vé vào cửa”. Doanh nghiệp nhỏ muốn đứng vững buộc phải chấp nhận thay đổi, dù con đường đó nhiều khó khăn.
