Doanh nghiệp kiến nghị đa dạng lộ trình xanh hóa ngành ô tô

Chuyển đổi năng lượng cần lộ trình phù hợp với thị trường và hạ tầng

Trong quá trình hoàn thiện Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương đã giao Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương tổ chức hội thảo lấy ý kiến từ các chủ thể trong ngành. Dù dự thảo Chiến lược đã cơ bản hoàn chỉnh, nhiều nội dung, đặc biệt là khuyến nghị chính sách, tiếp tục được rà soát nhằm đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tiễn thị trường.

Đóng góp tại hội thảo, đại diện các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô tại Việt Nam cho rằng quá trình chuyển đổi sang phương tiện sử dụng năng lượng mới cần được tiếp cận theo hướng thận trọng, có lộ trình rõ ràng và đa dạng giải pháp công nghệ.

Phó Tổng Giám đốc Omoda & Jaecoo Việt Nam Nguyễn Đăng Quang nhận định, việc thúc đẩy phương tiện năng lượng mới là xu hướng tất yếu, song cần tránh đầu tư hạ tầng dàn trải khi nhu cầu thị trường chưa đủ lớn. Theo ông Quang, các khảo sát người tiêu dùng do doanh nghiệp thực hiện cho thấy, khi được giải thích đầy đủ về công nghệ, khoảng 90% khách hàng lựa chọn xe PHEV thay vì xe điện thuần. Nguyên nhân chủ yếu đến từ lo ngại về hạ tầng sạc, chi phí sử dụng và sự bất tiện trong sinh hoạt đô thị.

Phân tích sâu hơn về chi phí, ông Nguyễn Đăng Quang cho rằng, khi giá sạc điện tại các trạm thương mại, chi phí vận hành xe điện không còn lợi thế so với xe xăng, thậm chí cao hơn trong một số trường hợp. Trong khi đó, các dòng xe HEV và PHEV vẫn có thể giúp giảm 30 - 50% mức tiêu thụ nhiên liệu, phát thải thấp và phù hợp hơn với điều kiện sử dụng hiện nay. Vì vậy, theo lãnh đạo Omoda & Jaecoo, mục tiêu giao thông xanh không nhất thiết phải đồng nghĩa với việc chuyển đổi hoàn toàn sang xe BEV trong ngắn hạn.

Cùng quan điểm về lộ trình chuyển đổi, ông Ruchik Shah, Giám đốc điều hành Ford Việt Nam, cho rằng quá trình chuyển từ xe động cơ đốt trong sang các phương tiện xanh hơn cần được nhìn nhận từ góc độ người tiêu dùng. Theo ông, thị trường cần một lộ trình rõ ràng, thực tế và cho phép nhiều lựa chọn công nghệ song song, thay vì chỉ tập trung vào xe điện thuần.

Chính sách cần bao quát công nghệ trung gian và nền tảng nhiên liệu

Theo ông Ruchik Shah, từ thực tế sử dụng, người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến xu hướng xanh hóa mà còn đặt nặng yếu tố tiện lợi, đặc biệt là khả năng vận hành đường dài và tần suất sạc. Do đó, trước khi chuyển hẳn sang xe điện, khách hàng cần có các lựa chọn trung gian như xe hybrid, xe điện lai hoặc các dòng xe điện có tầm hoạt động dài, phù hợp với điều kiện hạ tầng và thói quen di chuyển hiện nay. Tuy nhiên, đại diện Ford Việt Nam cho rằng hiện nay chính sách hỗ trợ về giá, thuế và phí trước bạ mới chủ yếu áp dụng cho xe điện thuần, trong khi các dòng xe điện lai chưa được hưởng ưu đãi tương xứng, khiến quá trình chuyển đổi của người tiêu dùng gặp không ít rào cản.

Bên cạnh đó, ông  Ruchik Shah cũng nhấn mạnh vai trò của xe sử dụng động cơ xăng trong giai đoạn chuyển tiếp. Dù ủng hộ định hướng xanh hóa, Ford và Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho rằng thị trường trong nước vẫn còn hạn chế về nguồn cung nhiên liệu đạt tiêu chuẩn phát thải cao. Việc xăng tiêu chuẩn Euro 5 chưa được phân phối đồng bộ tại tất cả các trạm nhiên liệu ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giảm phát thải của các dòng xe thế hệ mới, đồng thời làm giảm tính hấp dẫn của các công nghệ động cơ tiên tiến.

Theo đại diện Ford Việt Nam, nhiên liệu sạch là một "mắt xích" quan trọng trong tiến trình chuyển đổi xanh. Việc bảo đảm chất lượng và tính sẵn có của nhiên liệu không chỉ hỗ trợ các dòng xe hiện hành giảm phát thải mà còn tạo nền tảng ổn định cho các bước chuyển đổi tiếp theo của thị trường ô tô. 

Từ kinh nghiệm và dữ liệu quan sát tại nhiều thị trường, Ford Việt Nam cho biết xu hướng tiêu dùng đang cho thấy sự chững lại của xe điện thuần, trong khi các dòng xe điện lai như HEV, PHEV và E-REV lại tăng trưởng nhờ tính linh hoạt và khả năng thích ứng với điều kiện sử dụng đa dạng. Trên cơ sở đó, doanh nghiệp đề xuất cần có chính sách ưu đãi thuế, phí, trong đó có thuế tiêu thụ đặc biệt, đối với các dòng xe điện lai như E-REV nhằm hài hòa mục tiêu giảm phát thải và khả năng tiếp cận của người tiêu dùng.

Ở góc độ chuyên gia, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, chuyên gia kinh tế và thương mại quốc tế, giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô cần được đặt trong tổng thể cấu trúc kinh tế và năng lực cạnh tranh dài hạn của nền công nghiệp Việt Nam. Theo ông, chuyển đổi xanh nên gắn chặt với khả năng "hấp thụ" của thị trường, doanh nghiệp và hệ thống hạ tầng.

PGS. TS Nguyễn Thường Lạng nhận định, việc duy trì song song nhiều công nghệ trong giai đoạn quá độ, từ động cơ đốt trong cải tiến, hybrid đến các dạng điện hóa khác nhau, là cách tiếp cận phù hợp với một thị trường đang phát triển như Việt Nam. Cách làm này không chỉ giúp giảm rủi ro cho người tiêu dùng mà còn tạo dư địa cho doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị, thay vì bị lệ thuộc hoàn toàn vào một công nghệ còn nhiều biến động.

Từ góc độ chính sách công nghiệp, ông Lạng cho rằng các ưu đãi cần được thiết kế theo hướng có chọn lọc, gắn với mục tiêu nâng cao năng lực sản xuất trong nước, phát triển công nghiệp hỗ trợ và từng bước làm chủ công nghệ. Chính sách không nên dàn trải theo sản lượng tiêu thụ, mà nên hướng vào khâu sản xuất, liên kết chuỗi và tiêu chí môi trường, qua đó, tạo động lực để doanh nghiệp đầu tư dài hạn và bền vững.

Cùng quan điểm về tính linh hoạt, bà Nguyễn Thị Hoa, đại diện Công ty Ô tô Toyota Việt Nam, cho rằng nhu cầu di chuyển của người tiêu dùng Việt Nam ngày càng đa dạng, trong khi điều kiện hạ tầng giữa các khu vực còn nhiều khác biệt. Điều này khiến việc áp dụng một giải pháp công nghệ duy nhất cho toàn thị trường là khó khả thi trong ngắn hạn. Vì vậy, các dòng xe cần được phát triển theo hướng phù hợp với điều kiện sử dụng và mục đích di chuyển của từng nhóm khách hàng.

Đại diện Toyota nhấn mạnh, điện hóa là xu thế không thể đảo ngược, song trong bối cảnh hiện nay, các giải pháp như xe hybrid và PHEV vẫn giữ vai trò thực tế, giúp giảm phát thải mà không tạo áp lực lớn về hạ tầng sạc. 

Các chuyên gia cũng nhận định cần xác định một số dòng xe chiến lược để tập trung phát triển sản xuất trong nước. Việc lựa chọn dòng xe chủ lực, đi kèm chính sách hỗ trợ phù hợp, sẽ tạo điều kiện mở rộng quy mô thị trường, thúc đẩy nội địa hóa và phát triển công nghiệp hỗ trợ. Các chính sách ưu đãi cần gắn với tiêu chí môi trường và tỷ lệ nội địa hóa, bao gồm hỗ trợ thuế, phát triển nguồn vật liệu trong nước và cơ chế thuận lợi cho nhập khẩu linh kiện chưa thể sản xuất tại Việt Nam.