Điểm mới tại dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi)

Thực hiện nội dung tại Văn bản số 1118/UBTVQH15-PL ngày 11/12/2024 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc đề xuất sửa đổi, bổ sung các luật, nghị quyết để thực hiện sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy trình Quốc hội tại kỳ họp bất thường tháng 2/2025, Chính phủ giao Bộ Nội vụ phối hợp với các bộ, ngành có liên quan xây dựng Dự án Luật tổ chức Chính phủ (sửa đổi).

Trên cơ sở đó, Bộ Nội vụ đã dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) với những nội dung cơ bản.

Theo Bộ Nội vụ, việc giảm số lượng chương, điều so với Luật hiện hành để thực hiện đúng chỉ đạo của Tổng Bí thư về yêu cầu xây dựng hệ thống pháp luật theo hướng xây dựng luật khung; theo đó, Luật chỉ quy định những nội dung cơ bản, quan trọng có tính nguyên tắc để bảo đảm tính ổn định lâu dài, hạn chế việc phải sửa đổi, bổ sung.

Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến nhân dân đối với dự thảo Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi) với một số điểm mới đáng chú ý. Ảnh minh họa: Chinhphu.vn

Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Chính phủ

Dự thảo Luật đã bổ sung và hoàn thiện nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Chính phủ, bảo đảm sự quản lý thống nhất của Chính phủ, tạo điều kiện cho Chính phủ chủ động, linh hoạt trong chỉ đạo, điều hành và quản lý theo chức năng, nhiệm vụ đã được Hiến pháp quy định, đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh phân cấp gắn với tăng cường trách nhiệm trong tổ chức thực hiện nhiệm vụ đã được phân cấp. Trong đó, có một số nội dung mới như sau.

Phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm giữa Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các thành viên khác của Chính phủ; nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu Bộ, cơ quan ngang Bộ trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực theo phân công của Chính phủ.

Việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và cơ quan của Chính phủ tại các văn bản quy phạm pháp luật phải phù hợp với quy định tại Luật này, bảo đảm quyền lực nhà nước được kiểm soát hiệu quả.

Phân cấp hợp lý giữa Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với chính quyền địa phương gắn với điều kiện bảo đảm về nguồn lực, năng lực của địa phương, phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương theo nguyên tắc cơ quan được phân cấp chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện các nội dung được phân cấp.

Nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ

Kết quả rà soát Luật Tổ chức Quốc hội tại Báo cáo số 382/BC-CP ngày 8/8/2024 của Chính phủ đã làm rõ những vấn đề Chính phủ có trách nhiệm trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013.

Các nội dung khác, được biên tập khái quát phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ theo tinh thần Hiến pháp năm 2013 (Chính phủ thống nhất quản lý mọi mặt của đời sống xã hội, trừ những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và những vấn đề đã phân quyền cho chính quyền địa phương theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương và các luật chuyên ngành).

Theo đó, dự thảo luật đã khái quát hóa các nhóm nhiệm vụ của Chính phủ theo từng nhóm cụ thể: Nhiệm vụ Chính phủ trình Quốc hội; nhiệm vụ Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội; nhiệm vụ Chính phủ tổ chức thi hành Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội; pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; lệnh quyết định của Chủ tịch nước; nhiệm vụ quản lý tập trung thống nhất ở trung ương, không phân cấp cho chính quyền địa phương (gồm: Quốc phòng, an ninh, ngoại giao, tiền tệ, thuế, hải quan);

Cùng với đó là nhiệm vụ Chính phủ thực hiện thống nhất trong việc phân công, phân cấp để phù hợp với khả năng, điều kiện, năng lực và đặc điểm của từng chủ thể.

Đồng thời, đề xuất bổ sung một số nhiệm vụ cụ thể khác thuộc quyền hành pháp của Chính phủ, nhưng chưa quy định rõ trong luật hiện hành hoặc đang được quy định tại các luật khác nay đề xuất chuyển giao cho Chính phủ theo đúng tinh thần Hiến pháp năm 2013.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ

Theo quy định của Hiến pháp năm 2013 thì nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng Chính phủ chủ yếu tập trung vào việc lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành hoạt động của Chính phủ.

Tuy nhiên, qua rà soát 257 Luật chuyên ngành, có 152/257 Luật đang quy định nhiệm vụ và thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ thì Thủ tướng Chính phủ được giao quyết định rất nhiều quyền hạn cụ thể.

Vì vậy, dự thảo Luật đã thiết kế theo hướng phân định và khái quát hóa các nhóm nhiệm vụ: Nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ trình Quốc hội; Nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội; nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ trình Chủ tịch nước; nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành hoạt của Chính phủ.

Đồng thời, chủ động nghiên cứu, đề xuất để chuyển các nhiệm vụ, quyền hạn quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực hiện đang giao cho Thủ tướng Chính phủ sang cho Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, bảo đảm tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu các bộ, cơ quan ngang bộ theo tinh thần đẩy mạnh phân cấp của Thủ tướng Chính phủ (các vấn đề quan trọng, liên ngành đang giao Thủ tướng Chính phủ sẽ được chuyển Chính phủ thống nhất quản lý).

Về trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ

Bổ sung và quy định rõ trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ với tư cách là người đứng đầu Chính phủ, thay mặt Chính phủ báo cáo công tác của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trước Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước.

Bổ sung và quy định rõ trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ với tư cách là thành viên Chính phủ có trách nhiệm giải trình, trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội.

Bổ sung quy định việc Thủ tướng Chính phủ thay mặt Chính phủ hoặc ủy quyền cho thành viên Chính phủ ký các văn bản của Chính phủ.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ

Theo quy định của Luật Tổ chức Chính phủ hiện hành chưa tách bạch được trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với tư cách: Thành viên Chính phủ; người đứng đầu Bộ, cơ quan ngang Bộ.

Theo đó, trên cơ sở kết quả rà soát chức năng, nhiệm vụ của bộ, cơ quan ngang Bộ đang quy định tại 177/257 Luật, dự thảo Luật đã biên tập theo hướng:

Nhóm nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với tư cách thành viên Chính phủ vào Chương quy định về Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các thành viên khác của Chính phủ.

Theo đó, khi thực hiện các nhiệm vụ với tư cách thành viên Chính phủ (quản lý ngành, lĩnh vực trong phạm vi cả nước) thì Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ có trách nhiệm thiện báo cáo công tác trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và chế độ báo cáo trước Nhân dân về những vấn đề quan trọng thuộc trách nhiệm quản lý; giải trình, trả lời chất vấn của Đại biểu Quốc hội.

Nhóm nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ với tư cách người đứng đầu Bộ, cơ quan ngang Bộ vào Chương quy định về Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.

Theo đó, khi thực hiện các nhiệm vụ với tư cách người đứng đầu Bộ (quản lý theo phân cấp của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ được giao) thì Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ có trách nhiệm cá nhân trước Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về kết quả, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ, cơ quan ngang bộ; về các quyết định và kết quả thực hiện các quyết định của mình trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn được giao.