Cụ thể hóa và minh bạch trong quản lý khoáng sản

Khai thác cát xây dựng. Ảnh minh họa

Tại tỉnh Lào Cai, mới đây, Thanh tra Chính phủ đã chỉ rõ, giai đoạn 2006-2015 cả chính quyền địa phương và Bộ Tài nguyên - Môi trường đều có khuyết điểm, vi phạm trong quản lý khoáng sản. Hàng chục dự án tại Lào Cai đã được cấp phép hoạt động vượt diện tích quy hoạch, hàng chục dự án khác nằm ngoài quy hoạch; hơn chục dự án tỉnh Lào Cai cấp phép cho doanh nghiệp khai thác tận thu ở những mỏ, điểm mỏ khoáng sản không được phép tận thu.

Không chỉ ở Lào Cai, nhiều tỉnh, thành khác có khoáng sản cũng xảy ra những bất cập, vi phạm ở những mức độ khác nhau cả ở phía cơ quan quản lý và doanh nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản.

Luật Khoáng sản đã được ban hành tạo hành lang pháp lý nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý khai thác, chế biến, kinh doanh khoáng sản, trong đó quy định việc cấp phép quyền khai thác khoáng sản phải thông qua đấu giá. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có những qui định cụ thể, chi tiết về các tiêu chí như thế nào để lựa chọn được các doanh nghiệp có đủ năng lực tài chính, công nghệ tham gia đấu giá và khai thác khoáng sản. Các quy định hiện hành cũng không bắt buộc công khai thông tin doanh nghiệp được lựa chọn cấp phép khai thác khoáng sản...

Những khoảng trống pháp luật đã tạo ra nhiều kẽ hở, khiến hoạt động quản lý, khai thác, chế biến, kinh doanh khoáng sản kém hiệu quả, gây lãng phí tài nguyên, thất thoát nguồn thu ngân sách Nhà nước, qui trình cấp phép khai thác khoáng sản còn thiếu tính minh bạch. Có những doanh nghiệp phản ánh, họ đã từng phải trả không ít chi phí không chính thức mới có được giấy phép để khai thác khoáng sản.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Hữu Chỉnh - Hội Khoa học và Công nghệ mỏ, hiện mới có 7 tỉnh, thành phố có kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản với khoảng 70 điểm mỏ. Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan phê duyệt kế hoạch đấu giá nhưng vẫn chưa triển khai thực hiện được. Một trong những nguyên nhân là do hồ sơ đấu giá chưa đáp ứng được yêu cầu về tài chính, mức phí ban đầu quá cao… Trong công tác quản lý khoáng sản, cơ quan Nhà nước không có đủ nguồn lực để giám sát, ngăn chặn việc khai thác trái phép, chưa có đủ biện pháp để ngăn chặn doanh nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản báo cáo thiếu sản lượng cũng như công tác giám sát bảo vệ môi trường...

Một trong những giải pháp góp phần khắc phục bất cập là Bộ Tài nguyên và Môi trường nên sớm công khai thông tin cơ bản về các dự án khai thác khoáng sản, bao gồm diện tích, thời hạn, công suất, tình trạng, giấy phép, đánh giá tác động môi trường, thậm chí cả nguồn thu từ khoáng sản đóng góp cho các địa phương có khoáng sản để bảo đảm quyền lợi của người dân.

Bộ Tài nguyên Môi trường và các cơ quan nhà nước liên quan cần rà soát, sửa đổi, ban hành kịp thời các văn bản hướng dẫn thực thi Luật Khoáng sản một cách cụ thể, chi tiết, rõ ràng, tránh chồng chéo. Đặc biệt, cần cụ thể hóa quy định của Luật Khoáng sản về cấp phép khai thác khoáng sản thông qua đấu giá quyền khai thác đảm bảo minh bạch, công khai, có các tiêu chí lựa chọn kỹ lưỡng doanh nghiệp đủ năng lực tài chính, công nghệ nhằm khai thác tiết kiệm tài nguyên, đạt hiệu quả cao, hạn chế thấp nhất mức độ ảnh hưởng tới môi trường./.