Cải cách độc quyền nhà nước trong các ngành công nghiệp mạng lưới

Mục tiêu chính của nghiên cứu được công bố tại hội thảo là đề xuất giải pháp chính sách nhằm thúc đẩy cạnh tranh bình đẳng; tăng cường minh bạch trong độc quyền nhà nước; giám sát, hạn chế và xoá bỏ độc quyền kinh doanh thông qua việc phân tích thảo luận về độc quyền nhà nước trong các ngành công nghiệp mạng lưới, cụ thể là 4 ngành: điện, đường sắt, hàng không và viễn thông.

Trình bày về những kết quả chính của nghiên cứu, TS. Nguyễn Thị Luyến - Trưởng ban Thể chế kinh tế (CIEM) cho biết, việc cải cách độc quyền nhà nước được tập trung vào 7 lĩnh vực gồm tách hạ tầng mạng với các hoạt động hạ nguồn (tách độc quyền tự nhiên với hoạt động cạnh tranh); truy cập hạ tầng mạng; kết nối mạng; đầu tư và duy tu hạ tầng mạng; lộ trình chuyển từ độc quyền sang cạnh tranh và cạnh tranh tối đa; bảo đảm lợi ích công và các quy chế thị trường mới. Việc cải cách này xuất phát từ việc hạn chế dần độc quyền toàn ngành, nhu cầu nâng cao hiệu quả, năng lực cạnh tranh, tạo bước phát triển thậm chí là đột phá của thị trường.

Cũng theo nhóm nghiên cứu, hệ thống cơ chế, chính sách nhằm hạn chế độc quyền kinh doanh, nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh đã được ban hành khá đầy đủ, tạo cơ sở cho cải cách. Tuy nhiên, kết quả cải cách và hiện trạng độc quyền nhà nước của mỗi ngành khác nhau. Cụ thể, việc tách bạch vận hành hạ tầng với hoạt động hạ nguồn chưa được thực hiện thực sự ở ngành đường sắt và ngành điện. Lộ trình cải cách của từng ngành cũng đang ở những giai đoạn khác nhau như: ngành điện mở cửa một phần, ngành vận tải đường sắt thì mới chỉ có những bước đi đầu, v.v…

Trên cơ sở đó, báo cáo nghiên cứu nhấn mạnh kiến nghị tiếp tục cải cách và lưu ý xác định khâu trọng tâm cần duy trì sở hữu Nhà nước; có cách thức quản lý, giám sát phù hợp, tránh chuyển từ độc quyền Nhà nước sang thành độc quyền doanh nghiệp. Đối với từng ngành, các nghiên cứu viên CIEM cũng đã có kiến nghị riêng. Như với ngành đường sắt, cần tiếp tục thực hiện tái cơ cấu Tổng công ty Đường sắt Việt Nam; thành lập cơ quan độc lập quản lý hạ tầng đường sắt, có cơ chế tiếp cận, kết nối hạ tầng mạng đường sắt công bằng, bảo đảm cho các chủ tàu mới tham gia kinh doanh vận tải đường sắt cạnh tranh. Trong lĩnh vực hàng không, những khuyến nghị đáng lưu ý bao gồm bảo đảm khả năng tiếp cận cảng hàng không công bằng, bình đẳng cho các hãng hàng không; thực hiện giám sát giá tiếp cận các dịch vụ cảng hàng không; ban hành cơ chế kiểm soát đơn vị quản lý các cảng hàng không; giảm vị thế độc quyền của Tổng Công ty Cảng hàng không Việt Nam tại các sân bay… Trong khi đó, đối với ngành viễn thông, cơ quan điều tiết ngành được đề nghị thực hiện giám sát, ngăn chặn tình trạng liên kết độc quyền, thống lĩnh thị trường…

TS. Nguyễn Đình Cung- Viện trưởng CIEM nhấn mạnh, Việt Nam đang đẩy mạnh thị trường cạnh tranh và giảm độc quyền Nhà nước trong các ngành và lĩnh vực có tác động lớn đối với nền kinh tế như điện, viễn thông, hàng không và đặc biệt là đường sắt. Mặc dù đã có nhiều chính sách, quyết định được ban hành song đến nay chúng ta vẫn chưa hoàn tất được chính sách cạnh tranh, loại bỏ độc quyền ở nhiều ngành then chốt.

“Ở Việt Nam, do chúng ta không phân biệt được đâu là chính sách, đâu là kinh doanh và không biết lỗi do ai, nên gần như không có động lực cạnh tranh. Không thể mãi biện hộ là đang trong quá trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường được nữa mà phải nhanh chóng chuyển sang kinh tế thị trường đầy đủ trong vòng 5 năm tới”, ông Cung bình luận.