Công nghiệp ô tô Việt thích ứng ra sao trước biến động toàn cầu?

Những thách thức nội tại và áp lực từ thị trường toàn cầu

Chiều 12/6, diễn ra tọa đàm “Công nghiệp ô tô Việt Nam trong bối cảnh biến động của thị trường toàn cầu” trong khuôn khổ Triển lãm Quốc tế lần thứ 18 về phương tiện giao thông, vận tải và công nghiệp hỗ trợ do Bộ Công Thương chủ trì tổ chức.

Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, nơi kỳ vọng về tăng trưởng đi kèm với những thách thức chưa từng có. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn, chi phí đầu vào tăng mạnh và cạnh tranh khốc liệt giữa các nhà sản xuất, các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực chế tạo ô tô đang chịu sức ép lớn để duy trì khả năng sản xuất và nâng cao chất lượng.

Phát biểu dẫn đề tọa đàm, bà Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) cho biết, nhiều đại diện doanh nghiệp phản ánh những khó khăn cốt lõi mà ngành đang đối mặt, bao gồm chi phí nguyên vật liệu leo thang, thiếu hụt lao động có tay nghề và hạn chế trong việc tiếp cận các ưu đãi hỗ trợ công nghiệp chế tạo.

“Trước đây, vấn đề lao động phần lớn bị bỏ ngỏ và giao phó cho cơ chế thị trường. Tuy nhiên, thời gian gần đây, Chính phủ đã bắt đầu có những can thiệp rõ ràng hơn để cải thiện chất lượng nguồn nhân lực trong ngành chế tạo, thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu và yêu cầu đào tạo bắt buộc đối với lực lượng xuất khẩu lao động”, bà Trương Thị Chí Bình nhận định.

Một điểm nghẽn khác là năng lực quản trị sản xuất và hiệu suất sử dụng lao động còn thấp. Không ít doanh nghiệp vẫn đang mắc kẹt trong cách làm truyền thống, dự trữ nguyên liệu và thành phẩm quá mức do lo ngại biến động thị trường, dẫn đến tồn kho lớn và lãng phí nguồn lực.

Theo số liệu từ VASI, chỉ riêng một dự án tư vấn sản xuất kéo (lean manufacturing) đã giúp một doanh nghiệp tiết kiệm hơn 10 tỷ đồng mỗi năm nhờ tối ưu hóa tồn kho. Điều này cho thấy tiềm năng cải thiện hiệu suất trong ngành vẫn còn rất lớn nếu áp dụng đúng các phương pháp khoa học.

Ngoài ra, căng thẳng địa chính trị đang làm gia tăng chi phí logistics và khiến các doanh nghiệp trong nước phải tính toán lại chiến lược nguồn cung, đặc biệt là với những linh kiện nhập khẩu từ các thị trường xa. Trong khi đó, công nghiệp hỗ trợ nội địa dù đã có những chuyển biến tích cực, vẫn chưa đủ mạnh để thay thế các chuỗi cung ứng truyền thống. Tình trạng phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu khiến ngành ô tô Việt Nam dễ tổn thương trước các biến động toàn cầu.

Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận rằng chính trong khủng hoảng, ngành công nghiệp chế tạo Việt Nam nói chung và ô tô nói riêng đang xuất hiện những điểm sáng đáng chú ý. Một trong số đó là sự chủ động ngày càng rõ nét của các doanh nghiệp trong việc tìm kiếm giải pháp công nghệ và đầu tư dài hạn vào năng lực sản xuất.

Theo ông Đào Công Quyết, đại diện Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), ngành sản xuất và lắp ráp ô tô Việt Nam hiện có khoảng 300.000 lao động, với doanh thu năm 2024 đạt khoảng 15 tỷ USD, đóng góp 8 tỷ USD vào ngân sách và chiếm khoảng 3% GDP.

“Tuy nhiên, tỷ lệ sở hữu ô tô mới đạt hơn 60 xe/1.000 dân, thấp hơn nhiều so với Thái Lan, Malaysia hay Brunei, cho thấy thị trường còn nhiều dư địa phát triển. Đáng chú ý, xe điện hóa đang tăng trưởng nhanh”, ông Đào Công Quyết nhận định.

Cơ hội từ nội địa hóa và nền tảng số

Một trong những chiến lược trọng tâm hiện nay của các doanh nghiệp ô tô Việt Nam là đẩy mạnh nội địa hóa để giảm chi phí và tăng tính chủ động trong chuỗi cung ứng. Hiện tại, sản lượng xe trong nước vẫn còn thấp, chưa đủ để tạo ra sức ép thị trường đủ lớn nhằm thu hút đầu tư sâu vào công nghiệp hỗ trợ. Tuy nhiên, với các cam kết sản xuất của những nhà sản xuất như VinFast, Thaco hay Hyundai Thành Công, cùng với các dự án M&A và mở rộng nhà máy đang được triển khai, kỳ vọng về một “cú hích” tăng trưởng trong năm tới là hoàn toàn có cơ sở.

Đáng chú ý, VASI đang triển khai một loạt chương trình đào tạo chuyên sâu thông qua nền tảng e-learning, lần đầu tiên áp dụng cho ngành chế tạo. Khoảng 10 đến 15 khóa học cơ bản đã được thiết kế nhằm giúp doanh nghiệp dễ dàng đào tạo lại lao động mới mà không cần mất thời gian tổ chức lớp học truyền thống.

Ngoài ra, một số hệ thống quản trị chi phí mới, được phát triển với sự hỗ trợ của ILO và mô hình từ World Bank, cũng đang được thử nghiệm. Những hệ thống này không chỉ giúp doanh nghiệp báo giá chính xác hơn mà còn tính được hiệu suất lao động, từ đó cải thiện năng suất một cách thực chất. Với tình trạng hiệu suất sản xuất còn thấp ở nhiều doanh nghiệp, các công cụ quản trị thông minh sẽ là yếu tố sống còn trong cuộc cạnh tranh với các đối thủ khu vực.

Bà Trương Thị Chí Bình thông tin trong năm nay, các hoạt động kết nối quốc tế đang được đẩy mạnh. VASI tổ chức hai đoàn doanh nghiệp tham gia triển lãm quốc tế tại Chicago (Mỹ) và Milan (Italy) với sự hỗ trợ lớn từ Bộ Công Thương. Những hội chợ này không chỉ là dịp quảng bá thương hiệu mà còn mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ, khách hàng và nhà đầu tư nước ngoài, nhất là trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt đang tìm cách nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Về dài hạn, các chuyên gia nhận định ngành công nghiệp ô tô Việt Nam sẽ không thể phát triển nếu chỉ dựa vào thị trường trong nước. Với sản lượng còn hạn chế, ngành chế tạo phải xem ngành ô tô là khách hàng chiến lược nhưng không thể là duy nhất. Việc mở rộng sản phẩm, đa dạng hóa khách hàng từ xe máy đến xe điện và các thiết bị công nghiệp, sẽ là chìa khóa giúp doanh nghiệp ổn định và phát triển.  

Đối với các doanh nghiệp, ông Nguyễn Khánh Toàn, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thép Ngũ Phúc cho biết: “Đầu tư sản xuất là một cuộc chơi lớn, nhiều rủi ro nhưng cũng nhiều cơ hội cho người dám đi trước”.

Theo ông Nguyễn Khánh Toàn, đầu tư máy móc sản xuất lớn không khác gì “đặt cược”. Nếu thị trường không theo kịp, máy sẽ nằm không, tiền coi như mất. Nhưng nếu không dám đầu tư, cơ hội cũng sẽ tuột mất vào tay người khác. 

"Bối cảnh thị trường luôn biến động. Người trụ lại được sau khó khăn mới là người chiến thắng. Nếu vượt qua được giai đoạn 2024 - 2025, nhiều doanh nghiệp sẽ bước vào chu kỳ phát triển bền vững hơn”, ông Nguyễn Khánh Toàn nhận định.

Có thể thấy, dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đang từng bước xây dựng nền tảng cho sự phát triển bền vững. Từ chiến lược nội địa hóa, ứng dụng công nghệ số đến nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, các nỗ lực này hứa hẹn sẽ mang lại “trái ngọt” trong tương lai không xa, đặc biệt nếu các chính sách hỗ trợ được duy trì ổn định và các doanh nghiệp tiếp tục đầu tư cho năng lực lõi.

Ngành công nghiệp ô tô không chỉ là biểu tượng của trình độ sản xuất quốc gia mà còn là bệ phóng cho nhiều lĩnh vực liên quan phát triển. Và nếu tận dụng tốt các cơ hội hiện tại, Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên trở thành một trong những trung tâm chế tạo ô tô và linh kiện của khu vực Đông Nam Á trong thập kỷ tới.