Công nghiệp chế biến, chế tạo lần đầu tiên xuất siêu

Điểm sáng của tăng trưởng

Theo Bộ Công Thương, năm 2019 là một năm mà nền kinh tế toàn cầu gặp rất nhiều khó khăn tăng trưởng chậm so với năm 2018, đồng thời tăng trưởng thương mại toàn cầu năm 2019 dự báo chỉ khoảng 1,2%, so với mức 3,6% của năm 2018 do xung đột thương mại giữa các nền kinh tế lớn, Mỹ, EU, Trung Quốc.

Nền kinh tế Việt Nam có độ mở lớn (kim ngạch xuất nhập khẩu khoảng 200% GDP) nên phụ thuộc nhiều vào thị trường thế giới. Các mặt hàng công nghiệp của Việt Nam chiếm trên 80% kim ngạch xuất khẩu của cả nước, chính vì thế tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam nói chung và ngành công nghiệp Việt Nam nói riêng bị ảnh hưởng nhiều vào tình hình kinh tế thế giới, đặc biệt là các nền kinh tế và các thị trường xuất khẩu lớn. Suy giảm kinh tế toàn cầu năm 2019 đã ảnh hưởng không nhỏ đến tăng trưởng công nghiệp Việt Nam. Mặc dù vậy, trong 11 tháng vừa qua, công nghiệp Việt Nam vẫn tăng trưởng tốt, đạt 9,3%. Công nghiệp chế biến chế tạo vẫn là điểm sáng của ngành công nghiệp, với mức tăng trưởng được duy trì khoảng 10,6% và là động lực dẫn dắt tăng trưởng của toàn ngành công nghiệp. Đóng góp vào sự tăng trưởng của công nghiệp chế biến chế tạo chủ yếu là từ các ngành: Sản xuất kim loại (tăng trưởng 31,7%), sản xuất than cốc, dầu mỏ tinh chế (24,5%), sản xuất giấy và sản phẩm từ giấy (12,1%), đồ nội thất (11,3%), dệt (11,3%).

Theo ông Trương Thanh Hoài, năm 2019 mặc dù có rất nhiều khó khăn, nhưng tăng trưởng công nghiệp trong năm vừa qua vẫn duy trì được bước tăng trưởng đáng ghi nhận, mức tăng trưởng trong 11 tháng đầu năm dự kiến khoảng 9,3% và trong đó ngành công nghiệp chế biến chế tạo vẫn giữ được điểm sáng về động lực chủ chốt cho tăng trưởng của công nghiệp Việt Nam ở mức khoảng 10,6% đối với 11 tháng đầu năm.

Điểm sáng ở đây theo ông Hoài là năm nay là năm đầu tiên ngành công nghiệp chế biến chế tạo có xuất siêu, mặc dù số xuất siêu là không lớn, khoảng 100 triệu USD. Nó cho thấy những chính sách, giải pháp của Chính phủ trong thời gian vừa qua nhằm tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp, và các chính sách phát triển công nghiệp cũng như công nghiệp hỗ trợ bước đầu đã phát huy tác dụng.

“Các sản phẩm công nghiệp Việt Nam có giá trị gia tăng tạo ra trong nước cao hơn và ít phụ thuộc, giảm dần sự phụ thuộc vào nguyên liệu, linh kiện, phụ tùng nhập khẩu, và có thể nói đây là một hướng phát triển rất là tốt, mang tính chất bền vững để nền kinh tế Việt Nam tránh tụt hậu và tránh sa vào bẫy thu nhập trung bình”- Cục trưởng Trương Thanh Hoài nhấn mạnh.

Công nghiệp chế biến, chế tạo đóng vai trò chủ lực.

Với sự tăng trưởng xuất khẩu 9,8% của nhóm mặt hàng công nghiệp chế biến chế tạo, đã ghi nhận một số mặt hàng có mức tăng trưởng xuất khẩu cao như: gỗ và đồ gỗ nội thất, dệt may, da giày, điện tử, dây cáp điện, đồ chơi và dụng cụ thể thao..,., giúp góp phần nâng cao vị thế của ngành công nghiệp chế biến chế tạo Việt Nam trên thị trường thế giới.

Tháng 12/2019 cũng đánh dấu sự kiện lần đầu tiên Việt Nam xuất khẩu được xe ô tô nguyên chiếc khi Thaco xuất khẩu xe bus sang Philippin.

Công nghiệp nói chung và công nghiệp chế biến, chế tạo nói riêng cũng là điểm sáng về thu hút đầu tư nước ngoài. Trong năm 2019, cả nước thu hút được 3.478 dự án mới, với tổng vốn đạt gần 31,8 tỷ USD. Lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tỷ trọng cao nhất với tổng vốn đạt 21,56 tỷ USD, chiếm 67,8% tổng vốn đầu tư đăng ký.

Công nghiệp chế biến chế tạo giữ vững vai trò chủ lực

Bộ Công Thương khẳng định, kinh nghiệm từ các nước thực hiện công nghiệp hoá thành công cho thấy, trong thời kỳ công nghiệp hoá, công nghiệp chế biến chế tạo luôn phải duy trì mức đóng góp trong GDP từ 20-30% trở lên. Công nghiệp chế biến chế tạo Việt Nam thời gian vừa qua đã có những chuyển biến tích cực. Tỷ trọng công nghiệp chế biến chế tạo trong GDP đã tăng từ 13% năm 2010 lên 16% năm 2018. Từ 2015 đến nay, công nghiệp chế biến chế tạo luôn duy trì được tốc độ tăng trưởng trên 10%/năm. Sự tăng trưởng của công nghiệp chế biến chế tạo trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều khó khăn, sự cạnh tranh quyết liệt giữa các nền kinh tế đã cho thấy các giải pháp tháo gỡ khó khăn, tạo môi trường thuận lợi thúc đẩy sản xuất kinh doanh trong thời gian qua của Chính phủ, các chính sách và giải pháp về phát triển công nghiệp và công nghiệp hỗ trợ đã bước đầu phát huy tác dụng. Ngành công nghiệp chế biến chế tạo lần đầu tiên xuất siêu thể hiện giá trị gia tăng trong nước đã được nâng cao, năng lực ngành công nghiệp hỗ trợ đã được cải thiện, ít phụ thuộc hơn vào các sản phẩm công nghiệp và vào các nguyên liệu, linh kiện phụ tùng nhập khẩu. Khả năng cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp Việt Nam dần được nâng cao và sự dịch chuyển cơ cấu tích cực, sang các ngành có giá trị cao hơn, và lên nấc thang giá trị cao hơn của chuỗi giá trị.

Năm 2020 dự báo kinh tế thế giới có chiều hướng tích cực, để công nghiệp chế biến chế tạo tiếp tục phát huy vai trò chủ đạo, tạo động lực phát triển kinh tế Việt Nam nhanh và bền vững, tránh tụt hậu và rơi vào bẫy thu nhập trung bình. Bên cạnh việc tạo các điều kiện và môi trường thuận lợi để thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư vào công nghiệp, Việt Nam cần các giải pháp quyết liệt để hỗ trợ các doanh nghiệp về tài chính như các chính sách thuế, đặc biệt có chính sách tín dụng ưu đãi cho các công nghiệp ưu tiên phát triển như dệt may, da dày, ô tô, cơ khí và đặc biệt là ngành công nghiệp hỗ trợ và triển khai các hoạt động hỗ trợ. Đồng thời cũng cần có các chính sách, giải pháp để tiếp tục thu hút đầu tư nhằm tận dụng sự dịch chuyển đầu tư, tái cấu trúc chuỗi giá trị của các tập đoàn đa quốc gia, trong bối cảnh các tranh chấp thương mại ngày càng gia tăng. Phải lấy công nghiệp chế biến chế tạo làm trọng tâm, gắn với việc nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh và trình độ công nghệ của các doanh nghiệp công nghiệp trong nước.

Tháng 12/2019 đánh dấu sự kiện lần đầu tiên Việt Nam xuất khẩu được xe ô tô nguyên chiếc khi Thaco xuất khẩu xe bus sang Philippin

Để thúc đẩy công nghiệp chế biến chế tạo Việt Nam gia tăng sức cạnh tranh hơn nữa, theo ông Trương Thanh Hoài cần cả đến sự hỗ trợ của Nhà nước lẫn chính quyền các địa phương. “Bên cạnh việc tạo các điều kiện và môi trường thuận lợi để thu hút các nguồn lực đầu tư xã hội vào công nghiệp thì cần tiếp tục có các giải pháp quyết liệt để hỗ trợ các doanh nghiệp ngành chế biến chế tạo phát triển, đặc biệt là theo hướng nâng cao khả năng cạnh tranh và tăng phần giá trị gia tăng tạo ra trong nước”- ông Hoài nói.

Theo đó, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục kiến nghị Chính phủ một số giải pháp về thuế, tài chính và đặc biệt là các giải pháp về tài chính. Các doanh nghiệp công nghiệp Việt Nam phần lớn là các doanh nghiệp vừa và nhỏ có nguồn lực rất hạn chế trong việc đổi mới, sáng tạo, nên các nguồn lực hỗ trợ của Nhà nước, đặc biệt là các nguồn tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ và các đối tượng vừa và nhỏ vay để thực hiện các việc đổi mới công nghệ, đổi mới sáng tạo trong sản xuất rất là quan trọng.

Thêm nữa là trong thời gian vừa qua sự vào cuộc của chính quyền địa phương trong việc xây dựng và triển khai các chính sách phát triển công nghiệp còn rất hạn chế. Nếu cả hệ thống chính trị không vào cuộc thì rõ ràng ngành công nghiệp chế biến chế tạo khó đạt được như kỳ vọng trong việc tạo ra giá trị gia tăng cao và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế của đất nước.

Hỗ trợ, tập trung phát triển các ngành công nghiệp ưu tiên

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai các giải pháp, chính sách nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nội ngành công nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, tập trung phát triển các ngành công nghiệp ưu tiên như cơ khí trọng điểm, ô tô, công nghiệp hỗ trợ… Nghị định 116/2017/NĐ-CP quy định điều kiện sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu và kinh doanh dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng ô tô đã góp phần ổn định thị trường, giúp các nhà sản xuất lắp ráp ô tô yên tâm duy trì hoạt động tại Việt Nam. Việc Thaco xuất khẩu được ô tô nguyên chiếc sang ASEAN là minh chứng cho hiệu quả của chính sách này. Nghị định 111/2015/NĐ-CP về phát triển công nghiệp hỗ trợ và Quyết định 68/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Phát triển công nghiệp hỗ trợ từ 2016 đến năm 2025 đã mang lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ tiếp cận với các nguồn hỗ trợ về thị trường, kết nối kinh doanh, tư vấn cải tiến, đào tạo, và đổi mới công nghệ…

Trong bối cảnh kinh tế thế giới đang có nhiều biến động và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục đưa ra định hướng phát triển và ban hành các chính sách nhằm duy trì vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế trong các lĩnh vực dệt may, da giày, chế biến gỗ, ô tô, điện tử...

Thị trường là một trong những yếu tố tiên quyết của các doanh nghiệp, thời gian qua Bộ Công Thương đã làm tốt vai trò khai phá thị trường xuất khẩu thông qua các FTAs mới được ký kết; đảm bảo môi trường kinh doanh bình đẳng và thị trường trong nước phát triển ổn định, lành mạnh thông qua các hoạt động về quản lý thị trường, phát triển thị trường trong nước...

Đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế, Bộ Công Thương cũng thực hiện tốt vai trò hỗ trợ doanh nghiệp công nghiệp trong nước phát triển, đặc biệt là các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ. Quan trọng hơn, Bộ Công Thương đã hỗ trợ các tổ chức, cá nhân triển khai các hoạt động hỗ trợ trực tiếp cho doanh nghiệp, giúp nâng cao năng lực sản xuất, quản trị, phát triển thị trường, đào tạo phát triển nguồn nhân lực... Học hỏi từ kinh nghiệm của các nước đi trước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Bộ Công Thương đã và đang triển khai việc thành lập các Trung tâm kỹ thuật hỗ trợ phát triển công nghiệp tại các vùng kinh tế trọng điểm. Các trung tâm này sẽ đóng vai trò đầu mối triển khai các hoạt động hỗ trợ, xây dựng năng lực, nghiên cứu phát triển, đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp công nghiệp trong nước.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức quốc tế, tập đoàn đa quốc gia, như UNIDO, IFC/WB, JICA, KIAT, Samsung... về nâng cao năng lực hoạch định chính sách, năng lực cho doanh nghiệp trong nước và kết nối kinh doanh, đào tạo đội ngũ tư vấn viên... nhằm giúp các doanh nghiệp công nghiệp trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.