Tin Khu Vực 
Từ năm 2022-2023, khoảng 44.000 tỷ đồng chi phí chưa được tính hoặc chưa tính đủ trong các lần điều chỉnh giá điện khiến Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không được bù đắp chi phí đầu vào, làm suy giảm vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp, ảnh hưởng khả năng tái đầu tư cho các dự án nguồn điện lớn.
Điện không phải hàng hóa thông thường
Chia sẻ tại tọa đàm "Phát triển bền vững ngành điện - Những vấn đề đặt ra", do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 10/9, ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) nhận định, khoản 44.000 tỷ đồng này không phải do EVN tự tính, tự công bố mà con số này đã được kiểm toán và công bố chính thức.
Điều quan trọng là chúng ta cần tìm hiểu nguyên nhân từ đâu. Nếu không làm rõ, xã hội sẽ chỉ nghe rằng lỗ tháng này, lỗ tháng kia mà không hiểu bản chất. Tôi đã góp ý nhiều lần về vấn đề này, chúng ta không nên sử dụng một cách đơn giản khái niệm 'lỗ'.
Ông cho rằng, "bản chất lỗ trong sản xuất kinh doanh rất rõ, tổng doanh thu nhỏ hơn tổng chi phí, nguyên nhân là giá bán ra thấp hơn giá thành sản xuất".
Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính).
Trong cơ chế thị trường, hàng hóa thông thường được kinh doanh theo giá do thị trường quyết định. Nếu kinh doanh có lãi thì hưởng, nếu lỗ thì phải tự chịu trách nhiệm. Trường hợp lỗ do quản trị yếu kém, giá thành cao, thị trường không chấp nhận, xã hội không chấp nhận thì buộc phải chấp nhận thua lỗ.
"Đây là nguyên tắc 'lời ăn, lỗ chịu', doanh nghiệp tự xử lý và chúng ta không bàn đến vấn đề đó. Nếu EVN cũng là một đơn vị kinh doanh như vậy thì cũng không cần bàn thêm", ông khẳng định.
Tuy nhiên, theo vị chuyên gia, điện không phải là hàng hóa thông thường. Điện gắn với nhiều mục tiêu vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa góp phần tiết kiệm điện, giữ ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm an sinh xã hội. Giá điện vì thế mang tính đa mục tiêu, Chính phủ căn cứ vào diễn biến kinh tế xã hội để điều hành giá điện.
"Điện là đầu vào của tất cả các ngành trong nền kinh tế nên khi giá điện biến động sẽ kéo theo toàn bộ mặt bằng sản xuất kinh doanh biến động. Chi phí sản xuất và giá thành của các ngành đều bị ảnh hưởng, tạo ra hiệu ứng domino khiến việc kiểm soát rất khó khăn, vất vả.
Vì vậy, giá điện không phải do thị trường quyết định mà do Nhà nước quyết định; tác động của giá điện lớn đến mức mỗi lần điều chỉnh đều được Nhà nước cân nhắc kỹ lưỡng, tính toán chi tiết để giảm thiểu tối đa ảnh hưởng tiêu cực", ông Thoả nói.
Rà soát toàn bộ chi phí ngành điện để tính đúng, tính đủ
Ông Thoả dẫn chứng, trong các năm 2022, 2023, do nhiều lý do khách quan, chi phí đầu vào tăng mạnh dưới tác động của tình hình thế giới; để bảo đảm ổn định kinh tế trong nước, kiểm soát lạm phát và nhất là khi đất nước vừa thoát khỏi dịch bệnh, cần khuyến khích tăng trưởng và phát triển, chúng ta đã quyết định giữ giá điện thấp hơn giá thành sản xuất.
Cụ thể, năm 2022, giá thành sản xuất kinh doanh điện là 2.032,26 đồng/kWh (trong đó giá thành khâu phát điện theo điện thương phẩm là 1.698,45 đồng/kWh, bằng 83,57% giá thành) trong khi giá bán điện thương phẩm bình quân thực hiện là 1.882,73 đồng/kWh. Như vậy, giá bán điện thấp hơn giá thành điện là 149,53 đồng/kWh.
Năm 2023, giá thành sản xuất kinh doanh điện là 2.088,90 đồng/kWh (trong đó giá thành khâu phát điện theo điện thương phẩm là 1.744,12 đồng/kWh, bằng 83,49% giá thành) trong khi giá bán điện thương phẩm bình quân thực hiện là 1.953,57 đồng/kWh. Như vậy giá bán điện thấp hơn giá thành điện là 135,33 đồng/kWh.
Như vậy, trong giai đoạn 2022-2023, giá bán điện thấp hơn giá thành từ 135-149 đồng/kWh. Điều này tất yếu dẫn đến chênh lệch dòng tiền âm.
Nhân viên điện lực đang kiểm tra hệ thống. Ảnh: VGP.
Theo ông Thoả, đây không phải là "lỗ" mà là chênh lệch dòng tiền âm do ngành điện phải tạm thời gánh chịu để thực hiện những mục tiêu lớn hơn của đất nước, chưa tính đến các yếu tố mà theo quy định của Luật Điện lực được phép đưa vào giá để "tính đúng, tính đủ". Một phần chi phí chưa được tính vào giá điện nên cần được phân bổ dần vào giá thành.
Tuy nhiên, nếu đưa toàn bộ chi phí vào ngay lập tức thì sẽ gây tác động lớn, phức tạp đến điều hành kinh tế vĩ mô, đặc biệt là mục tiêu kiểm soát lạm phát. Vì thế, một phần chi phí chưa được phản ánh hết vào giá điện.
Chính bởi những chi phí này chưa được tính vào giá điện, chưa phản ánh đầy đủ trong giá bán. Đây là nguyên nhân khách quan, không phải do yếu tố quản trị yếu kém trong kinh doanh điện.
Hiện xã hội hiện rất quan tâm đến vấn đề này. Nếu có sự chia sẻ và đồng thuận của người dân đối với những khó khăn khách quan và hiểu rõ cách điều hành của Nhà nước, thì cần có giải pháp xử lý các khoản chi phí một cách hợp lý.
"Nếu được Nhà nước cho phép và có sự đồng thuận, EVN cần rà soát lại toàn bộ các khoản chi phí liên quan đến chênh lệch dòng tiền âm. Khoản nào đủ điều kiện tính vào giá thì giữ lại, khoản nào chưa rõ ràng hoặc pháp luật chưa cho phép thì loại ra. Từ đó xây dựng lộ trình phân bổ hợp lý, tránh gây sốc cho giá điện khi đưa các chi phí này vào", ông Thoả đề xuất.
Tại báo cáo ngày 9/9, EVN cho biết, các khoản "lỗ" khoảng 44.000 tỷ đồng lũy kế tới cuối 2024 đến từ hai nguyên nhân chính. Một là, các khoản chi phí chưa được tính, hoặc tính chưa đủ trong các lần điều chỉnh giá điện trước đây, giá thành sản xuất điện tăng trong bối cảnh các chi phí nhiên liệu đều đi lên. Hai là, chi phí hỗ trợ khách hàng do dịch Covid-19 và cung cấp điện tới các vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo.
Theo EVN, giai đoạn 2020-2021, đã 5 lần giảm giá điện, tiền điện và hỗ trợ trực tiếp với khách hàng bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 (doanh nghiệp sản xuất, cơ sở kinh doanh, lưu trú du lịch...), với tổng số tiền khoảng 15.233 tỷ đồng.
