Chương trình hành động ASEAN: Từ kiềm chế đại dịch đến phục hồi kinh tế

Cùng với nỗ lực phối hợp để củng cố hệ thống y tế công cộng, các nước trên thế giới cũng tranh luận về việc có thể mở cửa lại nền kinh tế nhanh như thế nào sau thời gian đóng cửa. Một số nước ASEAN như Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng. Kể từ khi nới lỏng giãn cách xã hội vào ngày 22/4 đến nay, cuộc sống ở Việt Nam đã trở lại trạng thái bình thường, không có thêm trường hợp nhiễm Covid - 19 mới lây lan trong cộng đồng.

Nhiều nước trong khối ASEAN cũng đang thực hiện các chiến lược ngăn chặn và phục hồi tương tự khi tiết lộ các gói kích thích kinh tế có quy mô và phạm vi chưa từng có. Nhưng những hành động này cũng đi kèm với chi phí kinh tế rất lớn và không thể tránh khỏi. Một cuộc suy thoái sâu sắc là không thể tránh khỏi. Các nhà kinh tế dự đoán, đại dịch này đưa ra một thách thức kinh tế có hệ thống, với lực hấp dẫn lớn hơn nhiều so với các cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997 hoặc 2008, và các tác động dự kiến sẽ kéo dài hơn. Trong khi từng quốc gia đang nỗ lực hết sức để ngăn chặn thành công sự bùng phát đại dịch thì vẫn có những thiếu sót nghiêm trọng trong chiến lược hợp tác quốc tế. Kể từ khi Covid - 19 xuất hiện vào tháng 12/2019, các quốc gia đã hành động gần như hoàn toàn độc lập với nhau. Đến ngày 25/3/2020, Liên hợp quốc mới đưa ra kế hoạch ứng phó toàn cầu trị giá 2 tỷ USD để tài trợ cho cuộc chiến chống lại đại dịch.

Trong ASEAN, ngày 14/4, cuộc họp các nhà lãnh đạo ASEAN+3 đã cam kết thành lập Quỹ phản ứng ASEAN chống lại đại dịch Covid - 19. Các biện pháp ngăn chặn Covid - 19 như đóng cửa, giãn cách xã hội, cấm đi lại quốc tế, hạn chế vận chuyển hàng hóa được áp dụng dựa trên tỷ lệ lây nhiễm của từng quốc gia ASEAN và khả năng của cơ sở hạ tầng chăm sóc sức khỏe. Trợ cấp thất nghiệp theo kế hoạch khác nhau, tùy theo từng quốc gia, tùy thuộc vào không gian tài chính. Lao động nhập cư sống ở các quốc gia bị nhiễm bệnh nặng đã bị cấm đi du lịch. Trong hai tháng qua, biên giới xác định dịch bệnh đã thay thế biên giới vật lý giữa các nước ASEAN. Với phạm vi của các giai đoạn phát triển và khoảng cách cơ sở hạ tầng trên toàn khu vực, việc áp dụng các biện pháp cụ thể theo từng quốc gia là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, đó là cách tiếp cận tạm thời, không bền vững và có khả năng phản tác dụng. Nếu virus không bị diệt trừ ở mọi quốc gia thành viên thì sớm hay muộn, dịch bệnh này sẽ xuất hiện trở lại và kéo dài thời kỳ khủng hoảng kinh tế.

Cuộc khủng hoảng kinh tế do một loại virus vượt qua các biên giới quốc gia không thể giải quyết thành công theo cách này. ASEAN có thể giảm bớt các tác động kinh tế bất lợi bằng cách hành động phối hợp khu vực và vai trò lãnh đạo mạnh mẽ. Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 36 đã đạt được ít nhất 3 mục tiêu quan trọng. Thứ nhất, các nhà lãnh đạo ASEAN cho thấy có thể cùng nhau thực hiện kế hoạch khu vực được công bố trong hội nghị thượng đỉnh đặc biệt vào ngày 14/4. Những hành động này bao gồm chia sẻ kết quả xét nghiệm thành công của các quốc gia trong điều trị hoặc sản xuất vắc xin để đáp ứng nhu cầu trong khu vực và toàn cầu. Thứ hai, ASEAN thể hiện sự lãnh đạo trong việc kích thích nền kinh tế toàn cầu bằng cách nhanh chóng đẩy lùi các hạn chế thương mại trong đại dịch và ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Kinh nghiệm trong ba năm qua cho thấy, thuế quan có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Mặt khác, việc kết thúc các cuộc đàm phán RCEP sẽ giúp vực dậy niềm tin kinh doanh và kích thích tăng trưởng - một “phát súng” cần thiết cho nền kinh tế toàn cầu trong thời điểm xảy ra đại dịch này. Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng, các nhà lãnh đạo ASEAN đưa ra kế hoạch kích thích tài khóa đồng bộ, lớn hơn đáng kể so với những gì 10 nước đã công bố. Cả hai biện pháp kích thích tài chính và tiền tệ cần được thiết kế để chống lại suy thoái kinh tế kéo dài trên toàn thế giới, và giữ cho mạng lưới sản xuất của ASEAN tồn tại. Các biện pháp kích thích cũng có thể là cơ hội để đầu tư vào chuyển đổi kinh tế và đổi mới công nghệ cần thiết, nhằm mang lại sự phát triển bền vững.

Cùng với Tuyên bố Chủ tịch của Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 về “gắn kết và chủ động thích ứng”, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thông qua Kế hoạch hành động ASEAN về tăng cường hợp tác kinh tế ASEAN và kết nối chuỗi cung ứng trong ứng phó với đại dịch Covid - 19. Kế hoạch hành động này thực thi Tuyên bố của Hội nghị Cấp cao ASEAN đặc biệt về dịch Covid - 19 đã được thông qua ngày 14/4, đặc biệt, thực thi Tuyên bố của các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN về tăng cường sự phục hồi kinh tế của ASEAN trong ứng phó với sự bùng phát của đại dịch, tìm kiếm một thỏa thuận tạm thời để duy trì kết nối chuỗi cung ứng trong suốt thời gian xảy ra đại dịch. Kế hoạch hành động này thể hiện quyết tâm của ASEAN trong việc phối hợp chặt chẽ để xác định và giải quyết các gián đoạn thương mại đối với dòng chảy của các mặt hàng thiết yếu, bao gồm cả thực phẩm, thuốc men, và các vật tư thiết yếu khác trong khu vực. Đây là một phần trong các nỗ lực phối hợp nhằm không chỉ ngăn chặn và giảm thiểu tác động kinh tế của đại dịch Covid-19 trong khu vực mà còn tăng cường kết nối chuỗi cung ứng để giúp chuỗi cung ứng trở nên linh hoạt hơn và ít bị tổn thương hơn trước các thách thức tương tự. Kế hoạch hành động này được thực hiện theo các quyền và nghĩa vụ của các quốc gia thành viên ASEAN theo Hiệp định chung về thuế quan và thương mại năm 1994 và các Hiệp định khác của WTO, Kế hoạch Tổng thể Cộng đồng kinh tế ASEAN 2025 và các Hiệp định nội bộ khác của ASEAN như: Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN, Khuôn khổ Tạo thuận lợi Thương mại ASEAN, Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC) 2025 và các Hiệp định ASEAN có liên quan khác.

Các cam kết trên sẽ cải thiện niềm tin của doanh nghiệp, nhà đầu tư vào khả năng của ASEAN trong việc vượt qua các thách thức kinh tế chưa từng có do đại dịch gây ra. Trong khi các nước ASEAN có cơ cấu tài chính và công nghiệp khác nhau, cách hiệu quả duy nhất để phục hồi ở cấp quốc gia là các nước thành viên huy động đầy đủ toàn bộ hệ thống tài chính: Thị trường trái phiếu, hệ thống ngân hàng và ở một số quốc gia, thậm chí cả hệ thống hưu trí. Việc sử dụng các biện pháp hỗ trợ như cho vay ưu đãi, bảo lãnh cho vay và giảm thuế có thể hỗ trợ cho việc chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn phát thải carbon thấp và tăng cường khả năng phục hồi của các hệ thống sản xuất. Các kế hoạch đầu tư và thương mại liên quan đến phục hồi sẽ rất quan trọng đối với những quốc gia thành viên ASEAN để đạt được cam kết toàn cầu vào năm 2030, như các Mục tiêu Phát triển bền vững và Thỏa thuận Khí hậu Paris.