Chuỗi giá trị nông sản tạo động lực đổi mới tư duy sản xuất ở Cao Bằng

Trong giai đoạn 2021 - 2025, cả nước đã và đang triển khai hai phong trào thi đua lớn mang ý nghĩa chiến lược: “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” và “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”. Đây không chỉ là sự tiếp nối những thành tựu quan trọng của giai đoạn trước mà còn là bước phát triển mới, nhằm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021 - 2030), đồng thời hiện thực hóa mục tiêu xây dựng đất nước giàu đẹp, văn minh, công bằng, dân chủ.

Trong bức tranh chung ấy, Cao Bằng - một tỉnh miền núi biên giới phía Bắc đã có những bước chuyển mình đầy ấn tượng. Từ một địa phương còn nhiều khó khăn về cơ sở hạ tầng, trình độ sản xuất và thu nhập người dân, Cao Bằng đã biết tận dụng lợi thế về đất đai, khí hậu, sản vật bản địa để phát triển chuỗi giá trị nông sản bền vững. Quá trình này gắn liền với phong trào thi đua yêu nước, trở thành gương điển hình tiên tiến, thể hiện tinh thần đoàn kết, sáng tạo và khát vọng vươn lên của nhân dân các dân tộc nơi địa đầu Tổ quốc.

Tiềm năng và lợi thế nông nghiệp của Cao Bằng

Cao Bằng được thiên nhiên ưu đãi với địa hình đa dạng, khí hậu mát mẻ, đất đai phù hợp cho nhiều loại cây trồng có giá trị kinh tế và dược liệu. Các sản phẩm nông sản đặc trưng đã được biết đến rộng rãi gồm chè Shan Tuyết, thạch đen, măng rừng, thảo quả, hạt dẻ Trùng Khánh…

Đây là nguồn tài nguyên quý giá không chỉ để phát triển kinh tế nông hộ mà còn tạo nền tảng xây dựng thương hiệu địa phương, kết hợp với du lịch sinh thái, văn hóa. Theo Quyết định số 194/QĐ-TTg ngày 9/2/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Đổi mới phương thức kinh doanh tiêu thụ nông sản giai đoạn 2021 - 2025, định hướng 2030, việc xây dựng chuỗi giá trị nông sản được coi là giải pháp căn cơ nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng giá trị gia tăng và đảm bảo sinh kế bền vững cho người nông dân.

Cao Bằng đã cụ thể hóa chủ trương này bằng nhiều chương trình hành động thiết thực, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng hành của doanh nghiệp, hợp tác xã và sự hưởng ứng tích cực của nông dân.

Lợi ích kinh tế - xã hội từ chuỗi giá trị

Một minh chứng tiêu biểu là mô hình trồng cây thạch đen tại xã Đức Thông, huyện Thạch An. Theo báo cáo của Hội Nông dân tỉnh (2022), năng suất đạt trung bình 3,6 tấn/ha, giá bán 20.000 - 21.000 đồng/kg, đem lại thu nhập 72 - 75,6 triệu đồng/ha cao hơn nhiều so với ngô, lúa truyền thống.

Thành công này không chỉ nâng cao thu nhập mà còn tạo động lực để bà con mở rộng diện tích, hình thành vùng nguyên liệu tập trung. Ngoài ra, dự án quốc tế như CSSP do IFAD tài trợ đã hỗ trợ nông hộ xây dựng kế hoạch sản xuất, cơ sở hạ tầng, ứng dụng kỹ thuật canh tác thân thiện môi trường. Dự án góp phần giảm thiểu rủi ro do biến đổi khí hậu, đồng thời tăng cường liên kết sản xuất, tiêu thụ.

Về xã hội, phát triển chuỗi giá trị nông sản giúp tạo việc làm ổn định, hạn chế tình trạng di cư lao động, tăng cường vai trò của phụ nữ và thanh niên trong sản xuất, qua đó góp phần giảm nghèo bền vững.

Để minh chứng rõ ràng cho sự thay đổi, bảng dưới đây tổng hợp một số chỉ tiêu cơ bản của Cao Bằng giai đoạn 2020 và 2025:

Xóa đói giảm nghèo, Trong phong trào “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”, kết quả giảm nghèo ở Cao Bằng được thể hiện rõ qua số liệu:

- Năm 2021: Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều khoảng 18%.

- Năm 2022: Giảm còn 16,8%.

- Năm 2023: Xuống 14,5%.

- Năm 2024: Giảm mạnh xuống 9,83% (giảm 4,67% so với 2023).

- Năm 2025 (ước): Khoảng 4%.

Hiệu quả giảm nghèo gắn với chuỗi giá trị nông sản

Trong giai đoạn 2021–2025, Cao Bằng đã đạt bước tiến quan trọng trong công tác giảm nghèo, đặc biệt khi triển khai các mô hình liên kết theo chuỗi giá trị nông sản. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh từ 18% năm 2021 xuống còn 9,1% năm 2024 và dự kiến chỉ còn 4% vào năm 2025, hoàn thành mục tiêu Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh đề ra.

Biểu đồ 2: So sánh hiệu quả trước - sau khi áp dụng chuỗi giá trị

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, song phát triển chuỗi giá trị nông sản ở tỉnh Cao Bằng vẫn còn không ít thách thức. Sản xuất nông nghiệp phần lớn vẫn mang tính manh mún, thiếu sự liên kết bền chặt giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp, khiến hiệu quả sản xuất - tiêu thụ chưa bền vững. Hạ tầng thiết yếu như giao thông, kho bảo quản, cơ sở chế biến sau thu hoạch còn yếu kém, làm hạn chế khả năng đưa nông sản đến thị trường rộng lớn. Thông tin thị trường chưa được cập nhật đầy đủ, người dân vẫn phụ thuộc nhiều vào thương lái, dẫn đến giá bán bấp bênh. Trong khi đó, bao bì, mẫu mã và chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, khó cạnh tranh ở những thị trường lớn, đặc biệt là xuất khẩu.

Để khắc phục những hạn chế này, Cao Bằng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Trước hết, cần đẩy mạnh liên kết “bốn nhà”, gồm: Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân để hình thành chuỗi sản xuất và tiêu thụ khép kín. Song song với đó là đầu tư hạ tầng giao thông, thủy lợi, chế biến và bảo quản nhằm giảm thất thoát sau thu hoạch và nâng cao giá trị sản phẩm. Ứng dụng công nghệ cao và chuyển đổi số trong quản lý sản xuất, truy xuất nguồn gốc sẽ tạo nền tảng cho nông sản Cao Bằng hội nhập sâu hơn với thị trường trong và ngoài nước.

Cùng với đó, việc đào tạo, nâng cao năng lực cho nông dân và hợp tác xã sẽ giúp người dân làm chủ kỹ thuật và tổ chức sản xuất chuyên nghiệp hơn.

Cuối cùng, xúc tiến thương mại và quảng bá thương hiệu đặc sản địa phương cần được đẩy mạnh để nâng cao vị thế, mở rộng thị trường tiêu thụ, đưa nông sản Cao Bằng trở thành sản phẩm có chỗ đứng vững chắc và giá trị gia tăng cao.

Bên cạnh mô hình hợp tác xã, nhiều hộ kinh doanh nông nghiệp ở Cao Bằng cũng nổi lên như những gương sáng trong phong trào thi đua lao động sản xuất. Tiêu biểu có hộ ông Hoàng Văn P. tại xã Đức Thông (huyện Thạch An). Trước đây gia đình ông chỉ trồng lúa và ngô trên diện tích nhỏ, thu nhập bấp bênh, nhiều năm liền thuộc diện hộ nghèo. Khi địa phương triển khai chương trình liên kết chuỗi giá trị thạch đen, ông P. mạnh dạn chuyển đổi toàn bộ 2 ha đất canh tác sang trồng cây thạch đen, đồng thời tham gia HTX để được hỗ trợ giống, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm.

Sau hơn ba năm, thu nhập gia đình ông tăng gần 2 lần so với trước, đủ điều kiện xây dựng nhà kiên cố, mua sắm máy móc phục vụ sản xuất và nuôi con ăn học. Đặc biệt, ông P. còn tiên phong ứng dụng kỹ thuật canh tác an toàn, ghi chép nhật ký sản xuất, gắn tem QR cho sản phẩm. Nhờ vậy, sản phẩm của gia đình luôn được thương lái và doanh nghiệp đánh giá cao, bán với giá ổn định, không lo đầu ra. Ông đã trở thành hạt nhân truyền cảm hứng, vận động hàng chục hộ khác trong xóm cùng tham gia vào vùng nguyên liệu tập trung.

Một ví dụ khác là hộ chị Lương Thị H. ở Trùng Khánh. Xuất phát từ hoàn cảnh khó khăn, chị mạnh dạn vay vốn ưu đãi để mở rộng trồng hạt dẻ kết hợp với chế biến và bán sản phẩm qua kênh trực tuyến. Chỉ sau hai năm, doanh thu của gia đình chị tăng hơn 60%, tạo thêm việc làm thời vụ cho nhiều lao động nữ trong thôn. Việc áp dụng hình thức bán hàng online cho thấy sự năng động, sáng tạo của nông dân Cao Bằng trong việc tiếp cận thị trường mới, không phụ thuộc hoàn toàn vào thương lái truyền thống.

Những hộ sản xuất, kinh doanh tiêu biểu này đã khẳng định rằng thành công của phong trào thi đua không chỉ ở cấp độ tập thể, mà còn ở từng cá nhân, từng hộ gia đình. Chính từ sự thay đổi tư duy, tinh thần lao động cần cù, dám nghĩ dám làm của họ mà phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” và “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau” lan tỏa mạnh mẽ và bền vững. Đây cũng là nền tảng để hình thành đội ngũ “nông dân sản xuất kinh doanh giỏi” - lực lượng tiên phong đưa nông nghiệp Cao Bằng hội nhập với chuỗi giá trị hiện đại.

Qua nghiên cứu và phân tích, có thể thấy thành tựu của phong trào thi đua giai đoạn 2021 - 2025 ở Cao Bằng không chỉ phản ánh qua những con số giảm nghèo hay tăng trưởng kinh tế, mà còn biểu hiện ở sự nâng cao vị thế của người nông dân, sự gắn kết cộng đồng và việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa bản địa. Từ một tỉnh miền núi còn nhiều khó khăn, Cao Bằng đã từng bước khẳng định vai trò tiên phong trong xây dựng nông thôn mới khu vực biên giới phía Bắc.

Mô hình của HTX Thạch đen Đức Thông là minh chứng sống động, đồng thời là gợi mở quan trọng để nhân rộng trong toàn tỉnh và cả nước, hiện thực hóa mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh, bền vững và bao trùm đúng với tinh thần của các phong trào thi đua giai đoạn 2021 - 2025.

Trong tổng thể chặng đường 2021 - 2025, những kết quả đạt được ở Cao Bằng đã khẳng định sức lan tỏa mạnh mẽ của hai phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” và “Vì người nghèo - Không để ai bị bỏ lại phía sau”. Từ những con số cụ thể về giảm nghèo, mở rộng vùng nguyên liệu, đến sự thay đổi tư duy sản xuất của nông dân, tất cả đều cho thấy phong trào thi đua không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành động lực thực tiễn thúc đẩy đổi mới toàn diện nông thôn miền núi.

Đây cũng chính là nền tảng để Cao Bằng tiếp tục vươn lên, khẳng định vai trò tiên phong trong phát triển nông nghiệp xanh, bền vững, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu kép: xây dựng nông thôn mới văn minh, giàu đẹp và bảo đảm an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau. Bước sang giai đoạn sau 2025, Cao Bằng cần tiếp tục phát huy thành quả đã đạt được, đồng thời đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển kinh tế tuần hoàn và mở rộng liên kết vùng, để không chỉ giữ vững thành quả nông thôn mới mà còn vươn tới mục tiêu trở thành hình mẫu về nông nghiệp xanh, sinh thái và hội nhập sâu rộng trong khu vực miền núi phía Bắc.