Châu Phi, khu vực cung cấp nguyên liệu gỗ quan trọng cho Việt Nam

Đến nay, lượng cung gỗ tròn và xẻ từ nguồn này chiếm gần 1/4 tổng lượng gỗ tròn và xẻ nhập khẩu vào Việt Nam mỗi năm. Hiện Việt Nam đã trở thành quốc gia lớn thứ 2 trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc, về lượng gỗ nhập khẩu từ châu lục này.

Theo Thương vụ Việt Nam tại Algeria kiêm nhiệm Gambia, Mali, Niger và Senegal, gỗ châu Phi nhập khẩu vào Việt Nam chủ yếu phục vụ thị trường nội địa. Nhằm đáp ứng nguồn cung gỗ tự nhiên, nhất là để sản xuất các mặt hàng gỗ có kiểu dáng truyền thống, số lượng các nhà nhập khẩu Việt Nam tăng nhanh trong thời gian qua. Cùng với đó, một số doanh nghiệp lớn của Việt Nam đã và đang tiếp tục mở các xưởng xẻ tại các quốc gia cung gỗ chính như Cameroon, Gabon,… thuê lao động bản địa, cùng với lao động từ Việt Nam sang nhằm chủ động gỗ nguyên liệu đầu vào và phòng tránh rủi ro thương mại.

Năm 2019, Việt Nam đã nhập khẩu 873.761m3 gỗ tròn từ châu Phi. Tuy nhiên, nhập khẩu gỗ của nước ta đã giảm 9% về lượng và 19% về giá trị, chỉ còn 299 triệu USD. Cameroon là nước cung cấp gỗ lớn nhất cho Việt Nam, chiếm tới 56% tổng lượng gỗ tròn mà Việt Nam mua từ châu Phi (495.526m3, giảm 3,5% trong năm qua). Tiếp đến là Nigeria (cung cấp 82.923m3), CH dân chủ Congo (55.025m3), Angola (53.171m3), Nam Phi (49.259 m3) và Ghana (44.557m3). Tali/okan (lim), doussie (gỗ đỏ), sapelli (xoan đào) và padouk (hương đỏ) là 4 loại gỗ nhập khẩu chính.

Về gỗ xẻ, khối lượng nhập khẩu của Việt Nam từ châu Phi lên tới 463.000m3 năm 2019, tăng 50% so với năm 2018, đạt kim ngạch 193,5 triệu USD, tăng 32% về giá trị. Cameroon cũng vẫn là nước cung cấp gỗ xẻ lớn nhất cho Việt Nam với 227.391m3, tăng gấp đôi so với năm 2018. Ngoài ra còn có các nước Gabon (cung cấp 76.325 m3), Angola (47.071m3), Nigeria (30.958m3), Nam Phi (21.411 m3) và Ghana (30.958m3).

Các nước nhập khẩu gỗ khác từ châu Phi

Năm 2019, nếu như Trung Quốc giảm nhập khẩu gỗ cây từ châu Phi thì Liên minh châu Âu (EU) lại tăng cường nhập khẩu gỗ xẻ.

Nhập khẩu gỗ tươi nhiệt đới của Trung Quốc từ châu Phi đạt 9,19 triệu m3, giảm 14% về lượng, với kim ngạch 2,275 tỷ USD, giảm 27% so với năm 2018, chiếm 15% tổng khối lượng gỗ nhập khẩu của nước này.

Trung Quốc nhập khẩu gỗ tươi nhiệt đới chủ yếu từ Papua New Guinea (36%), quần đảo Salomon (26%), Equatorial Guinea (7,2%) và CH Congo (7,0%). Nhập khẩu gỗ tươi của Trung Quốc từ CH Congo và Sierra Leone đã tăng lần lượt là 18% và 17%. Tuy nhiên, trong năm 2019, nước này đã giảm nhập khẩu gỗ tươi từ phần lớn các nước, đặc biệt là Equatorial Guinea (-47%) và CH Trung Phi (-32%).

Với Liên minh châu Âu (EU), năm 2019, khối này đã nhập khẩu 2,13 triệu tấn (Mt) sản phẩm gỗ nhiệt đới, tăng 2,5%, đạt kim ngạch 2,32 tỷ euro (+3,5%).

Đối với gỗ xẻ nhiệt đới, lượng nhập khẩu tăng nhẹ (+5%) đạt 753.000 tấn vào năm 2019, giá trị 728,1 triệu euro (-0,1%). Nhập khẩu gỗ của EU từ Cameroon đã tăng 10%, đạt 277.600 tấn, từ Brazil (+23%, tương đương 129.100 tấn), từ Gabon (+5%, 96.300 tấn), Congo (+28%, 60.900 tấn) và Ghana (+12%, 17.000 tấn). Nhập khẩu gỗ của EU từ CHDC Congo đạt 13.100 tấn năm 2019, giảm 5% so với năm 2018, từ Malaysia (-25% ở mức 74.500 tấn), từ Côte d’Ivoire (-8%, 27.200 tấn) và từ Myanmar (-24%, 6.800 tấn).

Đối với gỗ tươi nhiệt đới, nhập khẩu của EU năm 2019 đạt 98.600 tấn, giảm 13% so với năm 2018 trong khi giá trị nhập khẩu giảm 14%, tương đương 48,4 triệu euro. Các nước và lãnh thổ cung cấp chính là CH Congo 34.400 tấn, CH Trung Phi 16.300 tấn, CHDC Congo 13.400 tấn, Cameroon 15.100 tấn, Liberia 7.500 tấn, Equatorial Guinea 2.100 tấn…

Diện tích rừng tại châu Phi

Độ che phủ rừng của châu Phi ước tính chiếm 650 triệu ha, bằng 17% diện tích rừng trên thế giới. Các loại rừng chính là rừng khô nhiệt đới ở Sahel (gần sa mạc Sahara), Đông và Nam Phi, các khu rừng nhiệt đới ẩm ở Tây và Trung Phi, cận nhiệt đới rừng và rừng ở Bắc Phi và rừng ngập mặn ở vùng ven biển của phía Nam.

Với nguồn gỗ phong phú, khu vực Trung và Tây Phi là một trong những trung tâm cung cấp gỗ nguyên liệu ra thị trường thế giới. Một số nước ở khu vực Trung Phi có diện tích rừng bao phủ trên 50% diện tích cả nước và là những nước xuất khẩu quan trọng mặt hàng này.

Cộng hoà dân chủ Congo là nước có diện tích rừng nhiệt đới lớn nhất châu Phi với diện tích lên tới 133,6 triệu ha (chiếm 59% quỹ đất của nước này). Khoảng 60% dân số, tương đương với 35 triệu người dân nước này sống phụ thuộc một cách trực tiếp hoặc gián tiếp nhờ vào rừng. Gỗ là một trong những mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của CHDC Congo bên cạnh dầu lửa và khoáng sản, tuy nhiên giá trị xuất khẩu mặt hàng này của CHDC Congo thường ít hơn 15% so với Cameroon và Gabon do tình hình an ninh chính trị của CHDC Congo bất ổn.

Tại CH Congo, rừng bao phủ 25 triệu ha, tương đương khoảng 70% lãnh thổ quốc gia. Đây là nước có diện tích rừng lớn thứ hai ở châu Phi sau CH Congo. Ngoài rừng tự nhiên, CH Congo còn trồng mới 86.000ha chủ yếu là bạch đàn (73.000ha), limba (7.500ha), thông (4.500ha), các loại cây khác (1.000ha).

Cameroon là nước có diện tích rừng lớn thứ ba châu Phi với tổng diện tích rừng tự nhiên khoảng 22 triệu ha (chiếm gần 45% quỹ đất) của nước này. Trong đó 17 triệu ha đất rừng cho hiệu quả khai thác cao. Gỗ xuất khẩu đạt giá trị khoảng 3 – 3,5 tỷ USD hiện chiếm 15% xuất khẩu của Cameroon và là mặt hàng xuất khẩu lớn thứ hai của nước này sau dầu lửa, tạo ra việc làm cho khoảng 100 nghìn lao động. Cameroon có ngành công nghiệp chế biến gỗ phát triển nhất khu vực Trung Phi.

Gabon là quốc gia có 21 triệu ha đất rừng, bao phủ với mật độ cao nhất châu Phi (diện tích rừng chiếm 80% quỹ đất của Gabon). Gỗ là lĩnh vực sử dụng lao động lớn thứ hai (30 nghìn lao động trực tiếp và gián tiếp) tại Gabon sau khu vực công và đóng góp 12% giá trị xuất khẩu nhưng chỉ đóng góp vào 4% GDP của nước này. Hàng năm nước này xuất khẩu khoảng 1,8 triệu m3 gỗ trong đó gỗ được xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc và Pháp.

Tại Bờ Biển Ngà (Côte d’Ivoire), trong nhiều năm qua, gần 70% sản lượng gỗ khai thác được dành cho xuất khẩu trong đó gỗ teck là loại gỗ nhiệt đới chiếm tỷ trọng lớn nhất. Diện tích rừng bao phủ 32% diện tích của đất nước tương đương trên 10 triệu ha rừng. Sản lượng gỗ tròn khai thác hàng năm của nước này ước tính 2 triệu m3. Trung bình mỗi năm, Bờ Biển Ngà thu được từ 500-600 triệu USD từ việc bán gỗ ra nước ngoài. Ngoài gỗ tươi, nước này đang phát triển ngành công nghiệp gỗ nhằm xuất khẩu các sản phẩm gỗ thành phẩm hoặc bán thành phẩm có giá trị gia tăng cao hơn.

Benin có diện tích rừng bao phủ là 4 triệu ha, chiếm khoảng 40% diện tích quốc gia và là nước Tây Phi có diện tích rừng bao phủ lớn thứ 2, chỉ sau Liberia. Tiềm năng sản xuất gỗ của nước này khoảng 1-1,5 triệu m3 gỗ/năm.

Guinea Bissau có diện tích rừng 1,5-2 triệu ha, chiếm 50% quĩ đất của nước này, trong đó rừng nguyên sinh chiếm 45,4% diện tích rừng. Các sản phẩm gỗ đóng góp vào gần 7% (tương đương 70 triệu USD) giá trị xuất khẩu của nước này. Tiềm năng về sản xuất gỗ của nước này là 550 nghìn m3 gỗ/năm.

Ngành khai thác rừng đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế của các quốc gia nói trên, tuy nhiên hoạt động khai thác và xuất khẩu gỗ của các này chưa được quản lý nghiêm túc dẫn đến tình trạng khai thác bừa bãi, trái phép. Hiện nay, các nước này đang đẩy mạnh cải cách trong quản lý và điều hành nhằm hạn chế tình trạng này. Chính phủ Gabon đã ra quyết định cấm xuất khẩu gỗ tươi từ năm 2010 để phát triển ngành công nghiệp chế biến gỗ trong nước, góp phần tạo việc làm cho người lao động và nâng cao giá trị gia tăng cho mặt hàng bằng xuất khẩu gỗ thành phẩm hoặc bán thành phẩm. Các sản phẩm gỗ muốn được đưa ra khỏi các cảng phải có giấy chứng nhận là gỗ được phép khai thác và đã qua sơ chế. Các nước khác thì cũng đã có những chính sách hạn chế việc xuất khẩu gỗ tươi.