Cần làm rõ định nghĩa 'nền tảng số lớn' để quản lý hiệu quả

Làm rõ khái niệm “nền tảng số lớn”

Trong bối cảnh nền kinh tế số Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, thương mại điện tử ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, vượt trên 30% chỉ trong chín tháng đầu năm. Sự tăng trưởng này không chỉ mở ra cơ hội cho doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ kinh doanh, mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về một khung pháp lý minh bạch, toàn diện, vừa thúc đẩy thị trường vừa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Việc hoàn thiện Dự thảo Luật Thương mại điện tử (Dự thảo Luật) trở thành một nhiệm vụ trọng tâm, đặc biệt trong bối cảnh các nền tảng số ngày càng có ảnh hưởng lớn trong các giao dịch thương mại hiện đại.

Thông tin tại phiên họp Tổ soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử ngày 7/10, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số Lê Hoàng Oanh cho biết, Bộ Công Thương đã tiếp thu nhiều ý kiến để làm rõ phạm vi điều chỉnh, mối quan hệ với các luật hiện hành và đặc biệt là trách nhiệm của các nền tảng thương mại điện tử. Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh rằng các nhóm vấn đề lớn được đại biểu Quốc hội quan tâm gồm phạm vi và đối tượng điều chỉnh, nghĩa vụ bảo vệ người tiêu dùng và trách nhiệm của các nền tảng số có ảnh hưởng lớn.

Trong quá trình rà soát, một thách thức nổi bật đã được đặt ra khái niệm “nền tảng số lớn” hiện chưa có các tiêu chí định lượng rõ ràng. Khái niệm này xuất hiện trong nhiều điều khoản quan trọng như Điều 3, 16, 17, 18 và 31. Nếu không được lượng hóa cụ thể, nó sẽ tạo ra rào cản lớn trong triển khai thực tế, ảnh hưởng tới công tác quản lý nhà nước, thanh tra, kiểm soát và áp dụng nghĩa vụ pháp lý đối với các doanh nghiệp. Một định nghĩa chung chung sẽ dẫn đến sự thiếu nhất quán trong cách các cơ quan quản lý nhìn nhận và xử lý các nền tảng, đồng thời làm tăng sự không chắc chắn cho chính các doanh nghiệp đang hoạt động.

Tại phiên họp, đại diện Cục Xúc tiến thương mại đã chỉ ra rằng việc thiếu tiêu chí định lượng là lỗ hổng pháp lý đáng kể. Nếu khái niệm “nền tảng số lớn” không được lượng hóa, các nghĩa vụ pháp lý như lưu trữ dữ liệu, chia sẻ thông tin hay giám sát hàng giả sẽ khó được thực hiện một cách nhất quán và minh bạch. Đáng chú ý, Cục Thuế đề xuất kéo dài thời hạn lưu trữ dữ liệu tối thiểu từ một năm lên ít nhất 24 tháng để phục vụ quản lý thuế theo Nghị định 53/2022/NĐ-CP. Nếu không xác định rõ đâu là nền tảng phải tuân thủ nghiêm ngặt, việc kiểm soát thuế đối với các nền tảng có giao dịch lớn sẽ gặp khó, trong khi các nền tảng nhỏ lại không chịu trách nhiệm tương xứng, dẫn đến bất bình đẳng và thiếu minh bạch.

Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh rằng trong kỷ nguyên số, các thủ tục hành chính phải được thực hiện toàn trình, không thể tiếp tục “quản lý bằng cơm”. Việc thiếu tiêu chí định lượng đồng nghĩa với việc các cơ quan quản lý không thể dựa vào các ngưỡng, chỉ số rõ ràng để kiểm soát và tự động hóa quy trình hành chính. Ngoài ra, các doanh nghiệp sẽ đối mặt với gánh nặng pháp lý và chi phí tuân thủ không cần thiết, khi họ không biết chính xác thời điểm bị áp dụng các nghĩa vụ bổ sung liên quan đến “nền tảng lớn”. Thứ trưởng Tân lưu ý cần giảm chi phí tuân thủ thông qua việc lượng hóa dữ liệu, phân loại nền tảng và quy trình, đồng thời vẫn đảm bảo nghĩa vụ với Nhà nước. Nếu không, mâu thuẫn giữa yêu cầu pháp lý và chi phí tuân thủ sẽ gây khó khăn trong triển khai thực tế.

Hướng tới định lượng hóa và đồng bộ hóa tiêu chuẩn quản lý

Để giải quyết vấn đề này, Tổ soạn thảo cần khẩn trương cụ thể hóa các tiêu chí định lượng cho khái niệm “nền tảng số lớn”. Việc này không chỉ giúp cơ quan quản lý thực thi luật một cách hiệu quả mà còn tạo sự công bằng và minh bạch cho các doanh nghiệp.

Một giải pháp khả thi được Cục Xúc tiến thương mại đề xuất là tham chiếu các tiêu chí định lượng đã được áp dụng trong các văn bản pháp luật hiện hành, như Luật Giao dịch điện tử hay Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Một ví dụ cụ thể là xác định ngưỡng người dùng, khoảng 3 triệu người, để phân loại nền tảng là “lớn”. Tiêu chí này rõ ràng, dễ đo lường và phù hợp với thông lệ quốc tế về xác định các “gatekeepers” - những nền tảng có sức ảnh hưởng đáng kể trên thị trường số. Việc áp dụng thống nhất ngưỡng này sẽ giúp minh bạch hóa trách nhiệm và tạo cơ sở vững chắc cho công tác thanh tra, kiểm soát. Các nền tảng đạt hoặc vượt ngưỡng người dùng sẽ chịu trách nhiệm cao hơn trong giám sát hàng hóa, phòng chống gian lận thương mại và bảo vệ người tiêu dùng.

Định lượng hóa “nền tảng số lớn” cũng cần đồng bộ với các yêu cầu quản lý dữ liệu và thuế mà các bộ, ngành đã đề xuất. Cục Thuế đã kiến nghị làm rõ trách nhiệm của Bộ Công Thương trong việc ban hành chuẩn kết nối dữ liệu giữa các bộ ngành, phát triển hạ tầng kỹ thuật phục vụ chia sẻ thông tin, và thiết lập cơ chế chia sẻ dữ liệu với các cơ quan liên quan. Để cơ chế này hoạt động hiệu quả, cần xác định rõ nền tảng nào phải tuân thủ nghiêm ngặt, đó chính là các nền tảng lớn.

Ngoài ra, việc định lượng hóa còn liên quan tới thương mại điện tử xuyên biên giới. Tại phiên họp, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân lưu ý phải đảm bảo tuân thủ các điều ước quốc tế, trong khi Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên Ngô Chung Khanh nhấn mạnh yêu cầu nền tảng nước ngoài phải có đại diện tại Việt Nam để bảo vệ người tiêu dùng và tăng cường quản lý. Nếu không có định nghĩa rõ ràng về ngưỡng quy mô, việc áp dụng nghĩa vụ pháp lý đối với các nền tảng lớn, dù trong nước hay xuyên biên giới, sẽ khó khả thi, dẫn đến bất bình đẳng trong nghĩa vụ thuế và trách nhiệm pháp lý.

Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân đề nghị Tổ soạn thảo khẩn trương tổng hợp và cụ thể hóa các nội dung đã góp ý, nhằm xây dựng một Dự thảo Luật ổn định, khả thi và lâu dài. Việc lồng ghép tiêu chí định lượng vào Điều 3 (thuật ngữ) và các điều khoản liên quan (Điều 16, 17, 18, 31) sẽ giúp Luật Thương mại điện tử trở thành công cụ sắc bén, hỗ trợ hiệu quả cho công tác chống hàng giả, gian lận thương mại, đồng thời tạo điều kiện phát triển bền vững cho thương mại điện tử.

Khi các tiêu chí định lượng được áp dụng thống nhất, các nền tảng lớn sẽ đi đầu trong việc giám sát hàng hóa, thực hiện trách nhiệm xã hội, đồng thời triển khai các quy định về “thương mại điện tử xanh”. Điều này vừa tạo niềm tin cho người tiêu dùng, vừa thúc đẩy thị trường thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, minh bạch và bền vững, đáp ứng yêu cầu quản lý trong kỷ nguyên số.

Việc thiếu tiêu chí định lượng cho khái niệm “nền tảng số lớn” không chỉ là thách thức pháp lý mà còn là bài toán chiến lược trong quản lý kinh tế số. Chỉ khi các quy tắc quản lý được lượng hóa, Việt Nam mới có thể triển khai quản lý hành chính toàn trình, loại bỏ hoàn toàn phương thức “quản lý bằng cơm” và xây dựng một thị trường thương mại điện tử minh bạch, hiệu quả, bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời tạo điều kiện cho các nền tảng nội địa và quốc tế phát triển công bằng.