Cải cách thị trường điện của châu Âu có tạo nên đột phá?

Trong khi tình trạng rối loạn năng lượng ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu, chỉ có châu Âu đang phải chiến đấu với tình trạng lạm phát cao, một mối đe dọa lớn đối với an ninh khu vực cũng như cả thị trường điện và khí đốt đang chịu áp lực đáng kể.

Bất chấp các biện pháp khẩn cấp đã được áp dụng trong những tháng qua, vẫn còn những lo ngại cho mùa đông này về an ninh năng lượng, nghèo đói năng lượng gia tăng và tác động đối với ngành công nghiệp châu Âu. Và hai mùa đông tới có thể cũng tệ như vậy, nếu không muốn nói là tệ hơn.

Trong 18 tháng qua, cải cáchthị trường điện đôi khi được đánh giá như một viên đạn bạc. Trên thực tế, cải cách thị trường điện chỉ có thể hữu ích nếu nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng cũng được giải quyết và nếu các mục tiêu của cuộc cải cách đó được làm rõ từ trước.

Ngoài các biện pháp khắc phục ngắn hạn, cải cách cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và đảm bảo thị trường sẵn sàng cho 70% năng lượng tái tạo trong hỗn hợp điện của EU vào năm 2030. Để sửa chữa thị trường điện, thì cần phải biết thị trường đã thất bại ở đâu. Ở châu Âu, chỉ riêng những thay đổi trong thiết kế thị trường sẽ không cắt giảm sự phụ thuộc của khu vực này vào nhiên liệu hóa thạch, giải quyết các vấn đề về lò phản ứng hạt nhân hoặc ngăn chặn hạn hán ảnh hưởng đến việc sản xuất thủy điện. Đây đều là những yếu tố đã đẩy giá lên cao trong năm qua.

Do đó, trong ngắn hạn, phản ứng hiệu quả nhất là giảm nhu cầu khí đốt và điện, đồng thời bảo vệ những người tiêu dùng cuối dễ bị tổn thương nhất bằng cách tạm thời “tách rời” giá bán lẻ khỏi giá bán buôn. Các nhà lãnh đạo cũng cần bảo vệ các bộ phận của ngành công nghiệp châu Âu đang phải đối mặt với sự cạnh tranh mạnh mẽ từ Mỹ hoặc Trung Quốc. Để điều hướng cuộc khủng hoảng trong dài hạn, các nhà hoạch định chính sách cần xác định vị trí của họ dựa trên ba ưu tiên định hướng: bảo vệ người tiêu dùng trước những cú sốc về giá, đảm bảo an ninh năng lượng và hệ thống điện nhanh chóng khử carbon.

Thứ nhất, thị trường điện có thể đưa ra các cơ chế bảo hiểm giá tốt hơn cho các nhà cung cấp và người tiêu dùng năng lượng. Một thị trường bảo hiểm rủi ro dài hạn mạnh mẽ sẽ bảo vệ khỏi những cú sốc về giá và tránh sử dụng tiền của người nộp thuế cho các gói cứu trợ khổng lồ.

Thứ hai, các hợp đồng dài hạn khác sẽ mang lại sự đảm bảo cần thiết cho các khoản đầu tư vào sản xuất điện tái tạo, hiện là nguồn điện rẻ nhất, thông qua “Hợp đồng chênh lệch” (CfD) và “Hợp đồng mua bán điện” (PPA). Điều này sẽ giúp châu Âu vững chắc hơn trên con đường khử cacbon và tăng sự ổn định về giá của EU.

Thứ ba, đã đến lúc châu Âu phải đầu tư vào tính linh hoạt và khả năng phục hồi của hệ thống điện. Điều này có nghĩa là cung cấp đủ ưu đãi cho các công nghệ và quy trình có liên quan, chẳng hạn như máy phát cao điểm có thể điều động, tài sản lưu trữ, tính linh hoạt của nhu cầu.

10 năm trước, EU đang tranh luận về cơ chế đãi ngộ năng lực. Vào thời điểm đó, mối quan tâm chính là tránh để các nhà máy điện chạy bằng khí đốt bị đình trệ trong bối cảnh giá năng lượng thấp. Rõ ràng là châu ÂU không thể chủ yếu dựa vào nhiên liệu hóa thạch để đảm bảo an ninh năng lượng. Mà còn cần “các cơ chế trả công cho khả năng phục hồi” để đưa châu Âu đi đúng hướng cho một hệ thống điện hoàn toàn khử carbon và hoàn toàn an toàn.

Hệ thống năng lượng của châu Âu là một trong những hệ thống tốt nhất trên thế giới và được tích hợp độc đáo. Cuộc khủng hoảng ngày nay sẽ tồi tệ hơn nhiều nếu các quốc gia không thể mua bán điện với các nước láng giềng. Đây là những sức mạnh vô song để chống chọi với khủng hoảng và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng.

Một thị trường điện phù hợp với tương lai sẽ bảo vệ chống lại sự mất an toàn do nhiên liệu hóa thạch và các cú sốc về giá, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang hệ thống điện sạch và nền kinh tế khử carbon, đồng thời duy trì sự thống nhất và đoàn kết của EU. Nếu các nhà lãnh đạo EU tuân theo những điểm chính yếu này cho cả những sửa chữa ngắn hạn và thay đổi cấu trúc đối với thiết kế thị trường, thì châu Âu đã thực hiện đúng cuộc cải cách thị trường điện.