Bức tranh kinh tế Ukraine năm 2023 sau 1 năm chiến sự

Moscow tập trung vào việc phá hủy trung tâm công nghiệp nói tiếng Nga ở phía đông nam, khiến hàng triệu công nhân phải di dời, phá hoại mùa màng, phá vỡ lưới điện và chặn xuất khẩu từ các cảng biển của Ukraine. Kết quả là tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Ukraine đã giảm 30% vào năm 2022.

Nhưng nền kinh tế đã có thể vượt qua cơn bão phần lớn nhờ vào sự trợ giúp của phương Tây. Vào năm 2023, mọi thứ sẽ phụ thuộc vào diễn biến của cuộc chiến. Nếu nó kéo dài, hoặc nếu Ukraine thua, nền kinh tế sẽ tiếp tục bị thu hẹp. Trong mọi trường hợp, Ukraine sẽ phụ thuộc rất nhiều vào hỗ trợ tài chính của phương Tây trong suốt cả năm.

Ngoài ngành công nghiệp quốc phòng mà tên lửa Nga nhắm tới đầu tiên, luyện kim, ngành xuất khẩu chính của Ukraine trước chiến tranh, chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Các nhà máy thép lớn thứ hai và thứ ba của quốc gia, Illich và Azovstal, cả hai đều nằm ở TP. Mariupol phía đông nam bị chiếm đóng, đã bị phá hủy.

Các nhà máy thép lớn khác, tất cả đều nằm ở khu vực tiền tuyến, đã phải giảm sản lượng do các cuộc tấn công bằng tên lửa và các cảng biển bị phong tỏa. Kết quả là xuất khẩu kim loại đã giảm 60% từ tháng 1 đến tháng 11/2022. Lĩnh vực năng lượng là một mục tiêu lớn khác của Moscow. Nhà máy lọc dầu lớn nhất Ukraine, có trụ sở tại TP. Kremenchuk, đã bị tên lửa Nga phá hủy vào tháng 3/2022, cùng với các bể chứa nhiên liệu lớn trên khắp đất nước. Vào tháng 11, Nga đã tấn công các cơ sở sản xuất khí đốt, làm cạn kiệt nguồn dự trữ khí đốt tự nhiên mà Ukraine tích lũy cho mùa đông. Do đó, Kiev đã chuyển sang các đối tác nước ngoài để có thêm 3 tỷ mét khối khí đốt.

Từ tháng 10 đến tháng 11/2022, Nga, trong nhiều đợt tấn công bằng tên lửa do phương Tây gửi các hệ thống phòng không tinh vi, đã làm hư hại gần một nửa cơ sở điện của Ukraine, cố gắng gây ra sự cố mất điện. Các cuộc tấn công đã gây ra tình trạng mất điện kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng lực sản xuất của Ukraine. Một cuộc tấn công vào ngày 23/11/2022 đã khiến cả ba nhà máy điện hạt nhân do Ukraine kiểm soát tạm thời ngừng hoạt động. Cái thứ tư, lớn nhất Ukraine, ở vùng Zaporizhzhia, đã bị lực lượng Nga chiếm đóng và ngăn chặn.

Ngành nông nghiệp của Ukraine cũng bị thiệt hại nặng nề, khi những vùng đất canh tác rộng lớn đã trở thành bãi mìn và nhiều hầm chứa ngũ cốc trên khắp đất nước đã bị phá hủy. Nông dân mất khả năng tiếp cận tín dụng, hạt giống và phân bón, và tại các khu vực bị chiếm đóng, mùa màng bị tàn phá. Xuất khẩu nông sản cũng bị ảnh hưởng bởi việc phong tỏa các cảng biển của Nga.

Cuối cùng, Nga đã đồng ý chỉ mở cửa ba cảng biển của Ukraine, phù hợp với thỏa thuận hành lang ngũ cốc tháng 8/2022 do Thổ Nhĩ Kỳ và Liên hợp quốc làm trung gian. Tuy nhiên, điều này là không đủ. Trong năm tiếp thị bắt đầu vào tháng 7/2022, xuất khẩu ngũ cốc cho đến nay đã giảm mạnh 29%, bất chấp một vụ thu hoạch kỷ lục từ năm 2021.

Những khoản lỗ lớn như vậy đã khiến doanh thu tài chính ở Ukraine sụt giảm. Trong khi đó, chi tiêu quốc phòng tăng vọt 818% và chiếm con số khổng lồ 42% tổng chi tiêu tài khóa từ tháng 1 đến tháng 11 năm 2022. Nền kinh tế sẽ không thể trụ vững sau một cú đánh như vậy nếu không có sự hỗ trợ nước ngoài chưa từng có, chủ yếu từ Mỹ và Liên minh châu Âu.

Các khoản tài trợ nước ngoài chiếm 23% doanh thu tài chính của Ukraine vào năm 2022. Hỗ trợ tài chính quốc tế đã vượt quá 30 tỷ USD trong năm 2022, một con số không thể tưởng tượng được trước chiến tranh. Tổng hỗ trợ nước ngoài, bao gồm tài chính, nhân đạo và quân sự, lên tới 113 tỷ euro (122 tỷ USD), bao gồm 48 tỷ euro (52,37 tỷ USD) từ Mỹ. Để so sánh, GDP của Ukraine đạt tổng cộng 200 tỷ USD vào năm 2021.

Vào năm 2023, Ukraine sẽ phải dựa vào sự trợ giúp quốc tế nhiều hơn nữa, vừa để tự vệ vừa để giữ cho nền kinh tế bị tê liệt của mình tồn tại. Ukraine dự kiến hỗ trợ tài chính quốc tế sẽ tăng lên 38 tỷ USD trong năm nay, trong đó 18 tỷ euro (19,64 tỷ USD) do EU đóng góp, ít nhất 9,9 tỷ USD do Mỹ đóng góp và phần còn lại chủ yếu là do các tổ chức tài chính quốc tế, bao gồm cả Tổ chức Tiền tệ Quốc tế. Ukraine đã nhận được 3 tỷ euro (3,27 tỷ USD) đầu tiên từ EU.

Nhu cầu chính xác của Ukraine sẽ phụ thuộc vào diễn biến của cuộc chiến. Chính quyền Ukraine và các tổ chức tài chính quốc tế cho đến nay vẫn lạc quan một cách thận trọng, hy vọng rằng chiến tranh sẽ kết thúc vào năm 2023. Ngân hàng Quốc gia Ukraine dự báo vào tháng 10/2022 rằng GDP của Ukraine sẽ tăng 4% nếu chiến tranh kết thúc vào giữa năm 2023 và 2% nếu chiến tranh kéo dài hơn. Tháng 11, IMF dự báo tăng trưởng 1% cho năm 2023.

Trong số các vấn đề phức tạp chính cho năm 2023 trở đi sẽ là việc tái tuyển dụng hàng triệu lao động có trình độ đã chạy trốn chiến tranh ra nước ngoài hoặc trở thành những người di cư trong nước, vì hầu hết dự kiến sẽ trở về nhà sau chiến tranh, cũng như khôi phục cơ sở hạ tầng và công nghiệp bị phá hủy của Ukraine.

Liên hợp quốc ước tính số lượng người tị nạn Ukraine chỉ riêng ở châu Âu là hơn tám triệu người, trong tổng dân số khoảng 40 triệu người trước chiến tranh. Chính phủ Ukraine, EU và Ngân hàng Thế giới ước tính chi phí tái thiết và phục hồi là 349 tỷ USD vào tháng 9 năm 2022, trước cuộc tấn công tên lửa quy mô lớn vào cơ sở hạ tầng điện của Ukraine.

Ukraine hy vọng sẽ sử dụng tài sản của Nga bị phương Tây đóng băng, ước tính khoảng vài trăm tỷ USD, cho nhu cầu tái thiết. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tiết lộ vào tháng 11/2022 rằng EU đang tìm kiếm các cơ chế để trang trải một phần nhu cầu tái thiết của Ukraine từ khoản 300 tỷ euro (327,29 tỷ USD) bị đóng băng trong dự trữ của Ngân hàng Trung ương Nga và 19 tỷ euro (20,73 tỷ USD) của Quỹ của các nhà tài phiệt Nga.

Ukraine cũng chắc chắn sẽ thu hút cả các nhà đầu tư tổ chức và tư nhân nếu quá trình gia nhập EU tiếp tục, sau khi nước này có được tư cách ứng cử viên chính thức của EU vào tháng 6 vừa qua. EU sẽ đánh giá tiến độ của Ukraine về các yêu cầu gia nhập vào mùa thu năm 2023. Do đó, Kiev sẽ đặt mục tiêu không chỉ đánh bại Nga trước cuối năm 2023 mà còn thực hiện những cải cách trong nước cần thiết để đạt được tư cách thành viên EU và sự hỗ trợ của phương Tây sẽ mang lại kết quả cao trong cả hai trường hợp.