Bỏ Hội đồng trường: Đơn giản hóa bộ máy hay thu hẹp tự chủ đại học?

Tại phiên thảo luận về dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), vấn đề bãi bỏ Hội đồng trường trong các cơ sở giáo dục đại học công lập đã thu hút nhiều ý kiến từ các đại biểu Quốc hội. Đây được xem là một nội dung có ảnh hưởng trực tiếp đến mô hình quản trị, quyền tự chủ và công tác nhân sự trong hệ thống đại học Việt Nam.

Hội đồng trường, khoảng trống hay chồng chéo trong quản trị?

Theo dự thảo luật mới, Hội đồng trường - cơ quan quyền lực cao nhất trong các trường đại học công lập sẽ được bãi bỏ. Việc này nhằm “đơn giản hóa mô hình quản trị, bảo đảm phù hợp với thực tế triển khai và tăng cường hiệu lực lãnh đạo của tổ chức Đảng trong các trường”.

Đại biểu Nguyễn Tân Cương, Ủy viên Trung ương Đảng, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng cho rằng, việc bỏ Hội đồng trường đối với các cơ sở đào tạo thuộc Bộ Quốc phòng và Bộ Công an là hoàn toàn hợp lý.

Ông phân tích, trong lực lượng vũ trang, hệ thống lãnh đạo, chỉ huy và quản lý cán bộ đã được tổ chức chặt chẽ theo hệ thống cấp ủy Đảng, từ chi bộ đến đảng ủy cấp trên. Công tác cán bộ, tổ chức, và định hướng chuyên môn đều do cấp ủy trực tiếp thực hiện, bảo đảm nguyên tắc “Đảng lãnh đạo toàn diện”.

“Nếu thành lập thêm Hội đồng trường thì sẽ chồng chéo, thậm chí lấn sang thẩm quyền của cấp ủy. Trong quân đội và công an, tổ chức Đảng chính là hạt nhân lãnh đạo, không thể có một cơ quan song song khác thực hiện vai trò tương tự,” ông Cương khẳng định.

Theo ông, việc bãi bỏ Hội đồng trường không làm giảm tính dân chủ hay minh bạch, vì hiệu trưởng vẫn chịu sự giám sát của tổ chức Đảng, cơ quan chủ quản và pháp luật. Nguyên tắc tập trung dân chủ sẽ tiếp tục bảo đảm sự lãnh đạo và kiểm soát quyền lực trong các nhà trường quân đội, công an.

Bài toán tự chủ và kiểm soát quyền lực

Ở góc độ khác, nhiều đại biểu cho rằng, việc bãi bỏ Hội đồng trường có thể tạo khoảng trống trong cơ chế kiểm soát quyền lực và ảnh hưởng đến tiến trình tự chủ đại học, một trong những trụ cột quan trọng của cải cách giáo dục hiện nay.

Đại biểu Dương Ngọc Hải - đoàn TP. Hồ Chí Minh nhận định, thực tế triển khai quyền tự chủ thời gian qua cho thấy còn nhiều vướng mắc giữa cơ quan chủ quản và các trường đại học. Một số cơ sở làm tốt, nhưng cũng có nơi hiểu sai hoặc lạm quyền, dẫn đến vi phạm.

Ông đề nghị luật lần này cần rút kinh nghiệm từ những sai phạm đã xảy ra, đồng thời quy định rõ phạm vi, mức độ tự chủ của từng cơ sở, gắn với kết quả kiểm định chất lượng và năng lực tài chính.

“Không thể quy định một khuôn cho tất cả. Cần phân loại mức độ tự chủ dựa trên năng lực thực tế, tránh để tự chủ biến thành tự phát", ông Hải nhấn mạnh.

Theo ông, nếu bãi bỏ Hội đồng trường, cần xây dựng một cơ chế giám sát mới, bảo đảm sự phản biện, minh bạch và trách nhiệm giải trình của người đứng đầu.

Một số ý kiến cho rằng, bản chất của Hội đồng trường không chỉ là một tầng nấc hành chính, mà là một thiết chế quản trị hiện đại, phản ánh nguyên tắc chia sẻ quyền lực giữa Đảng, Nhà nước, xã hội và nhà trường. Khi bỏ Hội đồng trường, cần làm rõ ranh giới giữa lãnh đạo chính trị và quản trị học thuật, tránh để mô hình quản lý đại học quay trở lại kiểu “cơ quan, đơn vị hành chính”.

Thảo luận về dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Đại biểu Trần Hoàng Ngân - đoàn TP. Hồ Chí Minh tập trung góp ý vào Điều 16, quy định về Giám đốc đại học và Hiệu trưởng, cho rằng đây là một nội dung có ý nghĩa quyết định đối với cơ chế lãnh đạo, quản trị và vận hành trong hệ thống đại học công lập.

Ông dẫn lại Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, trong đó quy định rõ: “Bí thư cấp ủy đồng thời là người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học.” Tuy nhiên, thực tế triển khai thời gian qua cho thấy, nhiều trường đang lúng túng trong việc xác định mối quan hệ giữa Bí thư Đảng ủy và Hiệu trưởng, nhất là khi dự thảo luật mới bãi bỏ mô hình Hội đồng trường, thiết chế vốn được xem là cầu nối giữa lãnh đạo chính trị và quản trị hành chính trong nhà trường.

Theo đại biểu, khi không còn Hội đồng trường, việc xác định ai là người đứng đầu Bí thư hay Hiệu trưởng dễ dẫn đến xung đột vai trò và chồng chéo thẩm quyền. Để khắc phục tình trạng này, cần có cơ chế lựa chọn và bổ nhiệm phù hợp với thực tiễn, bảo đảm sự thống nhất giữa Đảng lãnh đạo và chính quyền quản lý trong các cơ sở giáo dục đại học.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân đề xuất một quy trình cụ thể: “Trước hết, các trường cần thực hiện bầu chọn dân chủ, công khai người có đủ tài năng, phẩm chất và uy tín để giữ chức Hiệu trưởng hoặc Giám đốc đại học. Sau đó, trên cơ sở nhân sự đã được tín nhiệm, tiến hành bổ nhiệm người đó làm Bí thư Đảng ủy nhằm bảo đảm sự thống nhất trong lãnh đạo, quản lý và điều hàng”.

Đại biểu nhấn mạnh, nguyên tắc “một đầu mối lãnh đạo” không chỉ giúp tăng tính hiệu quả trong quản trị đại học mà còn thể hiện rõ vai trò hạt nhân chính trị của Đảng trong nhà trường. Việc thống nhất giữa Bí thư Đảng ủy và người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học sẽ đảm bảo sự chỉ đạo xuyên suốt, tránh chia rẽ quyền lực và tạo nền tảng cho tự chủ đại học vận hành ổn định.

Tự chủ phải đi đôi với trách nhiệm và minh bạch

Thực tế, mô hình Hội đồng trường đã bộc lộ nhiều bất cập trong giai đoạn vừa qua: Hoạt động hình thức, quyền hạn chồng chéo, thiếu cơ chế chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng cần cải tiến chứ không nên bãi bỏ hoàn toàn, bởi Hội đồng trường là biểu tượng của quyền tự chủ đại học, một mô hình được khuyến nghị bởi OECD và nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến.

Liên quan đến vấn đề này, đại biểu Phạm Khánh Phong Lan (TP. Hồ Chí Minh) nêu quan điểm thẳng thắn về việc bãi bỏ Hội đồng trường và tổ chức bộ máy trong các cơ sở giáo dục đại học.

Bà cho biết, với tư cách là thành viên Hội đồng trường Trường Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, bà trực tiếp chứng kiến tình trạng bộ máy quản trị trong các trường hiện nay quá rườm rà và kém hiệu quả.

Theo đại biểu, nếu Hội đồng trường không có quyền thực chất, việc bãi bỏ là điều hợp lý. Bởi thực tế, trong nhiều năm qua, Hội đồng trường không thực sự có vai trò quyết định, mọi chủ trương lớn vẫn phải “đưa lên trên xin duyệt”.

Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan chia sẻ, vấn đề nằm ở chỗ cơ chế vận hành của Hội đồng trường không phù hợp với đặc thù của đại học công lập, nơi nguồn lực chủ yếu là ngân sách Nhà nước, chứ không phải vốn góp của cổ đông như doanh nghiệp. Nếu cần một cơ chế tư vấn, phản biện, nhà trường hoàn toàn có thể sử dụng Hội đồng khoa học hoặc Hội đồng chuyên môn, thay vì áp đặt một mô hình mang tính hình thức.

Theo Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan, việc thay đổi mô hình liên tục, từ yêu cầu bắt buộc thành lập Hội đồng trường, rồi nay lại bỏ, đã để lại nhiều hệ lụy trong công tác tổ chức, nhân sự và quản lý. “Khi lập Hội đồng trường, nhiều Hiệu trưởng, Bí thư Đảng ủy năng động bị buộc phải chuyển sang làm chủ tịch Hội đồng trường để ‘phân quyền’. Giờ lại bãi bỏ Hội đồng trường, thì xử lý nhân sự ra sao? Đã có hiệu trưởng mới rồi, bây giờ giải quyết thế nào?”, đại biểu nêu thực tế.