Xuất khẩu dầu Nga chịu sức ép trừng phạt từ phương Tây

Áp lực gia tăng với tàu của Nga

Hoạt động xuất khẩu dầu của Nga đang chịu sức ép chưa từng có khi Mỹ, Anh và Liên minh châu Âu (EU) đồng loạt áp đặt các lệnh trừng phạt nghiêm khắc nhằm vào "hạm đội bóng tối" – nhóm tàu cũ kỹ, không được bảo hiểm mà Moscow sử dụng để lách các lệnh cấm vận quốc tế. Những nỗ lực này không chỉ nhằm cản trở xuất khẩu dầu thô, mà còn là cách hạn chế nguồn thu chính để tài trợ cho các hoạt động quân sự tại Ukraine.

Tháng 1 vừa qua, Bộ Tài chính Mỹ công bố lệnh trừng phạt đối với 183 tàu thuộc quyền kiểm soát của Nga. Liên minh châu Âu (EU) và Anh cũng không đứng ngoài cuộc khi lần lượt đưa hơn 140 tàu vào danh sách đen. Để đối phó, các tàu này áp dụng nhiều thủ thuật tinh vi như tắt hệ thống nhận diện tự động (AIS), giả mạo vị trí, hoặc thực hiện chuyển giao dầu giữa các tàu trên biển nhằm che giấu nguồn gốc dầu thô xuất khẩu.

Tàu chở dầu thô "Eventin" treo cờ Panama, mà chính quyền Đức cho biết thuộc về hạm đội ngầm của Nga, đã rời bờ biển Đức vào ngày 12/1/2025. Ảnh: Stefan Sauer

Tuy nhiên, "hạm đội bóng tối" hiện đang phải đối mặt với một thách thức khác: bị từ chối đăng ký tại nhiều quốc gia. Panama và Barbados, hai cơ quan đăng ký tàu lớn, đã loại khỏi danh sách hơn 100 tàu Nga. Điều này không chỉ khiến các tàu mất quyền hoạt động hợp pháp, mà còn cản trở khả năng tiếp cận các cảng quốc tế và dịch vụ bảo hiểm.

Petras Katinas, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch, nhấn mạnh: “Để vào cảng, tàu cần có cờ đăng ký hợp pháp, bảo hiểm đầy đủ và chứng nhận an toàn kỹ thuật. Việc thiếu bất kỳ yếu tố nào cũng sẽ gây khó khăn lớn trong quá trình vận hành”.

Đối mặt với tình hình này, các tàu Nga buộc phải thực hiện chiến thuật "nhảy cờ" (flag hopping) – liên tục thay đổi quốc gia đăng ký. Theo Ami Daniel, CEO của công ty AI hàng hải Windward, chiến thuật này không phải mới, và Nga đã áp dụng để né tránh mức trần giá dầu 60 USD/thùng do G7 áp đặt từ tháng 12/2022. Các tàu thuộc hạm đội bóng tối thường sử dụng cờ của các quốc gia như Panama, Liberia, Quần đảo Marshall và Malta. Nhưng khi các quốc gia này tăng cường giám sát, Nga chuyển sang các lựa chọn khác như Tanzania hoặc São Tomé và Príncipe.

Tác động tài chính và bài toán của Điện Kremlin

Các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt đang gây tác động nghiêm trọng lên nền kinh tế Nga. Theo Trường Kinh tế Kyiv, doanh thu xuất khẩu dầu của Moscow đã giảm 1,1 tỷ USD trong tháng 11 năm ngoái, chỉ còn 14,6 tỷ USD. Đây là mức giảm đáng kể khi nguồn thu từ dầu khí chiếm tới 30% ngân sách liên bang của Nga.

Không chỉ vậy, chi phí vận chuyển dầu cũng tăng mạnh do các biện pháp giám sát và hạn chế nghiêm ngặt, khiến hai khách hàng lớn nhất của Nga – Trung Quốc và Ấn Độ – tạm dừng nhập khẩu trong tháng 3. Dù vẫn là thị trường quan trọng, cả hai quốc gia này cũng phải chịu áp lực từ các lệnh trừng phạt thứ cấp của Mỹ, buộc họ phải cân nhắc kỹ lưỡng khi giao dịch với dầu thô Nga.

Tàu chở dầu Nga. Ảnh: Invezz

Benjamin Hilgenstock, nhà kinh tế cấp cao tại Trường Kinh tế Kyiv, cho rằng các biện pháp trừng phạt đã tỏ ra hiệu quả trong việc đẩy các tàu thuộc hạm đội bóng tối ra khỏi hoạt động thương mại chính thống. Người mua, ngân hàng và cảng biển đều e ngại hợp tác với những tàu nằm trong danh sách đen. Điều này không chỉ làm giảm doanh thu từ xuất khẩu dầu của Nga, mà còn tạo ra nhiều khó khăn trong việc vận hành chuỗi cung ứng.

Các chuyên gia nhận định, phương Tây cần tiếp tục mở rộng danh sách trừng phạt và tăng cường kiểm soát các bên trung gian, môi giới hoặc những cơ quan đăng ký giả mạo cho phép tàu Nga hoạt động. Gonzalo Saiz Erausquin, nhà nghiên cứu tại Viện Hoàng gia Anh, nhấn mạnh: “Hạm đội bóng tối của Nga cần bị ngăn chặn triệt để để không thể tiếp tục lách luật”.

Kết quả từ các biện pháp này không chỉ hạn chế khả năng tài trợ của Điện Kremlin cho các hoạt động quân sự, mà còn buộc Moscow phải đối mặt với bài toán khó trong việc duy trì nguồn thu từ dầu mỏ – một trong những trụ cột kinh tế chính. Phương Tây dường như đang chơi một "cuộc chiến" đường dài, sử dụng công cụ kinh tế để tạo áp lực chiến lược lên Nga, trong khi Moscow phải tìm mọi cách để tồn tại giữa vòng vây lệnh trừng phạt.