Xuất hiện nhà tiên tri động đất: Tin hay không?

Trong những năm gần đây, sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội đã mở ra cơ hội mới cho việc chia sẻ thông tin, nhưng cũng gây ra không ít vấn đề liên quan đến độ tin cậy của các dự báo thiên tai, đặc biệt là động đất.

Một ví dụ điển hình là dự báo của ông Siva Sitaram, một chuyên gia trong lĩnh vực hệ thống thông tin địa lý (GIS) sống tại Hyderabad, Ấn Độ. Theo trang ​Times of India (TOI) là một trong những tờ báo tiếng Anh hàng đầu tại Ấn Độ, vào tháng 2/2025, ông Sitaram đã chia sẻ trên mạng xã hội về khả năng xảy ra một trận động đất mạnh 6,5 độ Richter tại khu vực Myanmar, gần Mandalay và Naypyidaw.

Chỉ một tháng sau đó, một trận động đất mạnh 7,7 độ Richer đã xảy ra gần khu vực này, tạo ra sự chú ý và làm dấy lên câu hỏi: Liệu chúng ta có thể tin vào những dự báo động đất từ các nguồn không chính thức này?

Thông tin chưa kiểm chứng có thể gây hiểu lầm

Theo trang TOI, ông Siva Sitaram, người sáng lập Trung tâm Nghiên cứu và phát triển địa chấn Seismo tại Hyderabad - một thành phố lớn nằm ở miền Nam Ấn Độ, tuyên bố rằng mô hình dự báo động đất của ông đã có 18% trùng khớp với thực tế trong hơn 100 dự báo.

Tuy nhiên, tỷ lệ này vẫn khá thấp nếu so với các tiêu chuẩn khoa học hiện tại. Các chuyên gia địa chấn như tiến sĩ Srinagesh từ Viện Nghiên cứu địa vật lý quốc gia Ấn Độ (NGRI) thừa nhận rằng, không thể bác bỏ hoàn toàn những dự báo này, nhưng mọi phương pháp dự báo động đất đều cần phải được kiểm chứng khoa học trước khi được xem là nguồn tin cậy chính thức.

Thông tin chưa được kiểm chứng và không có sự xác nhận khoa học rõ ràng có thể dễ dàng bị lan truyền trên mạng, gây hiểu lầm và hoang mang trong cộng đồng. Mặc dù sự trùng hợp giữa dự báo của ông Sitaram và trận động đất thực tế ở Myanmar đã thu hút sự chú ý, nhưng chúng ta cần nhớ rằng, động đất là hiện tượng tự nhiên vô cùng phức tạp và không thể dự đoán chính xác chỉ từ các yếu tố không được kiểm chứng.

Dự báo động đất: Không nên phụ thuộc vào các dự đoán cá nhân

Mô hình dự báo động đất của ông Siva Sitaram kết hợp nhiều phương pháp, như biến đổi từ trường Trái Đất, bức xạ mặt trời và các yếu tố khí quyển. Mặc dù đây là một phương pháp sáng tạo, nhưng các chuyên gia cho rằng, việc dựa vào các dự báo cá nhân chưa được kiểm chứng sẽ không thể thay thế các hệ thống cảnh báo chính thức, được xây dựng và vận hành bởi các tổ chức khoa học uy tín.

Các quốc gia như Nhật Bản, Mexico và Hoa Kỳ hiện đang sử dụng các hệ thống cảm biến địa chấn tinh vi để cảnh báo động đất trước vài giây hoặc vài phút, nhưng các phương pháp này vẫn chưa thể dự báo động đất từ vài tuần đến vài tháng trước khi xảy ra.

Trận động đất tại Myanmar vào ngày 28/3 là một lời nhắc nhở rõ ràng rằng, mặc dù các dự báo động đất có thể hữu ích, nhưng chúng không thể thay thế công nghệ và hệ thống dự báo động đất hiện đại.

Tập trung vào biện pháp phòng ngừa: An toàn là ưu tiên hàng đầu

Dù các mô hình dự báo động đất chưa được kiểm chứng, các biện pháp phòng ngừa vẫn luôn là yếu tố quan trọng nhất trong việc bảo vệ cộng đồng khỏi thảm họa thiên nhiên này. Động đất có thể gây thiệt hại nghiêm trọng, nhưng nếu cộng đồng đã được chuẩn bị và các cơ sở hạ tầng được thiết kế đúng cách, thiệt hại có thể giảm bớt đáng kể.

Việc xây dựng các công trình kháng chấn, tổ chức các cuộc tập huấn và nâng cao nhận thức cộng đồng về cách ứng phó khi có động đất là những biện pháp thiết yếu. Nhật Bản, quốc gia có nguy cơ động đất cao, đã đầu tư mạnh mẽ vào các hệ thống cảnh báo địa chấn và cải tiến cơ sở hạ tầng kháng chấn. Việt Nam, dù không phải là quốc gia có nguy cơ động đất cao, cũng cần có chiến lược phòng ngừa phù hợp, đặc biệt là tại các khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi động đất.

Để giảm thiểu thiệt hại do động đất, những biện pháp quan trọng cần được tập trung thực hiện bao gồm: Cải thiện cơ sở hạ tầng chống động đất là một yếu tố cốt yếu, đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ động đất cao. Việc xây dựng các công trình và cơ sở hạ tầng kháng chấn giúp các tòa nhà và công trình có thể chịu đựng được lực động đất mà không gây ra thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.

Bên cạnh đó, giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng là yếu tố không thể thiếu. Các chiến dịch giáo dục cộng đồng về cách thức ứng phó với động đất, như tìm nơi trú ẩn an toàn, cách di tản và các biện pháp sơ cứu sẽ giúp cộng đồng có những phản ứng đúng đắn và kịp thời trong tình huống khẩn cấp.

Cuối cùng, giám sát và phát triển hệ thống cảnh báo động đất là cần thiết để cảnh báo sớm cho cộng đồng. Các quốc gia như Nhật Bản đã phát triển hệ thống cảm biến địa chấn tinh vi, nhưng Việt Nam và các quốc gia khác cũng cần đầu tư vào các hệ thống cảnh báo động đất hiệu quả hơn, nhằm cung cấp thông tin kịp thời và giúp người dân ứng phó với thảm họa này.

Khuyến nghị: Cẩn trọng với thông tin chưa kiểm chứng

Dù dự báo của Siva Sitaram đã gây được sự chú ý lớn, chúng ta không thể chỉ dựa vào các dự báo không chính thức để đối phó với động đất. Các chuyên gia cảnh báo rằng, việc dự báo động đất cần phải được thực hiện bằng các phương pháp khoa học, được kiểm chứng kỹ lưỡng và áp dụng rộng rãi trước khi đưa vào ứng dụng thực tế. Hơn nữa, việc tăng cường các biện pháp phòng ngừa, xây dựng cơ sở hạ tầng kháng chấn và nâng cao nhận thức cộng đồng về động đất là các bước đi quan trọng để giảm thiểu thiệt hại khi thảm họa xảy ra.

Chính phủ và các tổ chức nghiên cứu cần phải đầu tư vào các công nghệ tiên tiến và phát triển các hệ thống giám sát động đất, đồng thời hỗ trợ các nhà khoa học trong việc phát triển các mô hình dự báo hiệu quả hơn.