Xảy ra liên tiếp các vụ buôn bán thuốc giả, cơ chế nào kiểm soát hiệu quả?

Nhiều vụ sản xuất, buôn bán thuốc giả bị phát hiện

Theo Tổ chức Y tế thế giới, khoảng 11% thuốc chữa bệnh tại các quốc gia đang phát triển là thuốc giả, và có thể là nguyên nhân mỗi năm gây tử vong cho hàng chục ngàn trẻ em mắc các chứng bệnh như sốt rét hay sưng phổi. Riêng tại Việt Nam, tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng trong thời gian gần đây có xu hướng tăng trở lại, khiến nhiều người lo lắng.

Thuốc giả được sản xuất khá tinh vi, chỉ có thể phát hiện khi so sánh vỏ hộp, tờ hướng dẫn sử dụng thuốc thật - giả được đặt cạnh nhau. Đại diện cơ quan quản lý thị trường nhận định, bằng phương pháp thông thường, không thể dễ dàng phát hiện tân dược thật, giả một cách chính xác. Kiểm nghiệm thành phần, chất lượng thuốc... là phương pháp được lựa chọn tối ưu để xác định độ thật - giả của một sản phẩm, nhưng cần một khoản kinh phí lớn và thời gian dài để đánh giá, điều tra. Đây cũng là rào cản lớn trong việc phát hiện và xử lý kịp thời tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng.

Mặc dù các đối tượng sản xuất, buôn bán thuốc giả sử dụng nhiều chiêu trò, thủ đoạn tinh vi, tuy nhiên, thời gian qua, lực lượng chức năng đã phát hiện nhiều vụ việc sản xuất, buôn bán thuốc giả lớn.

Cụ thể, ngày 17/8, Công an tỉnh Thanh Hóa thông tin, sau một thời gian theo dõi và lập án đấu tranh, Công an thành phố Thanh Hóa đã triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán thuốc giả, thu giữ hàng tấn phụ gia, tá phẩm và hàng nghìn hộp thuốc giả (chủ yếu là thuốc tân dược) quy mô lớn trên toàn quốc, bắt giữ 7 đối tượng.

Khám xét khẩn cấp 5 địa điểm là nơi sản xuất, cất giấu hàng hóa, nơi làm việc của ổ nhóm này trên địa bàn thành phố Hà Nội, thành phố Cần Thơ và tỉnh Bến Tre, lực lượng công an thu giữ: 657 hộp thuốc Cefuroxim 500mg, 3.258 hộp thuốc Cefixim 200mg, 100 hộp thuốc Panadol Extra, 724 hộp thuốc Panactol dạng vỉ nén, 1.080 lọ thuốc Panactol. Đồng thời, thu giữ nhiều nguyên liệu để sản xuất các loại thuốc kháng sinh giả, gồm: 2,2 tấn phụ gia, tá phẩm; 1.000 tờ hướng dẫn sử dụng thuốc Cefuroxim, 10 vỏ thùng vỏ hộp Panactol và nhiều máy móc, thiết bị phục vụ hoạt động sản xuất thuốc giả.

Các bị can cùng tang vật vụ án. Ảnh: Công an tỉnh Thanh Hóa

Kết quả điều tra cho thấy, lợi dụng thói quen của người dân là tự kê đơn mua các loại thuốc chữa bệnh và sơ hở trong công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh dược phẩm tại các quầy thuốc, nhà thuốc, Nguyễn Văn Hưng (là đối tượng cầm đầu) đã câu kết với Trương Quốc Phong Dinh thành lập Công ty TNHH dịch vụ y tế Tích Hợp, đăng ký trụ sở tại thành phố Bến Tre (tỉnh Bến Tre) để ngụy trang cho hoạt động sản xuất kinh doanh thuốc tân dược giả.

Dưới vỏ bọc là nhân viên dược sĩ chuyên mua bán thuốc cho các công ty dược, Trương Quốc Phong Dinh đã thông qua các trang mạng xã hội zalo, facebook… để thu mua các loại thuốc ngoại nhập trôi nổi trên thị thường, sau đó dùng cồn hoặc hóa chất khác tẩy xóa phần chữ in trên vỉ thuốc, dùng máy in lại thông tin (tên, thành phần, hoạt chất) trên vỉ thuốc tạo thành loại thuốc mới.

Ngoài ra, Dinh còn thu mua thuốc tân dược sản xuất nội địa, có nguồn gốc xuất xứ, giá rẻ, sau đó ngâm vào nước để bong tróc tem nhãn gốc của nhà sản xuất dán trên ống thuốc, đặt in và dán tem nhãn giả thành thuốc ngoại nhập, đưa ra thị trường tiêu thụ với giá cao.

Hiện, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an thành phố Thanh Hóa đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố 7 bị can nói trên về tội "Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc phòng bệnh, thuốc chữa bệnh" quy định tại khoản 2 Điều 194 Bộ luật Hình sự.

Cuối tháng 7/2024, Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc tỉnh Thanh Hóa và tỉnh Bình Dương phát hiện mẫu thuốc kháng sinh Cefixime 200, số lô 04200623 và 28201123 không đạt yêu cầu chất lượng. Trên nhãn hai mẫu thuốc này ghi nơi sản xuất là Công ty cổ phần Dược phẩm Cửu Long. Tuy nhiên, đại diện Công ty cổ phần Dược phẩm Cửu Long cho biết có dấu hiệu khác biệt giữa mẫu thuốc lưu tại đơn vị và mẫu thuốc kiểm nghiệm, cho thấy thuốc được kiểm nghiệm là giả.

Cục Quản lý Dược đã có công văn gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố về việc phát hiện thuốc giả Cefixim 200, đề nghị phối hợp với các cơ quan chức năng truy tìm nguồn gốc về sản phẩm Cefixim 200 giả, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân vi phạm. Sở Y tế các địa phương đã thông báo cho các cơ sở kinh doanh, sử dụng thuốc thông tin về thuốc giả trên nhãn ghi: Viên nén bao phim Cefixim 200, số GĐKLH: VD-28887-18; số lô: 15030723, NSX: 030723, HD: 030725; số lô: 04200623, NSX: 200623, HD: 200625 và số lô: 28201123, NSX: 201123, HD: 201125; cơ sở sản xuất: Công ty Cổ phần Dược phẩm Cửu Long.

Hay như vụ việc xảy ra hồi tháng 4/2024, Công an quận 10 (thành phố Hồ Chí Minh) đã triệt phá đường dây sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh xảy ra trên địa bàn. Quá trình điều tra xác định đường dây sản xuất, buôn bán tân dược giả do Lữ Phú Thám (sinh năm 1980, trú phường 15, quận 10) cầm đầu, hoạt động từ đầu năm 2022 đến nay.

100.000 vỉ, hộp, chai, ống thuốc giả các loại; hơn 35.000 vỏ hộp, tem, nhãn thuốc giả được tìm thấy tại nơi ở và kho chứa hàng của Lũ Phú Thám. Ảnh: Công an thành phố Hồ Chí Minh

Qua khám xét, lực lượng chức năng thu giữ 39 thùng thuốc chứa 6.022 lọ, chai thuốc giả, không có hóa đơn chứng từ về nguồn gốc xuất xứ. Khám xét tại nơi ở của các đối tượng và kho chứa hàng, lực lượng chức năng thu giữ 109 thùng thuốc chứa hơn 100.000 vỉ, hộp, chai, ống thuốc giả các loại; hơn 35.000 vỏ hộp, tem, nhãn thuốc giả; các máy in date, máy ép nhiệt và các công cụ, dụng cụ dùng để sản xuất thuốc giả.

Kiểm soát mối nguy hại từ thuốc giả

Theo các chuyên gia y tế, nạn thuốc giả hoành hành gây nguy hại rất lớn cho người bệnh. Khi dùng thuốc giả, người bệnh có thể phải tốn rất nhiều tiền để trả tiền mua thuốc, nhưng bệnh không thuyên giảm, thậm chí còn nặng hơn. Nhiều trường hợp người bệnh nặng cần phải sử dụng các loại thuốc đặc trị, kháng sinh, nhưng do dùng phải thuốc giả nên “thời điểm vàng” để cứu sống bệnh nhân trôi qua, dẫn đến hậu quả bệnh ngày càng nặng thêm, thậm chí có thể tử vong. Một số trường hợp thuốc giả chứa hoạt chất, dược chất kém chất lượng do quy trình sản xuất bằng phương pháp thủ công, người sản xuất pha trộn thêm nhiều loại tạp chất khác khiến người dùng thuốc có thể tử vong.

Trao đổi với báo chí, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Phó Chủ tịch Hội Dược học Việt Nam cho biết, rất nhiều người dân khi tiêu thụ những loại thuốc giả, thuốc kém chất lượng đã phải chịu thiệt thòi về sức khỏe, thậm chí trường hợp nặng có thể gây tử vong. Do đó, hành vi làm thuốc giả đã phạm vào tội giết người hàng loạt và giết người có chủ ý. Trong tất cả các lỗi, lỗi làm thuốc giả là nặng nhất, việc sản xuất và tiếp tay cho thuốc giả là một tội ác.

Đầu tháng 8/2024, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cũng đã trả lời kiến nghị của cử tri phản ánh tình trạng thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng giả, kém chất lượng. Theo Bộ trưởng Đào Hồng Lan, để tăng cường hiệu quả của công tác đấu tranh phòng chống sản xuất, buôn bán thuốc giả, thời gian qua, Bộ Y tế phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành có liên quan, các tổ chức hội nghề nghiệp, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dược cũng như của người dân đã triển khai hàng loạt các giải pháp đồng bộ, các chiến dịch nhằm phát hiện và kịp thời xử lý các vụ việc sản xuất, buôn bán thuốc giả, thuốc không rõ nguồn gốc, thuốc kém chất lượng.

Nhờ áp dụng những biện pháp cứng rắn và có hiệu quả, nhìn chung tỷ lệ thuốc giả đã giảm trong những năm gần đây, từ trên 7% năm 1991 xuống còn dưới 0,1% những năm gần đây.

Cũng theo Bộ Y tế, mặc dù các cơ quan chức năng đã tích cực phối hợp trong việc ngăn chặn thuốc, mỹ phẩm giả, kém chất lượng, đạt được những kết quả đáng khả quan, được các tổ chức quốc tế ghi nhận, tuy nhiên, trong thời gian tới cần tiếp tục áp dụng các biện pháp để ngăn chặn tình trạng sản xuất, kinh doanh các sản phẩm giả, kém chất lượng.

Cụ thể, Bộ Y tế đang xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật dược 2016, trong đó, có sửa đổi, bổ sung các nội dung liên quan đến công tác quản lý chất lượng thuốc theo hướng minh bạch, chặt chẽ hơn.

Cùng đó, Bộ Y tế sẽ tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, xử lý vi phạm trong lĩnh vực dược theo đúng quy định của pháp luật, nhằm ngăn chặn việc sản xuất và đưa ra lưu thông thuốc giả, thuốc kém chất lượng.

Bộ Y tế cũng sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan truyền thông, đăng công khai thông tin các thuốc vi phạm chất lượng phải thu hồi trên phạm vi toàn quốc; thông tin về thuốc giả, thuốc không rõ nguồn gốc xuất xứ (trong đó có liệt kê đầy đủ dấu hiệu phân biệt giữa thuốc được phép lưu hành tại Việt Nam với thuốc giả, thuốc không rõ nguồn gốc, xuất xứ).

Ngoài ra, Bộ Y tế sẽ tiếp tục tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng như Ban Chỉ đạo 389 các cấp; công an, quản lý thị trường, Sở Y tế các địa phương trong công tác đấu tranh đối với thuốc kém chất lượng; thuốc giả, thuốc không rõ nguồn gốc xuất xứ.