Xây dựng hệ sinh thái ngành gạo, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA

Nghiên cứu xây dựng hệ sinh thái cho ngành gạo

Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Công điện số 7142/CĐ-BCT ngày 20/9/2025 về tăng cường thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu gạo, ổn định thị trường trong nước.

Trong Công điện, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên giao Vụ Chính sách thương mại đa biên nghiên cứu, bổ sung mặt hàng gạo vào lộ trình nghiên cứu ngành hàng thực hiện trong giai đoạn năm 2026 (giai đoạn đầu tiên) của Đề án Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA.

Đồng thời, thúc đẩy đàm phán với EU, Vương quốc Anh để sửa đổi danh sách các loại gạo thơm được hưởng cam kết về hạn ngạch thuế quan theo Hiệp định EVFTA, Hiệp định UKVFTA; cũng như tận dụng lượng hạn ngạch bổ sung đối với mặt hàng gạo đến năm 2030 theo cam kết của Vương quốc Anh dành cho Việt Nam khi gia nhập Hiệp định CPTPP.

Hiện nay, Bộ Công Thương đang phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương và hiệp hội ngành hàng liên quan nghiên cứu, xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng Hiệp định thương mại tự do FTA nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường toàn cầu.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã và đang nỗ lực phối hợp với các địa phương, hiệp hội ngành hàng tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn nhằm tuyên truyền và phổ biến về mô hình hệ sinh thái tận dụng FTA cho các ngành hàng chủ lực, thế mạnh của Việt Nam như: dệt may, da giày, thủy sản, quế, cà phê...

Đến nay, phần đông các hiệp hội, doanh nghiệp, ngành hàng và cả địa phương đánh giá rất cao mô hình này. Mô hệ sinh thái các ngành hàng giúp doanh nghiệp tận dụng ưu đãi từ FTA đã và đang mang lại những lợi ích rõ rệt.

Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết, Đề án Hệ sinh thái giúp các ngành hàng tập trung tận dụng ưu đãi FTA tập trung vào cách thức kết nối, vai trò, lợi ích của các bên tham gia; cách thức hoạt động để hỗ trợ các doanh nghiệp, cũng như đưa lộ trình xây dựng.

Đánh giá về mô hình hệ sinh thái cho các ngành hàng, bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam cho rằng, việc xây dựng một hệ sinh thái vô cùng quan trọng.

Hệ sinh thái không chỉ là diễn đàn liên kết các tác nhân trong chuỗi cung ứng mà còn giúp tăng giá trị sản phẩm. Hệ sinh thái này sẽ giúp gắn kết các cam kết của nhà nước trong thương mại quốc tế với thực tế và doanh nghiệp; trong đó, doanh nghiệp là người thực thi, biến các cam kết đó thành hiệu quả thực tế thông qua giá trị xuất khẩu tăng trưởng như thế nào, thâm nhập các thị trường nào...

Bà Hoàng Thị Liên kiến nghị, việc xây dựng hệ sinh thái phải dựa trên tư duy thực tế, cung cấp thông tin, tạo động lực cho sản xuất và mang lại lợi ích dù to hay nhỏ cho người nông dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý trung ương, địa phương... Hệ sinh thái phải là mô hình mà tất cả chủ thể tham gia đều có lợi. Và người dân, doanh nghiệp chỉ tham gia khi thấy lợi ích rõ ràng.

Kinh nghiệm xây dựng mô hình hệ sinh thái từ quốc tế

Trên thế giới, nhằm tối ưu hóa lợi ích đem lại từ các FTA và hỗ trợ doanh nghiệp tham gia vào thương mại quốc tế, nhiều quốc gia đã hình thành và tổ chức các mô hình liên kết tương tự như Đề án Hệ sinh thái tận dụng FTA của các ngành hàng.

Đơn cử, như mô hình Trung tâm hỗ trợ FTA của Hàn Quốc. Được thành lập vào năm 2004, Cơ quan Hải quan Hàn Quốc công bố Trung tâm hỗ trợ FTA, cung cấp một hệ thống một cửa để hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA.

Trung tâm bao gồm: Cổng thông tin toàn diện để hỗ trợ doanh nghiệp truy cập một cách trực quan các thông tin khác nhau trong quá trình tận dụng FTA và cơ quan một cửa cung cấp các dịch vụ hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Cổng thông tin cung cấp các nội dung tổng quan như toàn văn các hiệp định, mã HS, quy trình thông quan, danh sách các đơn chứng nhận nguồn gốc, xuất xứ; đồng thời cung cấp các cảnh báo sớm, công cụ tính toán lợi ích về thuế quan và tự đánh giá tình trạng tuân thủ các quy định về nguồn gốc, xuất xứ. Bên cạnh đó, trung tâm hỗ trợ sẽ cung cấp các dịch vụ như tư vấn cá nhân hóa tại chỗ cho doanh nghiệp về nguồn gốc, xuất xứ, quản trị, tập huấn, kết nối sinh viên có năng lực. Để triển khai các công tác tư vấn cho doanh nghiệp, trung tâm có hơn 70 cán bộ quản lý nhằm phục vụ danh mục khách hàng đa dạng.

Trung tâm hỗ trợ FTA được thành lập để phục vụ tất cả các doanh nghiệp Hàn Quốc có hoạt động xuất nhập khẩu và tận dụng các FTA. Các doanh nghiệp đã sử dụng dịch vụ của Trung tâm bao gồm cả doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) cũng như các doanh nghiệp lớn.

Giá trị lớn nhất mà Trung tâm cung cấp cho doanh nghiệp là chất lượng thông tin tư vấn được cá nhân hóa dựa vào nhu cầu thực tế của từng ngành, từng doanh nghiệp. Cơ chế này giúp cho doanh nghiệp được tư vấn sát sao bởi các chuyên gia đàm phán và thực thi FTA, giải quyết hai vướng mắc lớn nhất của doanh nghiệp Hàn Quốc trong thực thi FTA là thiếu hiểu biết về FTA và gánh nặng tuân thủ. Bên cạnh đó, các cổng thông tin trực tuyến trên nền tảng di động tạo thuận lợi hơn nữa cho doanh nghiệp Hàn Quốc trong tiếp cận thông tin, trực tiếp được kết nối với các cán bộ hải quan để giải đáp vướng mắc và chủ động tự đánh giá để xác định lợi ích mà doanh nghiệp nhận được từ các FTA và khả năng có thể tuân thủ các quy định của FTA.

Tương tự, với mô hình Vụ thực thi các FTA của Vương quốc Anh. Sau khi rời khỏi Liên minh Châu Âu, Vương quốc Anh xây dựng lại chiến lược thương mại quốc tế và các cơ quan tham mưu và thực thi các FTA. Bộ Thương mại và Doanh nghiệp đã thành lập Vụ Thực thi các FTA (FTA Utilisation team) để hỗ trợ các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nâng cao hiểu biết về các lợi ích của các FTA và tiếp cận các đối tác ở các thị trường nước ngoài.

Một số bài học cho Việt Nam

Các kinh nghiệm quốc tế đã chỉ ra các điểm mạnh và điểm yếu của từng mô hình và phương thức ứng dụng chúng vào từng bối cảnh kinh tế - chính trị cụ thể. Về tổng thể, các kinh nghiệm quốc tế cho Việt Nam một số bài học chung như sau:

Một là, các mô hình liên kết giúp kết hợp hiệu quả nguồn lực của tất cả các bên và tạo nên sức mạnh cộng sinh. Trong bối cảnh các FTA ngày càng đa dạng về nội dung, thương mại quốc tế đối diện với các vấn đề đa lĩnh vực, việc giải quyết đơn lẻ các vấn đề của doanh nghiệp không còn phù hợp nữa.

Thực tế này yêu cầu sự tham gia của tất cả các tác nhân, có sự thay đổi căn bản về cách tiếp cận với thương mại quốc tế và tận dụng thương mại. Bên cạnh các vấn đề truyền thống như giảm thuế quan, phòng vệ thương mại, các vướng mắc mới doanh nghiệp gặp phải khi tận dụng các FTA như tiếp cận thị trường, đa dạng hóa nguồn cung ứng liên quan cùng một lúc đến cơ quan quản lý, doanh nghiệp thương mại và các bên cung cấp dịch vụ.

Do vậy, sự tham gia của nhiều tác nhân, đặc biệt là các bên cung cấp dịch vụ và giải pháp thương mại khác làm tăng giá trị của các giải pháp hỗ trợ, tập trung các đầu mối vào một cửa duy nhất giúp cho doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận hơn.

Hai là, Chính phủ có vai trò cầu nối để tạo lập một mô hình kết nối toàn diện và duy trì hoạt động bền vững của một mô hình kết nối. Sự tham gia sát sao từ ban đầu của Chính phủ tăng tính chính danh cho mô hình kết nối và kêu gọi được sự tham gia của nhiều bên liên quan. Các cơ quan Chính phủ đại diện cho gần một nửa số lượng đầu mối cần phối hợp để triển khai hiệu quả các hoạt động kết nối.

Trong Công điện số 7142/CĐ-BCT ngày 20/9/2025, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên giao Vụ Chính sách thương mại đa biên nghiên cứu, bổ sung mặt hàng gạo vào lộ trình nghiên cứu ngành hàng thực hiện trong giai đoạn năm 2026 (giai đoạn đầu tiên) của Đề án Hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các FTA.