Tin Khu Vực 
Chiều 14/10, Văn phòng JICA tại Việt Nam tổ chức họp báo với Giáo sư Usagawa Tsuyoshi, cố vấn đặc biệt của Hiệu trưởng Trường Đại học Việt Nhật, Đại học Quốc gia Hà Nội; chuyên gia hàng đầu của Nhật Bản trong lĩnh vực chất bán dẫn và đào tạo nguồn nhân lực; nguyên là Phó Hiệu trưởng Đại học Kumamoto tại Kyushu (Nhật Bản).
Nhật Bản dẫn đầu thị trường thiết bị và nguyên liệu bán dẫn
Theo Giáo sư Usagawa Tsuyoshi, Nhật Bản hiện chiếm 31% thị phần thiết bị sản xuất ngành bán dẫn toàn cầu, xếp sau Mỹ (35%) nhưng vượt châu Âu (22%), Trung Quốc (9%) và Hàn Quốc (2%).
Ở mảng nguyên liệu sản xuất ngành bán dẫn, Nhật Bản dẫn đầu với 48% thị phần, vượt xa Đài Loan (Trung Quốc) (16%), Hàn Quốc (13%) và Trung Quốc (3%). Như vậy, chỉ riêng 4 nền kinh tế châu Á gồm Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc và Trung Quốc chiếm khoảng 80% thị phần nguyên liệu bán dẫn toàn cầu, khẳng định vị thế then chốt của khu vực.
Buổi họp báo với Giáo sư Usagawa Tsuyoshi (thứ hai từ phải sang) - chuyên gia hàng đầu của Nhật Bản trong lĩnh vực chất bán dẫn và đào tạo nguồn nhân lực. Ảnh: JICA
"Về chuỗi sản xuất chip bán dẫn, từ nghiên cứu, thiết kế, gia công đến đóng gói và kiểm thử, một số doanh nghiệp đã hiện diện tại Việt Nam. Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có nhà máy đúc chip, công đoạn trọng yếu trong chuỗi giá trị", ông Usagawa Tsuyoshi nói.
Tại Việt Nam, Hà Nội, Đà Nẵng và TP. Hồ Chí Minh là các trung tâm nghiên cứu, thiết kế và kiểm thử của nhiều tập đoàn nước ngoài. Trong nước, Viettel là tiên phong trong nghiên cứu, phát triển và đóng gói chip bán dẫn, đồng thời đang lên kế hoạch xây dựng nhà máy đúc chip đầu tiên. Một số doanh nghiệp Hàn Quốc và Mỹ cũng dự kiến đầu tư vào lĩnh vực này.
Từ năm 1997 đến 2020, tỷ trọng xuất khẩu các sản phẩm công nghệ cao của Việt Nam tăng mạnh, đặc biệt từ 2011 đến nay, đặt ra nhu cầu cấp thiết về nhân lực trình độ cao, từ kỹ sư thiết kế đến đội ngũ sản xuất, kiểm thử, đóng gói, quản lý chất lượng và hóa chất - môi trường. Chuỗi công việc phức tạp này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều nhóm chuyên môn.
Giáo sư Usagawa hiện là cố vấn đặc biệt của Hiệu trưởng Trường Đại học Việt Nhật, phụ trách lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực chất bán dẫn. Ảnh: JICA
Theo Giáo sư Tsuyoshi, nhu cầu nhân lực ngành bán dẫn tại Nhật Bản sẽ tăng mạnh trong 10 năm tới, khoảng 40.000 người, trung bình 20.000 kỹ sư mỗi 5 năm. Trên cơ sở đó, Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu đào tạo 50.000 nhân lực thông qua hợp tác giữa các cơ sở giáo dục và doanh nghiệp.
Khi nhìn sang thị trường Việt Nam, một nền kinh tế tăng trưởng nhanh, thu hút ngày càng nhiều tập đoàn nước ngoài đầu tư và mở nhà máy, Giáo sư Tsuyoshi cho rằng, mục tiêu đào tạo 50.000 nhân lực bán dẫn là hoàn toàn khả thi. Nhu cầu nhân lực trong lĩnh vực này tại Việt Nam cũng sẽ rất lớn trong thời gian tới. Để hiện thực hóa mục tiêu, các trường đại học sẽ đóng vai trò nòng cốt trong công tác đào tạo, cùng với sự phối hợp của các cơ sở giáo dục khác trên cả nước.
Cũng theo Giáo sư Tsuyoshi, điều kiện làm việc hấp dẫn và cảm giác đóng góp cho xã hội là yếu tố then chốt giữ chân nhân lực ngành bán dẫn. Giống các lĩnh vực công nghệ cao khác, ngành bán dẫn, đặc biệt là chế tạo chip bán dẫn tiên tiến, rủi ro cao nhưng lợi nhuận lớn và sức mạnh công nghệ là yếu tố quyết định để chiếm lĩnh thị trường.
Đáng chú ý, ngay cả công đoạn đóng gói tiên tiến cũng không thâm dụng lao động, nghĩa là tỷ lệ lao động thấp so với các ngành như ô tô hay điện tử. Do đó, phát triển nguồn nhân lực công nghệ cao trở thành yếu tố sống còn, đồng thời là lý do chính phủ quan tâm đặc biệt tới việc nâng cao chất lượng kỹ sư trong lĩnh vực này.
Việt Nam trước cơ hội phát triển nhân lực chất lượng cao
Hiện Trường Đại học Việt Nhật triển khai 4 chương trình liên quan đến bán dẫn: Công nghệ chip bán dẫn; khoa học máy tính và kỹ thuật; kỹ thuật và sản xuất theo phong cách Nhật Bản; kiểm soát - điều khiển thông minh và tự động hóa. Trong đó, chương trình công nghệ chip bán dẫn là trọng tâm, đào tạo kỹ sư trực tiếp cho ngành. Sinh viên được trang bị kiến thức nền vững chắc trong 2 năm đầu, gồm tiếng Nhật, khoa học cơ bản và khoa học bền vững, trước khi học chuyên sâu về thiết kế chip, đúc chip và đóng gói và kiểm thử từ năm thứ ba.
Toàn cảnh buổi họp báo. Ảnh: JICA
PGS. TS Bùi Nguyên Quốc Trình, Giám đốc chương trình Công nghệ kỹ thuật Chip bán dẫn của Trường Đại học Việt Nhật, cho biết, đây là chương trình đào tạo trực tiếp về công nghệ bán dẫn đầu tiên tại Việt Nam, kéo dài 5 năm, với quy mô tuyển sinh 100 sinh viên/năm. Dự kiến đến năm 2030, Đại học Việt Nhật sẽ cung ứng khoảng 400 kỹ sư bán dẫn cho thị trường.
Để lực lượng này đáp ứng nhu cầu thực tiễn, việc kết nối chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp là then chốt, từ lý thuyết đến thực hành, thực tập và chuyển giao công nghệ. Sự phối hợp này, cùng với cam kết của Nhà nước và các doanh nghiệp lớn như Viettel, tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận trực tiếp môi trường sản xuất.
Chương trình không chỉ trang bị kiến thức chuyên sâu về thiết kế, chế tạo và đóng gói chip, mà còn nhấn mạnh triết lý “luôn học hỏi không ngừng”, phù hợp tốc độ phát triển nhanh và tính đổi mới liên tục của ngành. Trường Đại học Việt Nhật còn là cầu nối quốc tế, kết nối các trường đại học và doanh nghiệp Việt Nam – Nhật Bản, thúc đẩy nghiên cứu, thực tập và chuyển giao công nghệ, tạo nền tảng vững chắc cho nguồn nhân lực chất lượng cao.
Giáo sư Tsuyoshi Usagawa nhận định, Việt Nam có tiềm năng lớn phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành bán dẫn, thể hiện qua sự tham gia ngày càng sâu rộng của nhiều doanh nghiệp và tập đoàn nước ngoài trong các công đoạn thiết kế, đóng gói và kiểm thử. Nhiều nhà máy đã đi vào hoạt động tại Việt Nam, tuyển dụng lao động địa phương, tạo động lực mạnh mẽ cho các trường đại học trong nước đẩy mạnh đào tạo, hình thành lực lượng kỹ sư đáp ứng yêu cầu thị trường và chuỗi cung ứng toàn cầu.
"Tuy nhiên, ngành công nghiệp bán dẫn phát triển với tốc độ ‘chóng mặt’, đòi hỏi mỗi kỹ sư phải không ngừng học hỏi, cập nhật kiến thức liên tục. Đây là lĩnh vực mới, đầy thách thức nhưng cũng vô cùng hấp dẫn, mở ra nhiều cơ hội cho những ai dám dấn thân", Giáo sư Tsuyoshi Usagawa nhấn mạnh.
Về mối quan hệ giữa doanh nghiệp và trường đại học, theo PGS. TS Bùi Nguyên Quốc Trình, có 2 hướng phối hợp: Doanh nghiệp đặt bài toán và nhu cầu thực tế, yêu cầu trường đại học cung cấp nhân lực và tư vấn kỹ thuật; trường đại học đưa ra ý tưởng và giải pháp, hỗ trợ doanh nghiệp trong phát triển công nghệ mới.
Một hệ sinh thái hoàn chỉnh giữa trường đại học và doanh nghiệp, kết hợp với chính sách hỗ trợ và nguồn lực phù hợp, là yếu tố then chốt để Việt Nam đào tạo thành công nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành bán dẫn.
