Về nơi gìn giữ 'hồn cốt', đưa làng nghề cất cánh trong nhịp sống số

Dấu ấn từ những bàn tay tài hoa

Từ lâu, xã Phượng Dực, TP. Hà Nội nổi tiếng là vùng đất của làng nghề truyền thống và là nơi hội tụ tinh hoa, bàn tay khéo léo của những người thợ thủ công tài hoa. Trải qua hàng trăm năm, những nghề truyền thống như mây tre đan, đan cỏ tế Phú Túc, nặn tò he Xuân La, làm hương Văn Cao hay kẹo cổ truyền Cổ Hoàng… vẫn bền bỉ tồn tại và phát triển.

Để gìn giữ nghề truyền thống, cũng như kích thích tiêu dùng, gia tăng giá trị sản phẩm, thời gian qua, chính quyền địa phương đã triển khai nhiều chương trình, hoạt động để góp phần phát triển nghề truyền thống xã Phượng Dực nói riêng và thành phố nói chung.

Về xã Phượng Dực đúng dịp diễn ra Triển lãm các sản phẩm, mẫu thiết kế hàng thủ công mỹ nghệ mới, sáng tạo, sản phẩm làng nghề xã Phượng Dực năm 2025, chúng tôi được hòa cùng nhịp đập trong “phiên chợ quê” đầy sắc màu, nhộn nhịp cơ hội giao thương với hàng trăm gian hàng sản phẩm làng nghề truyền thống được trưng bày công phu, bắt mắt có xuất xứ từ chính vùng đất này.

Dẫn chúng tôi đến thăm các gian hàng, ông Nguyễn Hữu Khoa, Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực vui vẻ cho biết, hiện nay, toàn xã Phượng Dực có hơn 520 cơ sở sản xuất, 238 doanh nghiệp cùng hàng trăm hộ gia đình làm nghề truyền thống, thu hút hơn 80% lao động địa phương, góp phần quan trọng vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ.

Nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Phượng Dực không chỉ được tiêu thụ rộng rãi ở Thủ đô Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng… mà còn "cất cánh" vươn ra các thị trường khó tính như Nhật Bản, Mỹ, Nga, Ba Lan, Thái Lan.

“Triển lãm không chỉ là nơi tôn vinh bàn tay tài hoa của người thợ thủ công mà còn là ngày hội lớn của nhân dân Phượng Dực”, ông Nguyễn Hữu Khoa, Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực chia sẻ.

Đến thăm gian hàng làng nghề đan lát cỏ tế Phú Túc tại triển lãm, chúng tôi ấn tượng với cách trưng bày khá chỉn chu và bắt mắt. Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực Nguyễn Hữu Khoa cho biết, theo sử sách và Ngọc phả của làng Lưu Thượng, thuộc xã Phú Túc cũ (nay thuộc xã Phượng Dực), nghề đan lát cỏ tế ở đây khởi nguồn từ năm 1683. Khi đó, bà Nguyễn Thảo Lâm, một người phụ nữ tài giỏi và có tầm nhìn xa, mang cây cỏ tế về làng và bắt đầu nghiên cứu, tìm hiểu đặc tính của loại cây này.

“Với tinh thần bền bỉ và sự sáng tạo không ngừng nghỉ, bà Nguyễn Thảo Lâm đã thử nghiệm nhiều phương pháp chế biến khác nhau, từ cách xử lý nguyên liệu đến các kỹ thuật đan lát. Cuối cùng, bà thành công trong việc tạo ra quy trình sản xuất đồ thủ công từ cỏ tế. Sản phẩm không chỉ đảm bảo độ bền chắc mà còn giữ được nét đẹp tự nhiên, tinh tế”, ông Nguyễn Hữu Khoa bày tỏ.

Tiếp lời chúng tôi, bà Nguyễn Thị Lương, Giám đốc Công ty TNHH Mây tre đan xuất khẩu Hiền Lương (doanh nghiệp thương mại sản phẩm tại làng nghề đan cỏ tế Phú Túc) cho hay, bên cạnh giá trị văn hóa, nghề cỏ tế Phú Túc còn mang lại giá trị kinh tế lớn cho người dân địa phương.

“Hiện nay, tại làng nghề đan cỏ tế Phú Túc có hàng nghìn lao động tham gia vào các hoạt động sản xuất thủ công. Trong đó, có khoảng gần 1.700 hộ kinh doanh cá thể và 20 công ty lớn nhỏ đã tạo việc làm cho hàng nghìn lao động, không chỉ trong xã mà còn từ các địa phương lân cận”, bà Nguyễn Thị Lương nói thêm.

Tiếp câu chuyện của Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực Nguyễn Hữu Khoa, nếu Phú Túc được ví như “đôi bàn tay vàng” của nghề đan lát, thì Xuân La lại là “trái tim nghệ thuật” của xã Phượng Dực, nơi lưu giữ nghề nặn tò he độc nhất Việt Nam cũng có tuổi đời hơn 300 năm.

Giữa không gian làng nghề, chúng tôi ghé thăm gian hàng của bà Đặng Thị Với, 71 tuổi, nghệ nhân nặn tò he. Nghệ nhân Đặng Thị Với tâm sự: “Tôi biết nặn từ năm lên 6, lên 7 tuổi. Với tôi, nghề nặn tò he không chỉ là đồ chơi mà còn là nét văn hóa, là ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ cha ông xây dựng, phát triển, giữ nghề truyền thống”.

Để giữ nghề, với riêng gia đình nghệ nhân Đặng Thị Với có đến 4 thế hệ cùng làm tò he từ cha mẹ, con cái dâu rể đến các cháu nội ngoại. Những năm gần đây, nhờ các hội chợ, lễ hội, sự kiện văn hóa, sản phẩm tò he được phục hồi mạnh mẽ.

“Lớp trẻ bây giờ sáng tạo lắm, các cháu làm nhân vật hoạt hình, Pokémon, Mario… bán cho trẻ em, các bạn trẻ vừa làm để giữ nghề, vừa bắt kịp với thời đại”, nghệ nhân Đặng Thị Với cười hiền chia sẻ.

Kế bên gian hàng của nghệ nhân Đặng Thị Với, nghệ nhân Đặng Văn Hậu (con trai bà Với) là nghệ nhân trẻ tuổi, yêu nghề ở làng nặn tò he Xuân La. Anh Đặng Văn Hậu cho biết đã dành hơn 20 năm gắn bó với tò he, không chỉ khôi phục nguyên liệu truyền thống mà còn sáng tạo ra loại bột mới chống mốc, giúp sản phẩm bền màu và có thể trưng bày lâu hơn.

Từ những cục bột đa màu sắc “vô hồn”, qua bàn tay tài hoa của người thợ nặn, chỉ sau vài phút đã tạo ra rất nhiều hình người, con giống, hoa quả, đồ vật sinh động. Bên cạnh những hình tượng truyền thống như bông hoa, con rồng, con gà, múa sư tử thì hiện nay người thợ còn nặn cả siêu nhân, Doraemon, Pikachu...

“Tò he không chỉ là trò chơi dân gian mà còn là tác phẩm nghệ thuật. Mỗi sản phẩm là một câu chuyện, một nét văn hóa dân gian Việt”, nghệ nhân Đặng Văn Hậu nói.

Những làng nghề truyền thống tại xã Phượng Dực ngày nay là di sản văn hóa quý giá được lưu truyền qua nhiều thế hệ, động lực quan trọng trong phát triển kinh tế địa phương. Mỗi làng nghề như cơ khí Đại Thắng, mây tre đan, cỏ tế Phú Túc, nặn tò he Xuân La, nghề làm hương truyền thống Văn Cao, kẹo Cổ Hoàng… đều mang trong mình những câu chuyện riêng về sự giao hòa giữa truyền thống và hiện đại, trở thành động lực mới cho phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Cú hích cho làng nghề truyền thống bứt phá

Nói về những đổi thay và chuyển mình của nghề truyền thống, Phó Chủ tịch UBND xã Phượng Dực Nguyễn Hữu Khoa cho biết, nghề nặn tò he Xuân La ngày nay không chỉ xuất hiện ở hội chợ mà còn dạy học sinh, sinh viên cách nặn tại các trường học, đưa sản phẩm làng nghề truyền thống vào đời sống giáo dục. Thậm chí, những con tò he với hình dáng cá chép, rồng vàng, chú Tễu… của làng Xuân La còn có mặt trong talkshow, khu du lịch, trên các sàn thương mại điện tử như TikTok, Facebook…

Ngoài ra, lãnh đạo địa phương cũng trực tiếp hướng dẫn người dân đưa sản phẩm làng nghề lên các sàn thương mại điện tử, định hình lại một phương thức phát triển kinh tế mới cho những làng nghề truyền thống và làng có nghề trên địa bàn.

“Nhờ đó, những sản phẩm làng nghề truyền thống tại xã Phượng Dực giữ được “hồn nghề”, làm mới văn hóa truyền thống theo cách hiện đại nhất”, Phó Chủ tịch UBND Phượng Dực nhấn mạnh.

Theo ông Nguyễn Hữu Khoa, để thích ứng với thị trường, người dân đã nhanh chóng thích ứng với chuyển đổi số. Ngoài cách bán hàng truyền thống, họ đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, livestream giới thiệu hàng hóa, tiếp cận khách hàng trong và ngoài nước.

Điều đặc biệt ở Phượng Dực là chính quyền không đứng ngoài cuộc. Nhiều trưởng thôn, bí thư xã tham gia nhóm bán hàng online, thậm chí cùng người dân livestream, giới thiệu sản phẩm. Chính sự gần gũi, cởi mở ấy đã khiến phong trào chuyển đổi số trở thành sinh hoạt thường ngày.

Ông Đỗ Hữu Hưng, Tổng giám đốc Accesstrade Việt Nam, đơn vị hỗ trợ thương mại điện tử cho Phượng Dực cho biết: “Điều đặc biệt ở đây là người dân không chỉ học cách mở gian hàng online mà còn được đào tạo livestream, digital marketing, tạo ra chuỗi giá trị thương mại số hoàn chỉnh. Chính quyền đồng hành, hạ tầng sẵn có, đó là mô hình lý tưởng để nhân rộng cho hàng chục nghìn làng nghề cả nước”.

Vì vậy, từ những gian hàng nhỏ nơi đầu làng, sản phẩm Phượng Dực giờ đã bước ra thế giới, có mặt trên các sàn thương mại điện tử, trong gian hàng hội chợ quốc tế và trong lòng người tiêu dùng.

Đặc biệt, giữa nhịp sống đô thị hóa mạnh mẽ, Phượng Dực vẫn giữ được “hồn cốt” của vùng đất nghề. Những người thợ vẫn cần mẫn bên khung mây, bột màu, sợi cỏ tế, giữ vững tinh thần “nghề cha truyền con nối”.

Từ bàn tay khéo léo của người dân, cùng sự đồng hành của chính quyền và công nghệ, Phượng Dực đang viết tiếp câu chuyện về sức sống bền bỉ của làng nghề Việt Nam.

Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính, xã Phượng Dực mới được hình thành với diện tích hơn 44,6 km², dân số hơn 62.000 người và 48 làng, thôn được công nhận là làng nghề, trong đó có 4 làng nghề truyền thống cấp TP. Hà Nội. Theo quy hoạch, địa phương có 9 cụm công nghiệp làng nghề, trong đó 2 cụm công nghiệp Đại Thắng và Phú Túc đã đi vào hoạt động, trở thành hạt nhân phát triển kinh tế.