VCCI kiến nghị lùi thời điểm tăng thuế TTĐB với thuốc lá

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản gửi Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội góp ý về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Dự án luật này đã được Quốc hội khóa XV cho ý kiến lần đầu tại kỳ họp thứ 8, hồi tháng 11/2024.

Cân nhắc lộ trình và mức tăng thuế tiêu thụ đặc biệt

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng việc tăng thuế (TTĐB) thuốc lá ở mức cao và theo lộ trình đột ngột trong cả hai phương án của Dự thảo Luật có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực và cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn. Theo đó, VCCI đề xuất lùi lộ trình tăng thuế TTĐB từ năm 2028, với mức tăng hợp lý 5% mỗi hai năm, nhằm giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng, đảm bảo tính khả thi của chính sách và hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường.

Gửi góp ý về dự thảo luật đến Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, Hội tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) thống nhất quan điểm tăng thuế TTĐB theo lộ trình trong giai đoạn từ năm 2026 đến năm 2030 nhằm đạt mục tiêu hoàn thiện luật thuế TTĐB.

Đồng thời VTCA cho rằng, việc tăng thuế TTĐB tăng cao nhằm giảm số lượng người hút thuốc lá và tăng thu ngân sách nhà nước, nhưng mục tiêu này có thể không đạt được do người tiêu dùng chuyển sang hút thuốc lá lậu khiến tình trạng buôn lậu thuốc lá diễn biến phức tạp hơn, nhà máy sản xuất trong nước gặp khó khăn, thu ngân sách nhà nước giảm mạnh.

Trong văn bản về việc góp ý Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) nêu rõ, mức tăng thuế quá nhanh sẽ gây áp lực lớn lên doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng. Các doanh nghiệp sẽ khó có đủ thời gian để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư vào công nghệ sản xuất mới hoặc nâng cao chất lượng sản phẩm. Điều này có thể dẫn đến việc thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, từ sản xuất, chế biến đến phân phối và xuất khẩu.

Cuối cùng, xét về tác động kinh tế vĩ mô, cả hai phương án trong Dự thảo Luật đều có nguy cơ làm giảm giá trị gia tăng của ngành và tác động tiêu cực đến GDP. Dù trong ngắn hạn, thu ngân sách có thể tăng, nhưng về trung và dài hạn, sự sụt giảm sản lượng hợp pháp cùng với sự gia tăng của thị trường phi chính thức sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu của nhà nước.

VCCI đề xuất lùi lộ trình tăng thuế TTĐB từ năm 2028, với mức tăng hợp lý 5% mỗi hai năm, nhằm giúp doanh nghiệp có thời gian thích ứng, đảm bảo tính khả thi của chính sách và hạn chế tác động tiêu cực đến thị trường.

Hai phương án điều chỉnh thuế TTĐB đối với sản phẩm thuốc lá đều giữ nguyên mức thuế tương đối (75%) và áp dụng mức thuế tuyệt đối từ năm 2026. Cụ thể, phương án 1 quy định mức thuế tuyệt đối khởi điểm là 2.000 đồng/bao, tăng thêm 2.000 đồng/bao mỗi năm, đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030; trong khi đó, phương án 2 áp dụng mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026, tăng 1.000 đồng/bao mỗi năm, cũng đạt 10.000 đồng/bao vào năm 2030. Điều này nhằm nâng tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ lên 59,4% so với mức hiện tại là 36,7%.

Tuy nhiên, xét đến thực tiễn hoạt động của ngành thuốc lá Việt Nam, những khó khăn trong môi trường kinh doanh và xu hướng tiêu dùng, các doanh nghiệp cho rằng mức tăng thuế theo cả hai phương án là quá cao và chưa có tiền lệ, có thể dẫn đến nguy cơ đóng cửa, phá sản của nhiều doanh nghiệp trong nước.

Trước đây, thuế TTĐB đối với thuốc lá được điều chỉnh theo lộ trình ổn định: năm 2015 là 65%, năm 2016 là 70%, năm 2019 đến nay là 75%, với mỗi lần điều chỉnh tăng 5%. Việc tăng lên 42% (theo phương án 1) hoặc hơn 100% (theo phương án 2) vào năm 2026 không chỉ khiến giá bán tăng mạnh mà còn tạo điều kiện cho thuốc lá nhập lậu trốn thuế gia tăng đáng kể.

Do đó, các doanh nghiệp đề xuất lộ trình điều chỉnh hợp lý hơn, cụ thể: Mức thuế tuyệt đối khởi điểm vào năm 2026 là 2.000 đồng/bao, sau đó tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030.

Cần hài hòa giữa chính sách thuế và mục tiêu tăng trưởng

Theo VTCA, việc lựa chọn phương án điều chỉnh tăng thuế suất TTĐB cần đảm bảo hài hòa các mục tiêu về bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ổn định sản xuất kinh doanh và đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Do đó, VTCA đề xuất thay vì tăng thuế hàng năm thì nên tăng 2 năm một lần để có thể đến năm 2030 mức thuế tuyệt đối của thuốc lá điếu tăng khoảng 5.000đ/bao.

VTCA cho rằng, phương pháp tính thuế thuốc lá trong quá trình lấy ý kiến tham gia đóng góp dự luật tại các hội thảo còn có ý kiến khác nhau. Tuy nhiên, Quyết định 508/QĐ-TTg ngày 23/04/2022 của Thủ tướng Chính phủ về “Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030” quy định: “nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB”.

Do đó, VTCA thống nhất cao áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp đối với sản phẩm thuốc lá. Việc áp dụng phương pháp này vừa phù hợp với QĐ 508/QĐ-TTg và xu hướng chuyển đổi của các nước trên thế giới.

Tuy nhiên, VTCA cho rằng cần nghiên cứu cân nhắc mức độ tăng về mức thuế tuyệt đối, tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để đảm bảo duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu trồng nguyên liệu của nông dân, nhà máy sản xuất, kinh doanh thương mại. Nhằm tạo điều kiện để ổn định thị trường, giúp doanh nghiệp, người tiêu dùng thích nghi với việc tăng dần thuế đến năm 2030.

VTCA dẫn chứng dự luật, đối với sản phẩm thuốc lá, ngoài mức thuế suất 75% như hiện hành thì bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình để hình thành mức thuế theo phương pháp hỗn hợp. Phương án 1: từ 2026 tăng 2.000 đồng/bao mỗi năm và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao. Phương án 2: từ 2026 tăng 5.000 đồng/bao, từ 2027 đến 2029 tăng mỗi năm 1.000 đồng/bao và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao.

“Cả hai phương án trên, đến năm 2030 đều có mức tăng thêm 10.000 đồng/bao ngoài thuế suất 75% như hiện hành. Việc tăng thuế thêm 2.000đ mà đặc biệt mức tăng 5.000đ sẽ ảnh hưởng đến ngành thuốc lá để có thể duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh”, văn bản góp ý của VTCA nêu rõ.

Bên cạnh đó, VTCA cũng dẫn chứng một số nước như Malaysia, Luật thuế TTĐB thay đổi, tăng thuế TTĐB của thuốc lá tăng cao, đột biến, nhằm giảm số lượng người hút thuốc lá tăng thu ngân sách Nhà nước. Nhưng mục tiêu không đạt được do người tiêu dùng chuyển sang hút thuốc lá lậu, nhà máy sản xuất trong nước gặp khó khăn, thu ngân sách nhà nước giảm mạnh.

Từ phân tích và số liệu trên, VTCA nêu rõ, tại các hội thảo trước nhiều ý kiến đề nghị cân nhắc, tính toán mức phương án tăng thuế tuyệt đối và giãn cách thời gian tăng, thay vì hàng năm thì nên tăng 2 năm một lần để có thể đến năm 2030 mức thuế tuyệt đối của thuốc lá điếu tăng khoảng 5.000đ/bao.

Trường hợp không chấp nhận đề xuất của nhóm ý kiến trên thì VTCA đề nghị chọn Phương án 1 của Dự luật, từ năm 2026 tăng 2.000 đ/bao mỗi năm và đến 2030 tổng mức tăng 10.000 đồng/bao. Lộ trình tăng dần như vậy sẽ góp phần đạt các mục tiêu kép: tăng giá bán thuốc lá, hạn chế tiêu dùng, đảm bảo sức khỏe cộng đồng, góp phần tăng thu ngân sách Nhà nước.

Một số doanh nghiệp trong diện chịu thuế TTĐB cũng bày tỏ ủng hộ việc có lộ trình tăng thuế rõ ràng, góp phần đóng góp hiệu quả cho việc ổn định nguồn thu thuế, và giúp các doanh nghiệp có thể xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh phù hợp với chính sách thuế theo lộ trình. Tuy nhiên, thời điểm áp dụng tăng thuế TTĐB và mức tăng cần được xem xét kỹ lưỡng, tránh gây sốc cho thị trường, khiến các doanh nghiệp “lao đao” trong giai đoạn kinh tế còn nhiều khó khăn này.

Một số doanh nghiệp trong diện chịu thuế TTĐB cũng bày tỏ ủng hộ việc có lộ trình tăng thuế rõ ràng, góp phần đóng góp hiệu quả cho việc ổn định nguồn thu thuế, và giúp các doanh nghiệp có thể xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh phù hợp với chính sách thuế theo lộ trình. Tuy nhiên, thời điểm áp dụng tăng thuế TTĐB và mức tăng cần được xem xét kỹ lưỡng, tránh gây sốc cho thị trường, khiến các doanh nghiệp “lao đao” trong giai đoạn kinh tế còn nhiều khó khăn này.