Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với bia: Cần phương án hài hòa để đạt được các mục tiêu

Tác động đến nhiều ngành kinh tế

Chiều 25/11, tại Hà Nội đã diễn ra Hội thảo công bố “Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia”. Đây là báo cáo được nghiên cứu bởi Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách Công Thương (Bộ Công Thương); Viện Nghiên cứu Đồ uống Việt Nam và nhóm chuyên gia của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương – CIEM và Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) thực hiện.

Hội thảo công bố “Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia” diễn ra tại Hà Nội chiều 25/11. Ảnh: NH

Tóm tắt báo cáo, bà Nguyễn Minh Thảo – Trưởng Ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Trưởng nhóm Nghiên cứu Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) và Tổng cục Thống kê cho rằng: Sau 16 năm thực hiện, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đã góp phần điều tiết kinh tế vĩ mô và tăng thu ngân sách nhà nước. Ngày 8/6/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết số 129/2024/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Theo đó, Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) được trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8 và dự kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).

Tại Tờ trình, cơ quan soạn thảo trình bày việc tăng thuế nhằm hướng đến các mục tiêu, bao gồm: Giảm tỷ lệ sử dụng bia; phù hợp với thông lệ quốc tế và góp phần đảm bảo thu ngân sách nhà nước.

Phát biểu tại hội thảo, nhiều ý kiến cũng đồng tình quan điểm cho rằng, việc tăng thuế TTĐB với một số ngành hàng, trong đó có ngành bia là cần thiết. Tuy nhiên, dự thảo Luật thuế TTĐB (sửa đổi) là một chính sách có ảnh hưởng lớn và trực tiếp tới hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp ngành đồ uống nói chung, ngành bia nói riêng và tác động tới cả các ngành hàng liên quan và nền kinh tế.

Dự thảo Luật thuế TTĐB đang sửa đổi theo hướng điều chỉnh tăng thuế suất thuế TTĐB đối với mặt hàng bia (mức thuế hiện nay là 65%) với 2 phương án được đề xuất: Phương án 1 (PA1), tăng thuế từ năm 2026, tăng theo từng năm và mỗi năm tăng 5% để tới năm 2030 thuế suất thuế TTĐB đối với bia là 90%; Phương án 2 (PA2), tăng thuế từ năm 2026 với mức tăng 15%, sau đó từ năm 2027 tăng từng năm và mỗi năm tăng 5% để tới năm 2030 thuế suất thuế TTĐB đối với bia là 100%.

Ngoài 2 phương án trên, tháng 7/2024, Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát (VBA) đã gửi văn bản lên Bộ Tài chính, đề xuất lùi thời hạn tăng thuế tới năm 2027, đồng thời tăng thuế ở mức 5% với lộ trình 2 năm tăng 1 lần, đến 80% vào năm 2031 để phù hợp với bối cảnh kinh tế. (phương án 3 – PA3)

“Báo cáo đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng bia” đã đưa ra một số kết quả đo lường tác động kinh tế của các phương án tăng thuế. Trong đó nêu rõ, cả 3 phương án trên đều ảnh hưởng làm suy giảm giá trị tăng thêm (VA) của ngành bia. Cụ thể, giả định nếu mức tăng trưởng VA của ngành bia tương đương mức tăng trưởng GDP theo kịch bản 6,5% thì PA1 sẽ làm giảm 44.359 tỷ đồng, tương đương 9,4%; PA2 sẽ tác động giảm 61.899 tỷ đồng, tương đương 13,12%; PA3 sẽ giảm 38.329 tỷ đồng, tương đương 6,5%.

Báo cáo cũng cho rằng, tăng thuế TTĐB với bia sẽ tác động đến tăng trưởng GDP. Cụ thể, so với kịch bản tăng trưởng mục tiêu 6,5% trong điều kiện bình thường, việc tăng thuế TTĐB với bia theo các phương án sẽ cho kết quả như: PA1, GDP sẽ giảm 14.276 tỷ đồng, tương đương 0,0354%; PA2 sẽ giảm 32.525,9 tỷ đồng, tương đương giảm 0,08%; PA3 sẽ giảm 8.590 tỷ đồng, tương đương 0,0172%.

Đặc biệt, tăng thuế TTĐB với bia sẽ tác động đến 22 ngành (bao gồm cả ngành bia) trong quan hệ liên kết ngành và tới các nhân tố của giá trị tăng thêm. Cụ thể, tác động tới tổng giá trị tăng thêm (GVA) của toàn nền kinh tế và tác động đến thu ngân sách nhà nước. Việc tăng thuế TTĐB với ngành bia theo báo cáo cũng làm giảm thu nhập của người lao động trong nền kinh tế. Theo đó, với PA1, thu nhập người lao động giảm 2.468 tỷ đồng; PA2 giảm 4.585 tỷ đồng và PA3 là 2.215 tỷ đồng.

Hội thảo thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Ảnh: NH

Đề xuất cân nhắc lựa chọn phương án ít tác động nhất

Trước những tác động của việc tăng thuế TTĐB với ngành bia đến nền kinh tế và thu nhập của người lao động, báo cáo đề xuất cân nhắc lựa chọn áp dụng thuế TTĐB với ngành bia theo phương án 3 bởi rất nhiều lý do. Trong đó, lý do được cân nhắc đầu tiên đó là: Thời gian qua, doanh nghiệp ngành bia liên tiếp chịu tác động bởi những cú sốc về dịch bệnh và những biến động khó lường, khiến cho sức chống chịu của doanh nghiệp ngành bia suy giảm, năng lực cạnh tranh bị bào mòn. Do đó, giai đoạn này Chính phủ cần hướng tới các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi; sửa đổi, bổ sung văn bản pháp luật theo hướng tạo thuận lợi cho doanh nghiệp thay vì ban hành các quy định mà có thể ảnh hưởng tiêu cực tới hoạt động sản xuất, kinh doanh.

Đồng tình với đề xuất cân nhắc lựa chọn PA3, bà Nguyễn Minh Thảo cho rằng, kết quả đo lường tác động kinh tế của các phương án tăng thuế cho thấy, PA 3 đạt được sự hài hòa hơn về các mục tiêu.

Cụ thể, PA3 tác động tiêu cực tới nền kinh tế ở mức giảm nhẹ hơn so với PA1 và PA2; đảm bảo mức độ ổn định tương đối về chính sách để doanh nghiệp thích ứng và duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh; đồng thời hạn chế được những rủi ro ảnh hưởng tới cơ hội việc làm và thu nhập của người lao động.

Bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn thuế phát biểu tại hội thảo. Ảnh: NH

Phát biểu tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn thuế đánh giá cao về cách đặt vấn đề cũng như tiếp cận vấn đề rõ ràng của đề tài. Đồng thời cho biết, đồng tình với quan điểm cần phải điều chỉnh tăng thuế TTĐB để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, bảo vệ môi trường và tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, nếu áp dụng theo PA2 thì quá cao và sốc, còn đối với PA1 tăng 5% là tương đối hợp lý nhưng cần lưu ý đến lộ trình rõ ràng 2 năm tăng 1 lần hay 1 năm tăng 1 lần.

Ông Chử Văn Lâm – Tổng Biên tập VNEconomy cũng đồng tình quan điểm tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với ngành bia, nhưng đề xuất cần xem xét về lộ trình và giãn thời gian tăng thuế để tránh sốc cho doanh nghiệp.

Đại diện cho doanh nghiệp, bà Trần Ngọc Ánh – Giám đốc Ngoại vụ cấp cao của HEINEKEN Việt Nam cho rằng: Các phương án tăng thuế TTĐB với bia đều gây tác động đến nền kinh tế, tuy nhiên phương án 2 gây tác động mạnh nhất. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam sau đại dịch Covid-19 còn đối mặt với nhiều thách thức do những tác động của bối cảnh kinh tế, chính trị toàn cầu, giá nguyên liệu tăng cao, trong khi đó sức mua trong nước sụt giảm…

Từ những phân tích trên, bà Trần Ngọc Ánh cho rằng, cần có một phương án tăng thuế TTĐB một cách hài hòa để đạt được các mục tiêu tăng thu ngân sách, mà vẫn bảo vệ được sức khỏe người tiêu dùng và hỗ trợ ổn định cho môi trường kinh doanh, tăng trưởng kinh tế.

Ông Phạm Tuấn Khải – nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng tư vấn Cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Văn phòng Chính phủ cho biết: Một trong những “điểm nghẽn” của xây dựng chính sách pháp luật là không dự báo được cho tương lai, tuy nhiên báo cáo này đã dự báo được những tác động có thể xảy đến trong tương lai khi tăng thuế TTĐB với mặt hàng bia. Do đó, ông Phạm Tuấn Khải kiến nghị, các nhà hoạch định chính sách cần cân nhắc kỹ các phương án khi tăng thuế TTĐB với ngành bia.