Thúc đẩy giải quyết tranh chấp trực tuyến trong thương mại điện tử

Bùng nổ thương mại điện tử, gia tăng tranh chấp trực tuyến

Ông Nguyễn Hoa Cương - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, Việt Nam được đánh giá là một trong những nền kinh tế kỹ thuật số phát triển nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Đặc biệt, thương mại điện tử (TMĐT) có tốc độ phát triển mạnh mẽ, quy mô thị trường tăng từ 3 tỷ USD năm 2015 lên 12 tỷ USD năm 2019, với tốc độ tăng trung bình là 38%. Năm 2020, dù bị ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, nhưng thị trường TMĐT Việt Nam vẫn tăng trưởng tới 16%, quy mô thị trường đạt 14 tỷ USD. Dự báo TMĐT Việt Nam sẽ đạt 52 tỷ USD vào năm 2025, với tốc độ tăng trưởng trung bình cho giai đoạn 2020-2025 là 29%.

Ông Nguyễn Hoa Cương - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, phát biểu tại hội thảo

Tuy nhiên cùng với sự phát triển của TMĐT, số lượng tranh chấp phát sinh có xu hướng gia tăng. Mặc dù cơ chế xử lý tranh chấp được thiết lập trực tiếp trong các sàn TMĐT, song cơ chế này có thể chưa đủ hữu hiệu để xử lý tranh chấp phức tạp giữa các bên.

Các chuyên gia, nhà quản lý tại hội thảo đều nhìn nhận, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, gián đoạn chuỗi cung ứng cũng làm gia tăng tranh chấp trong hoạt động thương mại truyền thống, kể cả thương mại qua biên giới, mà khả năng các bên trực tiếp gặp nhau hoặc gặp bên thứ ba như trọng tài, hòa giải viên… trở nên hạn chế, thậm chí không khả thi. Đặc biệt, giải quyết những tranh chấp càng khó khăn hơn đối với doanh nghiệp (DN) nhỏ và vừa.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Ban nghiên cứu tổng hợp CIEM cho rằng, ngay cả với thị trường truyền thống với hệ thống pháp luật tương đối hoàn chỉnh hơn, giải quyết những tranh chấp này có thể không nhanh, thậm chí không dễ dàng. Trên môi trường Internet, việc giải quyết những vấn đề như vậy càng trở phức tạp hơn.

Đối với những quan ngại về các hành vi gian lận về hàng giả, thông tin, dữ liệu thanh toán và các vấn đề về quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường trực tuyến, cách tiếp cận chính sách phổ biến hiện nay là gia tăng hiệu quả quản lý đối với thương mại điện tử và các bên tham gia hoạt động TMĐT. Trong khi đó, cách tiếp cận thông qua đơn giản hóa, giảm thời gian hoặc chi phí cho xử lý tranh chấp giữa các bên tham gia thương mại điện tử ít được lưu tâm hơn.

Ông Nguyễn Anh Dương - Trưởng ban Ban nghiên cứu tổng hợp CIEM, trình bày những ưu điểm của hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến trong thương mại điện tử tại hội thảo

Từ những thực tế trên đã dẫn đến nhu cầu cấp bách phát triển nền tảng giải quyết tranh chấp trực tuyến đủ rộng, đủ hữu hiệu để áp dụng được trong cả môi trường TMĐT và thương mại truyền thống, để bảo vệ người tiêu dùng (NTD), người mua hàng, sao cho đơn giản, thuận tiện, chi phí thấp và dễ dàng tiếp cận đối với NTD.

Giải quyết tranh chấp trực tuyến - giải pháp bảo vệ người tiêu dùng

Trong bối cảnh các doanh nghiệp Việt Nam đang dần chuyển sang sử dụng các nền tảng trực tuyến để đàm phán, sửa đổi và ký hợp đồng, nhu cầu về giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR) cũng ngày càng cao, nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh đơn giản và tốn ít chi phí hơn.

Theo ông Châu Việt Bắc - Phó Tổng Thư ký Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), hiện có 4 phương thức giải quyết tranh chấp ở Việt Nam, bao gồm thương lượng, hòa giải, trọng tài và tòa án. Trong đó, thương lượng, hòa giải và trọng tài là các phương pháp giải quyết tranh chấp chấp ngoài tố tụng. Thuật ngữ “giải quyết tranh chấp” đã trở nên quen thuộc hơn với Việt Nam khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và ký kết các hiệp định thương mại tự do với các nội dung về giải quyết tranh chấp.

Trong giai đoạn 2016-2019, Việt Nam ít nhiều đã có những thảo luận về mức độ phù hợp của ODR. Đến năm 2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 645/QĐ-TTg ngày 15/5/2020 phê duyệt Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2021-2025. Trong đó đề ra một giải pháp là nghiên cứu, xem xét áp dụng hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR), nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng trong thương mại điện tử, thúc đẩy sự phát triển của thương mại điện tử xuyên biên giới, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bà Nguyễn Thị Phương Trang - Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương): Hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR) đem lại rất nhiều lợi ích cho cả doanh nghiệp và người tiêu dùng

Từ đó, các tổ chức của Việt Nam cũng nhanh chóng tiếp cận và đưa ODR vào vận hành. Trung tâm Trọng tài Quốc tế Hà Nội đã khởi động Hệ thống giải quyết tranh chấp trực tuyến từ tháng 6/2020. Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam đã ra mắt nền tảng hòa giải thương mại trực tuyến (Medup) vào cuối tháng 3/2021.

Theo ông Nguyễn Anh Dương, hệ thống ODR có ưu điểm là khả thi về kinh tế, hiệu quả, nhanh chóng, linh hoạt; tạo ra tương tác không đồng bộ, không đối đầu; cho phép giao tiếp nhiều hơn, thuận tiện hơn và tiếp cận trung lập tốt hơn và không giới hạn phạm vi lãnh thổ. Đồng thời, hệ thống này giúp việc lưu trữ hồ sơ, dữ liệu, quản lý và tìm kiếm tài liệu trở nên dễ dàng hơn. Tuy nhiên, nhược điểm của ODR yêu cầu về kỹ năng sử dụng máy tính, rào cản ngôn ngữ và thiếu những tiêu chuẩn pháp lý rõ ràng.

Đánh giá về ODR, bà Nguyễn Thị Phương Trang - Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, phương thức giải quyết ODR thông qua nền tảng số đây là phương thức rất mới tại Việt Nam, nhưng không phải mới trên thế giới.

Theo bà Phương Trang, nền tảng ODR đem lại rất nhiều lợi ích cho cả DN và NTD, bởi vì thông qua nền tảng này DN và NTD được kết nối với nhau và có thể giải quyết thông qua phương thức thỏa thuận với nhau. Ngoài việc giải quyết tranh chấp tại thời điểm đó giữa DN và NTD, có thể mang lại nhiều kinh nghiệm cho DN trong phát triển sản phẩm dịch vụ của mình trong tương lai. Còn đối với NTD thông qua giải quyết tranh chấp này biết được địa điểm mục tiêu cần hướng tới khi gặp phải tranh chấp, điểm không hài lòng trong mua bán trực tuyến của mình. Đây sẽ là một xu hướng thúc đẩy trong thời gian tới cho cả ASEAN và Việt Nam để có những sáng kiến, hoạt động để xây dựng nền tảng, xây dựng cơ chế ODR liên quan đến nền tảng trực tuyến.

Cùng với sự phát triển của thương mại điện tử, số lượng tranh chấp phát sinh có xu hướng gia tăng tại Việt Nam, hệ thống ODR được xem là giải pháp hiệu quả giải quyết vấn đề này, vì tiết kiệm được nhiều thời gian và chi phí cho doanh nghiệp, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng. Do đó, Việt Nam cần tập trung hoàn thiện các điều kiện để phổ biến ODR và ứng dụng ODR hữu hiệu hơn trong cả hoạt động TMĐT và thương mại truyền thống.