Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc: Cần ưu tiên đầu tư cho khoa học công nghệ một cách tương xứng

“Chìa khóa” để tạo đột phá

Hội nghị do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) phối hợp với Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc và Liên minh Đổi mới sáng tạo phát triển quốc tế (IDIA) tổ chức, nhằm làm rõ vai trò của KH&CN và đổi mới sáng tạo như là một trụ cột quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội, đồng thời khuyến nghị những giải pháp, chính sách cụ thể cho Việt Nam.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại hội nghị

Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định, chính công nghệ mới cùng với nguồn nhân lực phù hợp là yếu tố quyết định cho tăng trưởng trong dài hạn, là chìa khóa để chúng ta đột phá vượt qua trạng thái dừng, thoát bẫy thu nhập trung bình.

Nhân loại ngày càng khan hiếm tài nguyên tự nhiên để khai thác và Việt Nam cũng vậy, nhưng chúng ta lại có thứ tài nguyên vô tận, đó chính là chất xám, là sự sáng tạo của con người, của chính tiềm năng trong mỗi chúng ta. “Nếu như tài nguyên tự nhiên càng khai thác càng cạn kiệt thì tài nguyên sáng tạo của con người càng khai thác sẽ càng sinh sôi nảy nở” - Thủ tướng nói và cho rằng, người Việt Nam có đầy đủ tố chất bẩm sinh cho sự sáng tạo và nếu có đủ những dưỡng chất tốt sẽ tạo ra những con người xuất sắc cho đất nước.

Thực tế, chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) của Việt Nam những năm gần đây liên tục tăng cao, dẫn đầu nhóm quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Cụ thể, năm 2017 tăng 12 bậc, năm 2018 tăng tiếp 2 bậc, xếp thứ 45/126 quốc gia, trong đó, nhóm chỉ số về tri thức - công nghệ của Việt Nam có thứ hạng rất cao, thứ 28. Các lĩnh vực khoa học tự nhiên Việt Nam có thế mạnh như toán học, vật lý, hóa học, sinh học luôn đạt vị trí tốp đầu ASEAN.

Theo báo cáo chỉ số hiệu quả đổi mới sáng tạo, Việt Nam đã thành công trong việc tiếp cận với kiến thức khoa học công nghệ của thế giới và hòa nhập vào các chuỗi giá trị toàn cầu, tạo điều kiện cho việc trao đổi tri thức hiệu quả. Một số tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam đã rất quan tâm đầu tư cho KH&CN, đổi mới, sáng tạo; và đã đạt được kết quả tương xứng.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ - ông Chu Ngọc Anh - phát biểu tại hội nghị

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ - ông Chu Ngọc Anh - cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ và lan rộng, mang tới nhiều cơ hội và thách thức cho mỗi quốc gia trong chặng đường phát triển. Việt Nam đang xây dựng Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm, 2021-2030, trong đó KH&CN và đổi mới sáng tạo được xác định nền tảng để đưa Việt Nam phát triển nhanh và bền vững.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã triển khai hoạt động hợp tác với các quốc gia có nhiều kinh nghiệm phát triển dựa trên đổi mới sáng tạo để từng bước hình thành hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, đưa KH&CN và đổi mới sáng tạo vào phục vụ trực tiếp cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Đặc biệt, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ KH&CN cũng đã phối hợp với Bộ Ngoại giao và Thương mại Australia, các chuyên gia đến từ Tổ chức CSIRO triển khai các nghiên cứu về tương lai kinh tế số của Việt Nam. Trong đó, đưa ra các kịch bản phát triển có thể xảy ra và các khuyến nghị chính sách cho Chính phủ Việt Nam, đặc biệt từ góc độ đưa KH&CN và đổi mới sáng tạo vào nâng cao năng lực cạnh tranh và năng lực sáng tạo của quốc gia.

“Cùng với đó, Ngân hàng Thế giới cũng đang hỗ trợ Việt Nam nghiên cứu, xây dựng Báo cáo KH&CN và đổi mới sáng tạo đến năm 2035, tầm nhìn 2045 nhằm cung cấp luận cứ xây dựng Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030 và Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2021-2030” - Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho biết.

Bà Sarah Pearson - đại diện Liên minh Sáng tạo và Phát triển quốc tế (IDIA) phát biểu

Tại sự kiện, bà Sarah Pearson - đại diện Liên minh Sáng tạo và Phát triển quốc tế (IDIA) cho rằng, Việt Nam đã có những thành công nhất định trong đổi mới sáng tạo. Đây là những công cụ hữu ích hỗ trợ sự phát triển của Việt Nam trong 40 năm qua. Qua quá trình gặp gỡ, trao đổi với các lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam, tôi ấn tượng với tham vọng, tầm nhìn và những ý tưởng sáng tạo của người Việt trong kỷ nguyên công nghệ số.

Cần đầu tư xứng tầm

Tuy nhiên, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, phát triển KH&CN và đổi mới sáng tạo của Việt Nam còn nhiều hạn chế, bất cập mà chúng ta phải chủ động khắc phục. Trước hết là nhận thức của các cấp, các ngành và các địa phương về vai trò của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo còn chưa đầy đủ, toàn diện; hành lang pháp lý và cơ chế chính sách còn thiếu tính đồng bộ, chưa tạo động lực cho phát triển KH&CN.

Theo các đại biểu, công nghệ là yếu tố nội sinh quan trọng quyết định tăng trưởng dài hạn

Bên cạnh đó, năng lực KH&CN và đổi mới sáng tạo của chúng ta còn hạn chế và hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia còn non trẻ, manh mún. Vẫn còn ít hoạt động đổi mới sáng tạo và năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D) trong khu vực kinh doanh cũng như số lượng doanh nghiệp theo đuổi các chiến lược về đổi mới sáng tạo còn khiêm tốn.

Trong khi đó, các trường đại học thiên về đào tạo hơn nghiên cứu; nếu có nghiên cứu thì tính ứng dụng không cao; rất thiếu sự kết nối giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và khu vực kinh doanh. Chúng ta cũng chưa thực sự có những chính sách tốt, cơ chế tốt, hoặc những bài toán hay, đúng tầm để kích thích sáng tạo và sự cống hiến của đông đảo các nhà khoa học và chuyên gia.

Bộ Trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh tham dự Hội nghị

Theo báo cáo của Viện Kinh tế Việt Nam, đầu tư cho KH&CN có xu hướng giảm, tỷ lệ chi cho nghiên cứu phát triển trên GDP của Việt Nam ở mức rất thấp so với mức trung bình của thế giới. Diễn đàn kinh tế thế giới cũng đánh giá, Việt Nam đang tụt hậu về mức độ sẵn sàng công nghệ, về đổi mới sáng tạo và về năng suất lao động so với một số nước ở châu Á như: Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia và Singapore.

Tại Việt Nam, cả khu vực Nhà nước và tư nhân chi cho KH&CN hiện chỉ khoảng 0,44% GDP, khá thấp so với bình quân của thế giới là 2,23% GDP (Thái Lan 0,78%; Singapore 2,2%; Malaysia 1,3%, Trung Quốc 2,1%). Nếu không mạnh dạn đầu tư cho KH&CN và đổi mới sáng tạo, chúng ta sẽ bị mắc kẹt trong chính cái hố năng suất thấp, giá trị gia tăng thấp, và bẫy thu nhập trung bình của chính chúng ta. “Do vậy, cả Nhà nước và và khu vực tư nhân cần nhận thức đúng tầm quan trọng của đầu tư cho KH&CN và ưu tiên chi cho KH&CN một cách tương xứng hơn, hiệu quả hơn. Chú trọng tính thiết thực, hiệu quả, không làm theo phong trào, gây lãng phí” - Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói.

Theo Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, các doanh nghiệp cần hiểu rằng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển là con đường “ngắn nhất” để đạt được hiệu quả, tăng năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững hơn. Trong bối cảnh hội nhập, mức độ cạnh tranh ngày càng trở nên gay gắt hơn đòi hỏi phải đầu tư vào việc phát triển năng lực công nghệ, bao gồm nghiên cứu và phát triển. Việc nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo trở nên cấp thiết để doanh nghiệp Việt Nam có thể giành được vị thế cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Chúng ta cần tìm ra điểm kích hoạt khuyến khích doanh nghiệp hăng hái đầu tư cho nghiên cứu phát triển chứ không chỉ kêu gọi bằng lời nói.

Trước vấn đề này, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh chia sẻ, để khoa học thực sự trở thành động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội thì cần phải khắc phục những khó khăn, vướng mắc, tạo sự đồng bộ về thể chế giữa pháp luật về KH&CN với pháp luật liên quan; cần có các giải pháp mạnh mẽ hơn để thu hút đội ngũ cán bộ KH&CN đầu ngành, nhà khoa học tài năng và nhà khoa học nước ngoài cùng hợp tác, hỗ trợ giải bài toán cụ thể của Việt Nam.

Đồng thời, cần có những giải pháp để tăng cường đầu tư cho KH&CN không chỉ từ nhà nước mà còn từ xã hội, đặc biệt là từ doanh nghiệp; nâng cao nhu cầu công nghệ tự thân của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ; tăng cường liên kết viện, trường và doanh nghiệp, đưa doanh nghiệp thực sự trở thành trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, nơi biến các kết quả nghiên cứu từ viện, trường thành sản phẩm, hàng hóa.