Thị trường năng lượng cạnh tranh: Động lực cho tăng trưởng 2 con số

Áp lực cho tăng trưởng ngành điện giai đoạn 2026 - 2030

Chia sẻ tại Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức theo hình thức trực tiếp và trực tuyến vào chiều 18/12, ông Nguyễn Quang Huân - đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam cho biết: Quốc hội đã phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia, đặt mục tiêu phát triển kinh tế ở mức từ 10% trở lên trong gia đoạn 2026 - 2030, đồng nghĩa với việc nhu cầu điện phải tăng trưởng mỗi năm từ 12 - 13% trở lên.

Đặc biệt, theo tính toán của ông Nguyễn Quang Huân, nếu tính thêm yếu tố kinh tế số và trí tuệ nhân tạo (AI) - là những lĩnh vực đòi hỏi tiêu tốn nhiều điện năng hơn thì mức tăng trưởng ngành điện hàng năm trong giai đoạn 2026 - 2030 cần phải đạt ít nhất 15% trở lên mới đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế số hóa và công nghiệp AI. Điều này đang đặt ra áp lực rất lớn lên hệ thống điện về cả nguồn phát, truyền tải và phân phối.

Cùng quan điểm trên, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng: Trong bối cảnh Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế ở mức cao, trên 8% năm 2025, tăng trưởng hai con số từ năm 2026. Đồng thời, hướng tới trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu năng lượng được dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh, với tốc độ tăng trưởng điện năng bình quân có thể đạt hai con số trong nhiều năm tới.

Để giải quyết “bài toán” năng lượng cho mục tiêu tăng trưởng 2 con số giai đoạn 2026 - 2030, ông Nguyễn Quang Huân cho rằng: Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị ban hành ngày 20/8/2025 về đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia khẳng định quan điểm chỉ đạo: “Xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, đa dạng hóa hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh”.

Thực tế, theo ông Hồ Đình Thám - Cố vấn thường trú về thị trường điện tại Cục Điện lực (Bộ Công Thương): Thị trường điện cạnh tranh Việt Nam đã được hình thành và phát triển gần 20 năm, kể từ khi thực hiện lộ trình đầu tiên theo chỉ đạo của Chính phủ vào năm 2006. Trong suốt quá trình này, thị trường đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần nâng cao tính minh bạch trong vận hành hệ thống điện, tạo bước khởi đầu cho cạnh tranh và thu hút đầu tư.

Cũng theo ông Hồ Đình Thám, Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đưa ra thông điệp, thị trường điện Việt Nam cần bước lên một tầm cao hơn về chất, cạnh tranh thực chất hơn, hiệu quả hơn. Thị trường điện phải trở thành cấu phần trung tâm, có vai trò dẫn dắt toàn bộ dây chuyền cung ứng điện năng, liên kết đồng bộ từ khâu quy hoạch, đầu tư, vận hành, khai thác, cho tới cung cấp điện bán lẻ cho khách hàng cuối cùng.

Thu hút nhiều thành phần kinh tế tham gia vào lĩnh vực năng lượng

Theo ông Hoàng Quang Phòng, những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Ngành năng lượng luôn có tốc độ tăng trưởng cao, với sản lượng bình quân tăng khoảng trên dưới 10%/năm. Một số ngành năng lượng, đặc biệt là dầu khí đang có vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế đất nước. Thị trường năng lượng Việt Nam cũng đã hình thành và định hướng phát triển theo lộ trình đối với từng lĩnh vực cụ thể. Việt Nam đã thực hiện điều chỉnh giá điện, giá than theo cơ chế thị trường…

Cùng quan điểm, TS. Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài cho rằng: Thời gian qua, Việt Nam đã có những nỗ lực rất lớn cho phát triển nguồn năng lượng điện, đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh của cộng đồng doanh nghiệp. Theo đó, tình trạng thiếu điện đã dần được cải thiện và được nhà đầu tư nước ngoài đánh giá cao. Tuy nhiên, nhu cầu về điện cho tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam đang rất lớn, để đáp ứng nhu cầu đó, nhiều nhà đầu tư nước ngoài đang rất quan tâm đầu tư vào lĩnh vực năng lượng xanh tại Việt Nam.

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cũng đánh giá, ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế như: xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư, bất cập trong việc phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ. Đầu tư cho phát triển năng lượng vẫn chưa đáp ứng với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045 cũng nêu rõ, chất lượng nguồn nhân lực, năng suất lao động trong một số lĩnh vực còn thấp; thị trường năng lượng cạnh tranh phát triển chưa đồng bộ, thiếu liên thông giữa các phân ngành, nhất là thị trường điện còn nhiều hạn chế; chính sách giá năng lượng còn bất cập, chưa thực sự phù hợp với cơ chế thị trường; vẫn còn tình trạng bù chéo giá điện đối với một số nhóm khách hàng.

"Những hạn chế, yếu kém nêu trên chủ yếu là do: Nhận thức chưa đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của ngành năng lượng đối với phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh, an sinh xã hội, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu" - Nghị quyết 70-NQ/TW nêu rõ.

Trên cơ sở đó, để đáp ứng nhu cầu năng lượng cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế 2 con số trong giai đoạn 2026 - 2030, ông Hoàng Quang Phòng cho rằng, cần thiết phải đẩy mạnh tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh trên cơ sở bảo đảm ổn định chính trị - xã hội. Trong đó, cần phát huy hơn nữa vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước ngành năng lượng.

Cùng với phát huy vai trò của doanh nghiệp năng lượng nhà nước, chia sẻ tại diễn đàn, các chuyên gia cũng cho rằng, Nhà nước cần mở rộng không gian cho khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào hệ thống năng lượng, giảm gánh nặng ngân sách và thúc đẩy đổi mới công nghệ theo đúng tinh thần Nghị quyết 57/TW và Nghị quyết 68/TW của Bộ Chính trị đã đề ra.

Theo các chuyên gia, hoàn thiện khung pháp lý về năng lượng sẽ tạo cơ hội để Việt Nam xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, bền vững, góp phần quan trọng vào mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, tăng trưởng nhanh và bền vững không chỉ trong giai đoạn 2026 - 2030, còn góp phần thắng lợi trong việc đạt hai mục tiêu chiến lược “100 năm” mà Đảng đã vạch ra.

Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị nêu rõ: Phát triển thị trường điện theo hướng tăng cường tính cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, đồng bộ với bảo đảm an ninh năng lượng; triển khai thực hiện hiệu quả cơ chế mua bán điện trực tiếp, đồng thời tăng cường quyền lựa chọn của khách hàng sử dụng điện trong việc tiếp cận và lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống giao dịch điện, bao gồm cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) minh bạch, ổn định, dài hạn, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhà đầu tư.