Thị trường điện cạnh tranh - nền tảng cho tăng trưởng xanh

Giá điện hai thành phần: Minh bạch, công bằng và bền vững 

Thực hiện quy định của Luật Điện lực và Nghị định số 146/2025/NĐ-CP về phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại, Bộ Công Thương đã chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) xây dựng, cập nhật đề án giá bán lẻ điện hai thành phần để trình phê duyệt. Bên lề họp báo thường kỳ quý III/2025 của Bộ Công Thương, ông Bùi Quốc Hùng - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) - cho biết: “Lộ trình thực hiện sẽ có thời gian áp dụng thử nghiệm trên giấy để các khách hàng hiểu về sự thay đổi trong tiền điện phải thanh toán nếu áp dụng giá điện hai thành phần, để điều chỉnh chế độ sử dụng điện phù hợp trước khi áp dụng thanh toán thực tế trong năm 2026”.

Theo ông Hùng, cơ chế giá điện hai thành phần không nhằm mục tiêu tăng hay giảm giá điện mà hướng đến việc phản ánh đúng chi phí sản xuất, truyền tải và phân phối điện, qua đó tạo ra sự minh bạch, công bằng và bền vững hơn cho cả nhà sản xuất lẫn người sử dụng điện. Mục tiêu của mô hình này là từng bước hình thành thị trường điện hiện đại, nơi giá điện thể hiện đúng giá trị hàng hóa, giúp cân đối lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

Cụ thể, cơ chế giá điện hai thành phần sẽ bao gồm một phần cố định và một phần biến đổi. Phần cố định thể hiện chi phí duy trì, đầu tư, sẵn sàng cung cấp điện, còn phần biến đổi phản ánh lượng điện năng thực tế tiêu thụ. Việc tách bạch này giúp người tiêu dùng thấy rõ chi phí sử dụng điện của mình, khuyến khích sử dụng hiệu quả, tiết kiệm và tránh tiêu thụ vào giờ cao điểm. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ có điều kiện chủ động lập kế hoạch sản xuất, cân đối tài chính, giảm áp lực về chi phí năng lượng và quản lý phụ tải tốt hơn.

Để quá trình triển khai diễn ra thuận lợi, Bộ Công Thương đã chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các tổng công ty điện lực tăng cường công tác tuyên truyền, khảo sát khách hàng nhằm cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác. Các nội dung truyền thông sẽ tập trung giải thích cho người sử dụng điện hiểu rằng cơ chế giá điện hai thành phần không phải là biện pháp tăng giá, mà là bước cải cách để hệ thống giá điện phản ánh đúng bản chất kinh tế, tạo môi trường minh bạch, ổn định lâu dài.

Theo đánh giá của giới chuyên gia, khi giá điện hai thành phần được đưa vào thực tế, hành vi sử dụng điện sẽ thay đổi theo hướng hiệu quả hơn. Người tiêu dùng sẽ có xu hướng điều chỉnh thói quen, tránh dùng điện quá nhiều vào giờ cao điểm. Điều này không chỉ góp phần tiết kiệm năng lượng, giảm tổn thất điện năng mà còn giúp hệ thống điện quốc gia vận hành ổn định, giảm áp lực đầu tư thêm nguồn mới. Đây là bước đệm quan trọng để Việt Nam từng bước tiến tới thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, phù hợp với thông lệ quốc tế và định hướng phát triển bền vững.

Cơ chế DPPA: Động lực thúc đẩy năng lượng tái tạo bền vững

Cùng với việc xây dựng giá điện hai thành phần, Bộ Công Thương đang đẩy mạnh hoàn thiện cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA - Direct Power Purchase Agreement). Đây được coi là một trong những chính sách mang tính bước ngoặt, góp phần quan trọng vào việc phát triển năng lượng tái tạo, đồng thời tạo lập thị trường điện minh bạch, linh hoạt và cạnh tranh hơn.

Theo ông Bùi Quốc Hùng, cơ chế DPPA cho phép các doanh nghiệp sản xuất điện từ năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời có thể trực tiếp ký hợp đồng mua bán điện dài hạn với các khách hàng sử dụng điện lớn mà không cần thông qua EVN. Việc này giúp các nhà đầu tư năng lượng tái tạo chủ động hơn trong việc tìm kiếm đầu ra, đồng thời giúp các doanh nghiệp tiêu thụ điện có thể quản lý rủi ro tài chính, chủ động lựa chọn nguồn năng lượng sạch phù hợp với chiến lược phát triển bền vững của mình.

DPPA không chỉ mở ra cơ hội kinh doanh cho các nhà sản xuất điện mà còn góp phần thúc đẩy các doanh nghiệp lớn chuyển dịch sang sử dụng năng lượng xanh - yếu tố ngày càng được các tập đoàn toàn cầu coi trọng trong chuỗi cung ứng. Khi có thể ký hợp đồng trực tiếp với các dự án năng lượng tái tạo, doanh nghiệp sẽ dễ dàng chứng minh cam kết giảm phát thải, đáp ứng các tiêu chuẩn về môi trường trong quá trình hội nhập quốc tế.

Đáng chú ý, cơ chế này còn khuyến khích phát triển các dự án điện tái tạo gần nơi tiêu thụ, giúp tối ưu hóa vận hành hệ thống, giảm tải cho lưới truyền tải và hạn chế tổn thất điện năng. Điều này vừa mang lại hiệu quả kinh tế, vừa giúp tối ưu sử dụng hạ tầng điện quốc gia. Với tiềm năng này, Nghị định số 57/2025/NĐ-CP được kỳ vọng trở thành chính sách nền tảng, thúc đẩy Việt Nam đạt được mục tiêu gia tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện quốc gia.

Ông Bùi Quốc Hùng nhấn mạnh, Bộ Công Thương xác định DPPA là công cụ quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu chuyển dịch năng lượng xanh của Việt Nam. Thông qua cơ chế này, thị trường điện sẽ trở nên minh bạch và linh hoạt hơn, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, giảm dần sự phụ thuộc vào cơ chế mua bán điện tập trung qua EVN, hướng đến mô hình thị trường điện bán lẻ cạnh tranh trong tương lai.

“Trong thời gian tới, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 70-NQ/TW, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục rà soát hoàn thiện cơ chế DPPA với mục tiêu tăng cường thực hiện hiệu quả cơ chế DPPA và đáp ứng nhu cầu của các bên mua và bán điện, hài hòa lợi ích giữa các bên”, ông Hùng nhấn mạnh.

Cùng với lộ trình áp dụng giá điện hai thành phần, cơ chế DPPA sẽ tạo ra hệ sinh thái năng lượng xanh, thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận mô hình sản xuất sạch, tiết kiệm và hiệu quả hơn. Khi hai chính sách này được triển khai đồng bộ, Việt Nam sẽ hình thành được một thị trường điện cạnh tranh thực chất, nơi giá điện phản ánh đúng giá trị hàng hóa, khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo và bảo đảm phát triển kinh tế bền vững, thân thiện với môi trường.