Tao nhã thủy tiên

Nghề chơi cũng lắm công phu

Câu chuyện vòng đời của cánh hoa trắng được bắt đầu từ những củ thủy tiên xù xì, nom như củ hành tây, còn dính đất. Củ hoa to, mập, xốp, không có quá nhiều nhánh và tầm từ 3 năm tuổi trở lên được người chơi lựa chọn mua về rồi tiến hành gọt tỉa, chăm sóc.

Lê Hồng Quang - nhân viên ngân hàng - chia sẻ: Gia đình tôi có truyền thống chơi hoa thủy tiên từ đời ông nội. Người chơi phải mất từ 2 - 5 năm kinh nghiệm mới có thể gọt được bát hoa ưng ý, gồm các yếu tố: Bông hoa đầu tiên nở vào giao thừa, lá xoăn, xoắn phía dưới và những tầng hoa bung nở trên cao; gốc hoa có những móng rồng quặp vào thân củ cùng bộ rễ dài trắng muốt. Người chơi thủy tiên lâu năm không chỉ “bắt” hoa mãn khai đúng độ mà còn có thể tạo được nhiều dáng hoa khác lạ như hình bon sai, khác hẳn thứ hoa được tỉa đại trà bán nhiều trên phố vào dịp Tết.

Để củ thủy tiên cục mịch với lớp vỏ nâu màu cánh gián ra được thứ hoa trắng muốt, với những chiếc lá xanh uốn cong và chùm rễ trắng tinh như cước, phải mất nhiều công đoạn. Sau khi làm sạch đất quanh củ bằng bàn chải lông mềm thì chọn hướng củ để gọt các lớp nhằm lộ ra giò hoa và cuống hoa tùy theo ý thích của người chơi. Gọt thủy tiên là công đoạn tỉ mỉ và đánh giá được “trình” của người chơi hoa bởi ngưỡng của việc làm hỏng mất một củ giống hoặc có bình hoa với hình dáng như ý chỉ là một li đưa dao tỉa. Riêng dao để gọt thủy tiên cũng là loại được “thửa” riêng với chất thép tốt, không gỉ. Dao gọt hoa dáng thanh mảnh, có một đầu vát chéo và một đầu rèn hình lòng máng để tiện cho việc cắt tỉa hoặc “múc” những củ hoa thừa để tạo dáng hoa theo ý muốn.

Chỉ với 30 - 50 nghìn đồng/củ thủy tiên tùy loại nhưng để làm ra giò thủy tiên giá từ 200-400 nghìn đồng hay những bát thủy tiên không tiền nào mua nổi của người sành chơi là một quá trình chăm sóc dày công và tỉ mỉ, kiên nhẫn và sáng tạo, không phải ai cũng làm được. Giống hoa thanh tao này cũng đỏng đảnh như tên gọi – “nàng tiên nước”.

Thủy tiên ưa nước sạch, thứ nước mưa trong vắt hứng ở tiết trời mùa hạ và để trong bể một vài tháng để bay hết tạp chất. Củ thủy tiên khi gọt xong phải ngâm úp vào chậu nước sạch 2 ngày cho căng ra và cứ 8 tiếng lại lấy chổi lông rửa sạch nhớt cho củ không nhiễm khuẩn, giữ màu trắng. Sau 2 ngày “tắm trắng” thì cho củ vào bình, bát hay ly, cốc để dưỡng và định hình dáng hoa. Quá trình dưỡng hoa từ 2 - 3 tuần tùy theo thời tiết, thông thường trời lạnh có thể sau 3 tuần hoa mới nở nhưng nếu tiết trời ấm áp thì hơn 10 ngày là bung nụ. Trong thời gian này, người chơi hoa phải thay nước cho củ thủy tiên thường xuyên, kiểm tra xem củ có bị nhớt hay không, dùng chổi lông quét những khe, kẽ nhỏ, bóc những chỗ bị thâm đen và khô. Đặc biệt, muốn hoa nở đúng dáng thì phải điều chỉnh hướng lá và giò hoa bởi đây là giai đoạn rất dễ uốn nắn để lá và hoa mọc theo đúng ý muốn.

Lưu giữ hồn xưa, nếp cũ

Trước đây, vào mỗi độ xuân về, ở đền Bạch Mã (Hà Nội) và đền Nghè thờ Mẫu Lê Chân (Hải Phòng) thường tổ chức hội thi hoa thủy tiên nhưng đã thất truyền từ cuối những năm 1940 của thế kỷ trước.

Hà Nội ngày nay, ngoài đình Kim Ngân ở phố Hàng Bạc là nơi các tay gọt thủy tiên thường tập trung gọt hoa chơi Tết, rất dễ bắt gặp ở các quán café trên phố những nhóm người đồng điệu cùng yêu hoa thủy tiên tập hợp lại để chỉ nhau cách gọt, truyền nhau cách chơi thứ hoa của mùa xuân. Hơn tất cả, họ chính là những người lưu giữ những hồn xưa, nếp cũ để không bị mai một đi bởi cuộc sống hiện đại, xô bồ hôm nay.

Nguyễn Thu Hòa - cô gái chưa đầy 30 tuổi đang kinh doanh tại Hà Nội - nhưng đã có hơn 10 năm chơi hoa thủy tiên có lẽ là người yêu hoa đặc biệt nhất mà tôi tiếp xúc. Trên chiếc chiếu trải ở một góc nhỏ trong đình Kim Ngân, Hòa hồ hởi khoe bộ dao gọt củ thủy tiên gia truyền được truyền lại từ đời ông nội và nói say sưa về cách chơi hoa, từ việc chọn củ, gọt tỉa đến dưỡng hoa.

“Nhà em ba đời chơi thủy tiên. Giống củ thủy tiên được mua từ Trung Quốc nhưng cách gọt và cách chơi của các cụ lại rất thuần Việt và đầy kỹ thuật, tinh tế. Từ nhỏ, nhìn ông nội gọt thủy tiên vào mỗi dịp cuối đông để chuẩn bị đón xuân sang em đã thấy thích thú và xin ông chỉ cách gọt. Càng biết, càng ham, có năm em mua cả tải củ về chỉ để luyện cách gọt hoa theo ý mình. Thủy tiên chỉ chơi được một mùa, từ tháng 11 âm lịch năm trước đến tháng 2 năm sau. Người chơi thủy tiên thường phải tính toán để gọt củ làm sao cho có hoa kịp chơi vào dịp 23 tháng Chạp, giao thừa và tiễn xuân vào rằm tháng Giêng”, Hòa bộc bạch.