Tài liệu Uber files: Cách để một tập đoàn kinh tế thay đổi luật tại các quốc gia

Tài liệu “Uber Files” tiết lộ hàng nghìn tài liệu nội bộ của công ty vận tải công nghệ hàng đầu thế giới Uber với các hoạt động vận động hành lang quan chức các nước, trong đó có Tổng thống Mỹ Joe Biden và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron trong giai đoạn 2013 – 2017.

Một nguồn tin giấu tên đã gửi tài liệu nội bộ, mà truyền thông thế giới gọi là "Uber File" cho tờ The Guardian – một tờ nhật báo của Anh và sau đó được chuyển cho Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) và 42 đơn vị truyền thông đối tác.

Dữ liệu gồm 124.000 tài liệu, 83.000 email, tin nhắn iMessages và WhatsApp liên quan đến hoạt động của Uber tại 40 quốc gia, chỉ ra những vấn đề về mặt đạo đức nhằm đưa Uber trở thành một trong những tập đoàn hàng đầu thế giới đến từ Thung lũng Silicon.

Tài liệu ghi lại các hoạt động trong 5 năm, từ 2013 – 2017, khi Uber được điều hành bởi người đồng sáng lập Travis Kalanick – người đã cố gắng đưa dịch vụ gọi xe vào các thành phố trên khắp thế giới, bất chấp điều đó vi phạm luật và quy định về taxi. Trong thời gian hứng chịu phản ứng dữ dội trên toàn cầu, Uber đã cố tăng cường sự ủng hộ bằng cách bí mật thuyết phục các thủ tướng, tổng thống, tỷ phú, nhà tài phiệt và các ông trùm truyền thông, theo nguồn tài liệu bị rò rỉ.

Lợi dụng bạo lực để gây sức ép lên các chính phủ

Từ Moskva đến Johannesburg, Uber đã trợ cấp rất nhiều cho các chuyến đi, thu hút tài xế và hành khách bằng các ưu đãi và mô hình định giá không bền vững.

Uber đã "nuốt" thị phần của taxi truyền thống, gây áp lực lên các chính phủ để họ sửa đổi luật, giúp mở đường cho mô hình làm việc dựa trên ứng dụng, nền kinh tế thuê nhân viên tạm thời hoặc bán thời gian.

Trong một cuộc trao đổi, Kalanick đã bác bỏ lo ngại của các giám đốc điều hành khác khi cho rằng việc đưa các tài xế Uber tham gia một cuộc biểu tình tại Pháp có thể khiến các tài xế có thể bị tấn công bới các công ty đối thủ trong ngành taxi. Trên thực tến, Uber đã nhận được cảnh báo các tài xế của họ có nguy cơ bị tấn công từ "những kẻ côn đồ cực đoan" - những người đã xâm nhập vào các cuộc biểu tình taxi và "tha hồ đánh nhau".

"Tôi nghĩ điều này xứng đáng. Bạo lực đảm bảo cho thành công." - Ông Kalanick nhắn lại.

Quyết định đưa các tài xế Uber tham gia các cuộc biểu tình tiềm ẩn bạo loạn, bất chấp rủi ro cũng tương thích với những gì một cựu giám đốc điều hành cấp cao của công ty trả lời The Guardian về chiến lược "vũ khí hoá" các tài xế.

Các trường hợp tương tự tại Ý, Bỉ, Tây Ban Nha, Thuỵ Sĩ và Hà Lan cũng được tiết lộ trong tài liệu rò rỉ. Những người đàn ông đeo mặt nạ - được cho là tài xế của hãng taxi khác tức giận và đánh đập tài xế Uber bằng khăn và búa tại Amsterdam vào tháng 3/2015. Sự kiện này đã được nhân viên Uber tận dụng để biến thành lợi thế, giành được sự nhượng bộ từ chính phủ Hà Lan.

Các tài xế nạn nhân được khuyến khích nộp báo cáo cho cảnh sát và được đưa tin bởi De Telegraaf – nhật báo hàng đầu của Hà Lan. "Thông tin sẽ được xuất bản ngày mai mà không để lộ dấu tay của chúng ta", "Chúng ta sẽ để cho các thông tin bạo lực được tường thuật trực tiếp trong vài ngày, trước khi đưa ra giải pháp" - một người quản lí của Uber viết.

Trong một nỗ lực để dập tắt phản ứng dữ dội và giành được những thay đổi có lợi đối với taxi và luật lao động, Uber đã lên kế hoạch chi 90 triệu USD vào năm 2016 cho hoạt động vận động hành lang và quan hệ công chúng.

Tại nhiều quốc gia, Uber không hợp pháp như Thổ Nhĩ Kỳ, Nam Phi, Tây Ban Nha, Cộng hoá Séc, Thuỵ Điển, Pháp, Đức và Nga.

"Chúng ta không hợp pháp ở nhiều quốc gia, chúng ta nên tránh đưa ra những tuyên bố chống đối", một giám đốc viết trong email. Bình luận về các chiến thuật mà công ty đã chuẩn bị triển khai để né tránh các quy định, một giám đốc khác viết: "Chúng ta chính thức trở thành cướp biển".

Nairi Hourdajian, người đứng đầu bộ phận truyền thông toàn cầu của Uber, nói trong một tin nhắn gửi đồng nghiệp năm 2014: "Đôi khi chúng ta gặp vấn đề bởi chúng ta phạm pháp". Khi được Guardian liên hệ, Hourdajian từ chối bình luận.

Giới chức và các cơ quan quản lý ở nhiều nơi trên thế giới đã tìm cách kìm hãm Uber. Tại một số thành phố, các quan chức đã tải ứng dụng và tung thông tin chuyến xe đặt được trên ứng dụng, nhằm trấn áp các hành trình taxi không giấy phép, phạt tài xế Uber và giam xe của họ. Các văn phòng Uber tại hàng chục quốc gia liên tục bị giới chức kiểm tra đột xuất.

Trong bối cảnh đó, Uber đã phát triển các phương pháp tinh vi để cản trở việc thực thi pháp luật. Khi một văn phòng Uber bị kiểm tra, các giám đốc của công ty gửi chỉ thị cho nhân viên công nghệ thông tin cắt quyền truy cập vào hệ thống dữ liệu chính, ngăn cản giới chức thu thập bằng chứng.

Các hồ sơ bị rò rỉ cho thấy biện pháp này đã được triển khai ít nhất 12 lần trong các cuộc truy quét ở Pháp, Hà Lan, Bỉ, Ấn Độ, Hungary và Romania.

Móc nối với các chính khách hàng đầu

Hồ sơ rò rỉ cũng chứa các tin nhắn giữa Kalanick và Emmanuel Macron, người đã bí mật giúp đỡ công ty chi nhanh ở Pháp khi ông còn là bộ trưởng kinh tế. Ông Macron đã cho phép Uber tiếp cận thường xuyên và trực tiếp với ông cùng nhân viên của mình.

Ông Macron – bây giờ đã là tổng thống Pháp, người vừa đắc cử nhiệm kỳ 5 năm lần thứ 2, đã dành nhiều thời gian giúp đỡ Uber. Thậm chí, vị tổng thống này còn nói với Uber rằng ông sẽ làm môi giới cho "một thoả thuận bí mật" với nội các Pháp.

Sau khi Thủ tướng Đức Olaf Scholz, khi đó là thị trưởng Hamburg, chống lại những người vận động hành lang của Uber và yêu cầu các tài xế được trả mức lương tối thiểu, một giám đốc Uber nói với các đồng nghiệp rằng ông Scholz là "thật sự là diễn viên hài".

Khi phó tổng thống Mỹ lúc bấy giờ, Joe Biden, người ủng hộ Uber vào thời điểm đó, đến muộn trong cuộc họp với công ty tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Kalanick nhắn tin cho một đồng nghiệp: "Tôi đã nhờ người nhắn với ông ấy rằng mỗi phút đến muộn là một phút ông ấy sẽ mất trong cuộc gặp với tôi".

Sau khi gặp Kalanick, Biden dường như đã sửa đổi bài phát biểu tại Davos để đề cập một CEO sở hữu công ty cho hàng triệu nhân viên "tự do làm việc bao nhiêu giờ tùy thích, quản lý cuộc sống của họ như họ muốn".

Ngoài cuộc gặp với ông Biden tại Davos, các giám đốc Uber đã gặp trực tiếp ông Macron, thủ tướng Ireland Enda Kenny, thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và bộ trưởng tài chính Anh George Osborne. Một tài liệu miêu tả ông Osborne "ủng hộ mạnh mẽ".

Trong tuyên bố phản hồi Guardian, ông Osborne cho biết chính sách rõ ràng của London khi đó là gặp gỡ các công ty công nghệ toàn cầu và "thuyết phục họ đầu tư vào Anh, tạo việc làm tại đây".

Uber cũng tranh thủ sự ủng hộ của những người quyền lực ở Nga, Italy và Đức bằng cách cung cấp cho họ cổ phần tài chính giá trị trong công ty và biến họ thành nhà đầu tư chiến lược. Công ty còn trả cho các học giả nổi tiếng hàng trăm nghìn USD để thực hiện những nghiên cứu ủng hộ các tuyên bố của công ty về lợi ích mô hình kinh tế của họ.

Phản hồi về “Uber file”, Uber thừa nhận "những sai lầm", nhưng cho biết họ đã chuyển đổi từ năm 2017 dưới sự lãnh đạo của giám đốc điều hành hiện tại Dara Khosrowshahi.

"Chúng tôi chưa và sẽ không bào chữa cho những hành vi trong quá khứ, vốn rõ ràng là không phù hợp với giá trị hiện tại của chúng tôi" – Phát ngôn chính thức của hãng Uber cho biết. "Thay vào đó, chúng tôi yêu cầu công chúng đánh giá chúng tôi bằng những gì chúng tôi đã làm 5 năm qua và sẽ làm những năm tới".

Người phát ngôn của Uber cũng cho biết, khi mới thành lập, “quy định đi chung xe không tồn tại ở bất kỳ nơi nào trên thế giới” và luật giao thông đã lỗi thời so với thời đại của điện thoại thông minh.

Trong khi đó, người phát ngôn của Kalanick cho biết các sáng kiến mở rộng của Uber "được dẫn dắt bởi hơn 100 lãnh đạo ở hàng chục quốc gia trên thế giới, luôn chịu sự giám sát trực tiếp và với sự chấp thuận đầy đủ của các nhóm pháp lý".