Tái cấu trúc xuất khẩu Việt Nam trong kỷ nguyên xanh và số

Đổi mới mô hình xuất khẩu để Việt Nam bứt phá trên thị trường toàn cầu

Trong không khí hội nhập ngày càng sâu rộng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn bản lề mới của thương mại quốc tế, nơi tăng trưởng không chỉ đo bằng kim ngạch, mà còn bằng chất lượng, hàm lượng công nghệ, mức độ bền vững và giá trị mà doanh nghiệp Việt thực sự tạo ra. Trong khuôn khổ Diễn đàn Xúc tiến Xuất khẩu Việt Nam 2025 với chủ đề “Go Global: Chinh phục thị trường quốc tế”, sáng 26/11, Bộ Công Thương phối hợp với các dự án của Chính phủ Thụy Sĩ tổ chức tọa đàm chuyên đề “Đổi mới mô hình xuất khẩu”.

Tại đây, các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp cùng bàn thảo về hướng đi mới cho xuất khẩu Việt Nam trong thời kỳ xanh hóa và số hóa nền kinh tế. Những vấn đề cốt lõi như đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, phát triển thương hiệu quốc gia và nâng cao giá trị nội địa trong chuỗi cung ứng toàn cầu đã được đặt ra không chỉ như yêu cầu sống còn, mà còn như động lực để Việt Nam tái cấu trúc mô hình tăng trưởng xuất khẩu theo hướng bền vững, hiện đại và có bản sắc.

TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh mở đầu buổi thảo luận bằng một nhận định thẳng thắn: “Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu cao, nhưng giá trị tạo ra cho doanh nghiệp Việt vẫn quá thấp. Chúng ta làm nhiều, nhưng phần ngon trong chuỗi giá trị lại nằm ở người khác.” Theo ông, thương mại Việt Nam đang mắc năm “điểm nghẽn” lớn.

Một là, tăng trưởng cao nhưng giá trị gia tăng nội địa thấp, phần lớn lợi nhuận rơi vào tay doanh nghiệp FDI. Hai là, liên kết giữa khu vực FDI và doanh nghiệp trong nước còn yếu, hiệu ứng lan tỏa công nghệ và quản trị chưa đạt kỳ vọng. Ba là, cơ cấu thị trường xuất nhập khẩu mất cân đối, khi gần 45% tổng kim ngạch vẫn tập trung vào hai thị trường Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Ông Thành cũng chỉ rõ, dù Việt Nam xuất siêu hàng hóa, song lại nhập siêu dịch vụ, đặc biệt là du lịch, lĩnh vực vốn có tiềm năng mang lại nguồn thu ngoại tệ lớn. Trong khi đó, năng lực tận dụng các hiệp định thương mại tự do còn hạn chế, công tác xúc tiến thương mại dù được đẩy mạnh nhưng chưa đủ sức mở ra thị trường mới. “Nói mãi về đa dạng hóa, nhưng thực tế ta vẫn loay hoay quanh vài thị trường dễ tính,” ông nói.

Theo ông, bối cảnh thế giới đang định hình một tư duy phát triển mới dựa trên ba giá trị: bền vững, bao trùm và sáng tạo. Cũng chính vì vậy, Việt Nam không thể tiếp tục “bán hàng rẻ” mà cần chuyển sang tạo giá trị, đổi mới chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu quốc gia. “Go Global không chỉ là đi ra thế giới, mà là mang thế giới về Việt Nam học, hiểu và làm chủ luật chơi mới,” ông Thành nhấn mạnh.

Go Global: Khởi đầu cho một thế hệ doanh nghiệp Việt toàn cầu

Từ góc nhìn doanh nghiệp, bà Đoàn Thị Bích Ngọc, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Canifa chia sẻ câu chuyện điển hình về hành trình hơn ba thập kỷ từ gia công đến kiến tạo giá trị. “Từ những năm 1990, chúng tôi làm thuê cho nước ngoài, nhưng sớm nhận ra nếu chỉ sống bằng đơn hàng thì mãi là người đi sau. Canifa chọn quay về đầu tư thị trường nội địa hơn 100 triệu dân, nơi có tiềm năng và giá trị thật,” bà Ngọc nói.

Theo bà, Canifa đã xây dựng một chuỗi giá trị “mặt cười” gồm ba trụ cột: nghiên cứu - thiết kế, sản xuất - thương mại và phát triển thương hiệu. Mỗi mắt xích đều được đầu tư bài bản, từ nguyên liệu, phần mềm thiết kế cho đến dữ liệu xu hướng thời trang toàn cầu, nhằm tạo ra những sản phẩm vừa mang hơi thở thế giới, vừa phù hợp với người Việt. “Đi sau thì phải học thật nhanh, nhưng phải làm thật khác,” bà nói.

Bàn về chính sách, bà Ngọc thẳng thắn chia sẻ: “Hội chợ, xúc tiến thương mại cần có lộ trình và bản sắc, chứ không nên đồng phục hóa gian hàng. Chính sách thuế, quy chuẩn kỹ thuật phải rõ ràng, còn nguồn vốn cho phát triển bền vững phải hướng tới dự án thực chất, như dệt sợi tự nhiên từ chuối, gai, lụa... vốn cần sự kiên nhẫn dài hơi.”

Từ lĩnh vực hàng tiêu dùng, ông Nguyễn Quốc Khánh - Giám đốc điều hành Nghiên cứu và Phát triển Công ty cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) chia sẻ một góc nhìn khác về “đi ra thế giới bằng chuẩn xanh”. Theo ông, Vinamilk chọn đi trước, không chờ chính sách hoàn hảo. “Nếu cứ đợi, thời gian sẽ trôi rất lâu,” ông nói. Hiện Vinamilk có 16 nhà máy, 15 trang trại, xuất khẩu sang 65 quốc gia với doanh thu lũy kế hơn 3,5 tỷ USD. Ba đơn vị của Vinamilk đã đạt trung hòa carbon theo chuẩn PAS 2060:2014 và doanh nghiệp này còn đặt mục tiêu Net Zero sớm hơn mốc 2050 của Chính phủ.

“Chuyển đổi xanh không chỉ là chi phí, mà là đầu tư cho tương lai. Nếu vượt qua được những hàng rào xanh của châu Âu, Hàn Quốc hay Nhật Bản, sản phẩm Việt sẽ bước vào phân khúc giá trị cao hơn,” ông Khánh khẳng định.

Với ông Khánh, yếu tố quyết định không nằm ở vốn, mà ở con người và quyết tâm: “Nếu có đam mê, biết kết nối và tận dụng được nguồn lực xã hội, doanh nghiệp sẽ vượt qua khó khăn. Quan trọng nhất là niềm tin và tình yêu của người tiêu dùng.”

Cũng tại diễn đàn, ông Bok Dug Gyou - Trưởng ban Korea Desk tại Cục Xúc tiến thương mại, Phó Giám đốc KOTRA Việt Nam đã mang đến một so sánh gây ấn tượng mạnh: “Ở Hàn Quốc, chúng tôi nói có thể dắt bò ra suối, nhưng không thể bắt nó uống nước. Ở Việt Nam, nhiều doanh nghiệp được dắt ra suối rồi nhưng vẫn không chịu uống.” Ông cho rằng doanh nghiệp Việt cần “nếm nước”, nghĩa là trực tiếp va chạm, tham dự các hội chợ quốc tế, đối diện với thị trường thật và tiêu chuẩn thật để tự nhận ra khoảng cách và khát vọng phải thay đổi.

Câu chuyện chuyển đổi trong kỷ nguyên số và xanh cũng được minh chứng từ các doanh nghiệp Việt. Ông Nguyễn Mạnh Hà - Giám đốc Công ty Cổ phần AHT Tech cho biết, sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đang buộc các doanh nghiệp công nghệ Việt phải định hình lại mô hình xuất khẩu phần mềm. “Ngày trước, chúng ta tự hào xuất khẩu trí tuệ nhưng nếu chỉ làm thuê theo đơn hàng, AI sẽ làm thay. Muốn tồn tại, doanh nghiệp phải hiểu sâu ngành, hiểu văn hóa và mô hình kinh doanh của đối tác, dùng AI để sáng tạo giải pháp,” ông Hà phân tích.

Theo ông, hành trình Go Global cần ba trụ cột: con người, vốn và hệ sinh thái. “Tiền có thể vay, trí tuệ người Việt có thừa, nhưng nếu không có mạng lưới, không có vốn xã hội để mở cửa thị trường thì giấc mơ toàn cầu vẫn chỉ là lời hứa,” ông Hà nói.

Hướng tới mô hình xuất khẩu thông minh, bền vững và có bản sắc Việt

Ở góc độ hoạch định chính sách, ông Trần Huy Hoàn - Chuyên viên chính, Vụ Kế hoạch, Tài chính và Quản lý doanh nghiệp (Bộ Công Thương) cho biết, chương trình “Go Global” do Bộ xây dựng hiện đã trình Thủ tướng Chính phủ xem xét phê duyệt, với ba định hướng chiến lược.

Thứ nhất, mở rộng khái niệm xuất khẩu không chỉ ở hàng hóa mà cả dịch vụ, đặc biệt là các dịch vụ tri thức, công nghệ, sáng tạo; đồng thời nâng tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa trong mỗi sản phẩm.

Thứ hai, bổ sung trụ cột đầu tư ra nước ngoài, coi đây là kênh quan trọng để doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và chủ động tận dụng FTA theo hướng mới.

Thứ ba, gia tăng “dấu chân Việt Nam” trên bản đồ thế giới, không chỉ bằng hàng hóa mà bằng con người, văn hóa, tài chính, giáo dục, hình thành hệ sinh thái Việt toàn cầu thay vì chỉ vài thương hiệu đơn lẻ.

Để hiện thực hóa tầm nhìn đó, chương trình được thiết kế theo ba nhóm nhiệm vụ trọng tâm: nâng cao năng lực và nhận thức thông qua đào tạo, cung cấp thông tin, bồi dưỡng tư duy Go Global cho doanh nghiệp; triển khai các chương trình thí điểm, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, xuất khẩu xuyên biên giới, thúc đẩy chuyển đổi xanh và chuyển đổi số, khuyến khích đầu tư ra nước ngoài; và phát triển lực lượng tiên phong, gồm các doanh nghiệp lớn có thương hiệu quốc tế đóng vai trò dẫn dắt, cùng những doanh nghiệp vừa và nhỏ có mô hình sáng tạo, đủ sức vươn lên thành “kỳ lân khu vực”.

“Go Global không phải cuộc chơi của riêng doanh nghiệp lớn. Nhà nước phải tạo hệ sinh thái, còn doanh nghiệp phải dấn thân. Không thể mãi dắt bò ra suối, đã đến lúc doanh nghiệp Việt phải tự khát nước và bơi ra biển lớn,” ông Hoàn nhấn mạnh.

Tái cấu trúc xuất khẩu trong kỷ nguyên xanh và số không chỉ là câu chuyện của từng doanh nghiệp, mà là bài toán chiến lược quốc gia. Khi thế giới đang dịch chuyển nhanh theo hướng tiêu chuẩn hóa, minh bạch hóa và số hóa, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Để vươn lên tầm cao mới, chúng ta cần một hệ sinh thái xúc tiến thương mại hiện đại, có khả năng kết nối dữ liệu, dự báo thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp vươn ra toàn cầu bằng tri thức và công nghệ.

Từ câu chuyện của Canifa, AHT Tech, Vinamilk đến định hướng của Bộ Công Thương, có thể thấy “Go Global” không chỉ là một chiến lược kinh tế, mà còn là sự trưởng thành trong tư duy phát triển. Khi doanh nghiệp biết khát, biết bơi, và chính sách biết kiến tạo, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt khỏi vai “nhà cung ứng giá rẻ”, để trở thành một nền kinh tế sáng tạo, bền vững, nơi thương hiệu Việt không chỉ đi xa, mà còn đứng vững trên bản đồ thương mại toàn cầu.