Tác động kinh tế thế giới từ “dư chấn” SVB nhớ lại hai cuộc khủng hoảng tài chính

Cuộc khủng hoảng ngân hàng xảy ra với Ngân hàng Silicon Valley (SVB) vào đầu tháng 3 đã lan rộng, làm nhớ lại hai sự lây lan tài chính gần đây: Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 dẫn đến suy thoái sâu sắc ở châu Á và cuộc đại suy thoái năm 2008 dẫn đến suy thoái toàn cầu.

Cuộc khủng hoảng ngân hàng mới tấn công nền kinh tế thế giới vốn đã bị gián đoạn bởi đại dịch, chiến tranh, lệnh trừng phạt, căng thẳng địa chính trị và những cú sốc khí hậu. Căn nguyên của cuộc khủng hoảng ngân hàng hiện nay là việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) và Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) thắt chặt các điều kiện tiền tệ sau nhiều năm thực hiện chính sách tiền tệ mở rộng. Trong những năm gần đây, cả Fed và ECB đều giữ lãi suất gần bằng 0 và khiến thanh khoản tràn ngập nền kinh tế, đặc biệt là để đối phó với đại dịch.

Tiền tệ nới lỏng dẫn đến lạm phát vào năm 2022 và cả hai ngân hàng trung ương hiện đang thắt chặt chính sách tiền tệ và tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát. Các ngân hàng như SVB nhận tiền gửi ngắn hạn và sử dụng tiền gửi để đầu tư dài hạn. Các ngân hàng trả lãi cho các khoản tiền gửi và nhắm đến lợi nhuận cao hơn cho các khoản đầu tư dài hạn.

Khi các ngân hàng trung ương tăng lãi suất ngắn hạn, lãi suất trả cho tiền gửi có thể vượt quá thu nhập từ đầu tư dài hạn. Trong trường hợp đó, thu nhập và vốn của các ngân hàng giảm. Các ngân hàng có thể cần huy động thêm vốn để duy trì an toàn và hoạt động.

Trong trường hợp cực đoan, một số ngân hàng có thể thất bại. Ngay cả một ngân hàng có khả năng thanh toán cũng có thể thất bại nếu người gửi tiền hoảng loạn và đột ngột tìm cách rút tiền gửi của họ, một sự kiện được gọi là hiện tượng tháo chạy ngân hàng. Mỗi người gửi tiền vội vã rút tiền gửi trước những người gửi tiền khác. Do tài sản của ngân hàng bị ràng buộc trong các khoản đầu tư dài hạn nên ngân hàng thiếu thanh khoản để cung cấp tiền mặt sẵn sàng cho những người gửi tiền đang hoảng loạn.

SVP đã không chống chọi được với một vụ tháo chạy ngân hàng như vậy và nhanh chóng bị chính phủ Mỹ tiếp quản. Đây là một rủi ro tiêu chuẩn nhưng có thể tránh được theo ba cách. Thứ nhất, các ngân hàng nên giữ đủ vốn để bù lỗ. Thứ hai, trong trường hợp ngân hàng tháo chạy, các ngân hàng trung ương nên cung cấp thanh khoản khẩn cấp cho các ngân hàng, từ đó chấm dứt tình trạng hoảng loạn. Thứ ba, bảo hiểm tiền gửi của chính phủ sẽ trấn an người gửi tiền.

Cả ba cơ chế có thể đã thất bại trong trường hợp của SVB. Đầu tiên, SVB rõ ràng đã để bảng cân đối kế toán của mình bị suy giảm nghiêm trọng và các cơ quan quản lý đã không phản ứng kịp thời. Hai là, vì những lý do không rõ ràng, các cơ quan quản lý Mỹ đã đóng cửa SVB thay vì cung cấp thanh khoản khẩn cấp cho ngân hàng trung ương. Ba là, bảo hiểm tiền gửi của Mỹ chỉ bảo đảm các khoản tiền gửi lên tới 250.000 USD, và do đó không ngăn được hoạt động rút tiền của những người gửi tiền lớn. Sau khi chạy, các nhà quản lý Mỹ tuyên bố họ sẽ đảm bảo tất cả các khoản tiền gửi.

Câu hỏi trước mắt là liệu sự thất bại của SVB có phải là sự khởi đầu của một cuộc khủng hoảng ngân hàng tổng quát hơn hay không. Sự gia tăng của lãi suất thị trường do việc thắt chặt của Fed và ECB cũng đã làm suy yếu các ngân hàng khác.

Bây giờ một cuộc khủng hoảng ngân hàng đã xảy ra, những người gửi tiền có nhiều khả năng sẽ hoảng loạn hơn. Có thể tránh được tình trạng rút tiền của ngân hàng trong tương lai nếu các ngân hàng trung ương trên thế giới cung cấp thanh khoản dồi dào cho các ngân hàng đang phải đối mặt với tình trạng rút tiền. Ngân hàng trung ương Thụy Sĩ đã cho Credit Suisse vay chính xác vì lý do này. Fed đã cung cấp khoản vay mới trị giá 152 tỷ USD cho các ngân hàng Mỹ trong những ngày gần đây.

Tuy nhiên, cho vay khẩn cấp phần nào bù đắp cho nỗ lực kiểm soát lạm phát của các ngân hàng trung ương. Các ngân hàng trung ương đang ở trong một tình thế khó khăn. Bằng cách đẩy lãi suất lên cao, họ làm cho hoạt động rút tiền của ngân hàng có nhiều khả năng xảy ra hơn. Tuy nhiên, nếu họ giữ lãi suất quá thấp, áp lực lạm phát có thể sẽ kéo dài. Các ngân hàng trung ương sẽ cố gắng đạt được cả hai cách: lãi suất cao hơn cộng với thanh khoản khẩn cấp, nếu cần. Đây là cách tiếp cận đúng nhưng đi kèm với chi phí.

Các nền kinh tế Mỹ và châu Âu đã trải qua tình trạng lạm phát đình trệ: lạm phát cao và tăng trưởng chậm lại. Cuộc khủng hoảng ngân hàng sẽ làm trầm trọng thêm tình hình và có thể đẩy Mỹ và châu Âu vào suy thoái. Một số lạm phát đình trệ là hậu quả của Covid-19, khiến các ngân hàng trung ương bơm thanh khoản ồ ạt vào năm 2020, gây ra lạm phát vào năm 2022. Một số lạm phát đình trệ là kết quả của những cú sốc do biến đổi khí hậu dài hạn gây ra. Các cú sốc khí hậu có thể trở nên tồi tệ hơn trong năm nay nếu El Nino mới phát triển ở Thái Bình Dương, mà theo đánh giá của các nhà khoa học, khả năng xảy ra là rất cao.

Tuy nhiên, lạm phát đình trệ cũng gia tăng do tác động từ chiến sự tại Ukraine, lệnh trừng phạt của Mỹ và EU đối với Nga, và căng thẳng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc. Những yếu tố địa chính trị này đã tác động tiêu cực đến chuỗi cung ứng, đẩy chi phí và giá cả lên cao cũng như ảnh hưởng đến sản lượng.

Thực trạng này cho thấy, ngoại giao nên được coi là một công cụ kinh tế vĩ mô quan trọng. Nếu ngoại giao được sử dụng để chấm dứt chiến tranh Ukraine, loại bỏ dần các biện pháp trừng phạt tốn kém đối với Nga và giảm căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, thì không chỉ thế giới sẽ an toàn hơn nhiều mà tình trạng lạm phát đình trệ cũng sẽ hạ nhiệt.