Tin Khu Vực 
Sửa đổi để đảm bảo phù hợp với Luật và thực tiễn
- Thưa ông, sau nhiều lần lấy ý kiến, Bộ Công Thương đã hoàn thành dự thảo sửa đổi, bổ sung Nghị định 72 lần 3, trong đó có nội dung đề xuất liên quan đến việc giải quyết những tồn tại về chi phí của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Ông đánh giá như thế nào về sự cần thiết của lần sửa đổi này?
Ông Hà Đăng Sơn: Nghị định 72 được ban hành đầu năm nay, nhưng ngay sau đó đã bộc lộ nhiều bất cập so với thực tiễn, cần điều chỉnh cho phù hợp.
Về câu chuyện lỗ của Tập đoàn EVN trong giai đoạn 2-3 năm vừa qua là do nhiều yếu tố khách quan như đại dịch Covid, xung đột chính trị, khủng hoảng năng lượng toàn cầu, giá nguyên liệu đầu vào tăng cao. Đây là tình trạng chung của thế giới chứ không riêng Việt Nam. Vì vậy, chúng ta cần phải đánh giá, nhìn nhận một cách khách quan.
Tại Việt Nam, ngành điện không chỉ đơn thuần phục vụ cung - cầu mà còn gánh nhiều mục tiêu: vừa phải đảm bảo an ninh năng lượng, vừa điều tiết vĩ mô, vừa bảo đảm an sinh xã hội. Chính yếu tố đa nhiệm vụ, đa mục tiêu này khiến EVN gặp áp lực tài chính nặng nề. Nếu vấn đề không được tháo gỡ kịp thời, hồ sơ tài chính của EVN có thể bị các tổ chức tín dụng quốc tế đánh giá thấp, làm khó cho việc huy động vốn cho các dự án trọng điểm, ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng cung ứng điện cho nền kinh tế trong những năm tới.
Do vậy, Chính phủ yêu cầu Bộ Công Thương rà soát, điều chỉnh để đảm bảo tính khả thi, phù hợp với Luật Điện lực, cũng như Nghị quyết 70-NQ/TW ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Nghị quyết 70) vừa ban hành. Tôi cho rằng việc sửa đổi Nghị định 72 lần này là cần thiết và cấp bách để vừa khắc phục hạn chế, vừa đặt nền tảng cho giai đoạn phát triển mới của ngành năng lượng.
Chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn.
- Một số ý kiến cho rằng việc sửa đổi Nghị định 72 thực chất là để “cứu" EVN và người dân phải gánh chịu khoản lỗ của EVN. Quan điểm của ông thế nào về nhận định này?
Ông Hà Đăng Sơn: Tôi trực tiếp tham gia góp ý dự thảo sửa đổi và xin khẳng định, việc sửa đổi Nghị định 72 không nhằm “cứu" EVN. Như đã nêu trong dự thảo gửi Bộ Tư pháp thẩm định, cũng như những số liệu do EVN công bố trên các phương tiện đại chúng thì những khoản lỗ vừa qua của EVN chủ yếu do yếu tố khách quan, trên cơ sở thực hiện các chỉ đạo của Chính phủ. Vì vậy, cần điều chỉnh Nghị định 72 để có cơ chế rõ ràng, minh bạch, giúp phân định khoản nào được tính vào chi phí hợp lý, khoản nào là rủi ro kinh doanh EVN phải tự chịu.
Bộ Công Thương khi xây dựng dự thảo đã có luận cứ, giải trình cụ thể, tránh tình trạng “hợp thức hóa” chi phí bất hợp lý vào giá điện. Nếu tình trạng chuyển lỗ vẫn tiếp tục kéo dài sẽ dẫn tới việc không thể bảo toàn được vốn đầu tư của nhà nước do lợi nhuận kinh doanh các năm tới đây vẫn khó bù đắp cho khoản lỗ phát sinh trong giai đoạn 2022 - 2023, đồng thời cũng ảnh hưởng tới khả năng chi trả của EVN cho các khoản nợ và vay sắp tới hạn phải thanh toán. Ngoài nội dung về các khoản chi phí trực tiếp phục vụ sản xuất, cung ứng điện chưa được phân bổ, nội dung sửa đổi còn bao gồm cả việc phân bổ các khoản chênh lệch tỷ giá đánh giá lại và các khoản chênh lệch tỷ giá chưa được ghi nhận và thanh toán cho các nhà máy điện theo thỏa thuận trong hợp đồng mua bán điện, để đảm bảo quyền lợi cho các nhà máy điện đã thực hiện nghĩa vụ cung ứng điện cho hệ thống trong thời gian qua.
Nói cách khác, sửa đổi Nghị định 72 không phải để gánh lỗ cho EVN, mà để thiết lập một cơ chế minh bạch, có thể áp dụng lâu dài, nhằm bảo vệ lợi ích chung là an ninh năng lượng, ổn định kinh tế vĩ mô, niềm tin của nhà đầu tư và người dân. Đặc biệt là hướng tới một thị trường điện nói riêng, thị trường năng lượng nói chung mang tính cạnh tranh, công bằng với tất cả thành phần trong xã hội. Một trong những vấn đề dư luận đặc biệt quan tâm là tính minh bạch trong quá trình sửa đổi Nghị định 72 cũng như các đề xuất. Ở đây, vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước là then chốt, trong đó Bộ Công Thương có trách nhiệm liên quan đến hoàn thiện cơ chế quản lý giá điện, còn Bộ Tài chính đại diện phần vốn Nhà nước tại EVN. Hai cơ quan này có trách nhiệm đảm bảo tính chính xác của số liệu, xác định rõ chi phí nào được phép đưa vào cơ chế điều chỉnh giá (do trước đây chưa được tính) và chi phí nào là “lỗ” xuất phát từ hạn chế trong hoạt động sản xuất kinh doanh của EVN. Đây là cơ chế kiểm soát chéo để bảo đảm tính minh bạch, ngăn ngừa lợi dụng chính sách.
Thực tế, trong hồ sơ dự thảo sửa đổi, Bộ Công Thương đã cập nhật, làm rõ các nguyên tắc này. Về hướng xử lý, có hai phương án được đưa ra. Phương án thứ nhất là xây dựng cơ chế mang tính “công cụ lâu dài”, áp dụng cho nhiều lần sau. Tuy nhiên, cách này gặp vướng mắc vì mỗi giai đoạn thua lỗ có đặc thù riêng, cần được đánh giá theo thời điểm cụ thể.
Vì vậy, tôi nghiêng về phương án thứ hai là tập trung xử lý ngay khoản lỗ hiện tại của EVN, vốn có nguyên nhân khách quan và đã được làm rõ. Đây là giải pháp cấp bách, đáp ứng yêu cầu ưu tiên của Chính phủ theo Luật Điện lực và Nghị quyết 70 về an ninh năng lượng và phát triển ngành điện. Những khoản lỗ có thể phát sinh trong tương lai sẽ được xem xét riêng, tùy tình hình và đặc thù từng giai đoạn. Cách tiếp cận này sẽ hạn chế những lo ngại từ dư luận, đồng thời giữ cho Nghị định sửa đổi lần này tập trung vào mục tiêu cụ thể và cấp thiết trước mắt.
Ảnh minh hoạ
Hướng tới cơ chế thị trường minh bạch
- Vậy theo ông, cần xây dựng cơ chế và điều hành giá điện như thế nào để đáp ứng yêu cầu vừa theo thị trường minh bạch (tính đúng, tính đủ chi phí), vừa thu hút đầu tư, đảm bảo an ninh năng lượng?
Ông Hà Đăng Sơn: Giá điện không chỉ là một loại hàng hóa mà còn là công cụ điều tiết vĩ mô quan trọng. Trước đây, đã có giai đoạn Việt Nam gần như không điều chỉnh giá điện, dù chi phí đầu vào biến động mạnh. Về nguyên tắc, các biến động đó cần phải được phản ánh đúng và đủ. Tuy nhiên, vì đặc thù nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, Nhà nước vẫn can thiệp mạnh để kiểm soát giá, nhằm giảm tác động đến dân sinh và ổn định kinh tế.
Dù vậy, việc kìm giữ quá lâu cũng có mặt trái như gây méo mó thị trường, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư, làm nản lòng nhà đầu tư tư nhân và quốc tế trong việc phát triển nguồn điện. Bởi vậy, cần có sự cân bằng hợp lý vừa bảo đảm mục tiêu kinh tế - xã hội, vừa tạo động lực cho đầu tư phát triển.
Kinh nghiệm quốc tế, như trường hợp Argentina, cho thấy nếu mở cửa hoàn toàn, để giá điện thả nổi theo thị trường ngay lập tức, có thể gây ra “cú sốc” giá, dẫn tới biến động kinh tế - xã hội, thậm chí cả chính trị. Do đó, Việt Nam cần một lộ trình minh bạch, rõ ràng trong điều chỉnh giá điện, từng bước tiến tới thị trường cạnh tranh, nhưng có kiểm soát và phù hợp với điều kiện thực tế.
Nhưng về cơ bản, muốn xây dựng thị trường điện bán lẻ cạnh tranh, cần minh bạch hóa cơ cấu giá điện. Một giải pháp đang được Bộ Công Thương nghiên cứu triển khai là giá điện hai thành phần. Cơ chế này sẽ giúp phản ánh đúng chi phí, khuyến khích sử dụng hiệu quả, đồng thời tạo cơ sở để các doanh nghiệp tư nhân tham gia thị trường.
Với hộ gia đình, giá hai thành phần sẽ công bằng hơn so với biểu giá bậc thang, giảm gánh nặng cho nhóm dùng điện ổn định. Với doanh nghiệp, họ có thể chủ động đăng ký công suất, tính toán kế hoạch sản xuất, từ đó kiểm soát chi phí năng lượng tốt hơn. Quan trọng hơn, chính sách minh bạch, có lộ trình rõ ràng sẽ củng cố niềm tin của nhà đầu tư quốc tế, mở ra cơ hội huy động vốn lớn cho phát triển nguồn điện và lưới điện.
Tôi muốn nhấn mạnh an ninh năng lượng quốc gia chỉ bền vững khi thị trường vận hành minh bạch, có cạnh tranh, có giám sát hiệu quả. Do đó, Nghị định 72 sửa đổi không phải “cứu" EVN mà là bước đi cần thiết để xây dựng hệ thống điện Việt Nam vững chắc, sẵn sàng cho giai đoạn phát triển mới.
- Xin trân trọng cảm ơn ông.
