Sắp xếp lại trường học: Tránh cào bằng, không chạy theo chỉ tiêu

Sáp nhập "cơ học" và nguy cơ quá tải trường học

Việc sắp xếp, tổ chức lại các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp đang được triển khai đồng loạt trên phạm vi cả nước. Đây là một chủ trương lớn, có tác động sâu rộng tới hệ thống giáo dục, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực quản lý và đưa hoạt động giáo dục đến gần người dân hơn. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy, bên cạnh những kết quả bước đầu, quá trình này cũng bộc lộ không ít nghịch lý và rủi ro, đặc biệt khi việc sáp nhập được thực hiện thiếu thận trọng, mang tính “cơ học”.

Đến năm học 2025-2026, mạng lưới trường học công lập cơ bản đã được phủ kín trên phạm vi toàn quốc. Tất cả các đơn vị hành chính cấp xã đều có trường tiểu học, 93,2% số xã có trường trung học cơ sở. Khoảng 6,8% số xã, chủ yếu ở vùng sâu, vùng xa, vùng cao, biên giới và hải đảo, vẫn phải tổ chức mô hình trường liên xã hoặc trường phổ thông nhiều cấp học do mật độ dân cư thấp và điều kiện địa lý đặc thù.

Trên cả nước hiện có hơn 11.500 trường tiểu học với gần 8,9 triệu học sinh và hơn 8.400 trường trung học cơ sở với khoảng 6,7 triệu học sinh. Nhìn tổng thể, hệ thống trường lớp đã đáp ứng yêu cầu phổ cập giáo dục. Tuy nhiên, nếu đi sâu vào từng khu vực, có thể thấy rõ sự chênh lệch đáng kể về quy mô và điều kiện dạy học giữa các vùng miền.

Tại các đô thị lớn và khu công nghiệp, sĩ số học sinh bình quân ở mức cao, với gần 38 học sinh/lớp ở tiểu học và trên 44 học sinh/lớp ở trung học cơ sở. Riêng tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, một số lớp học có sĩ số vượt quá 55 học sinh. Ngược lại, ở miền núi phía Bắc và Tây Nguyên, nhiều trường có quy mô rất nhỏ, sĩ số bình quân chỉ khoảng 18 học sinh/lớp, thậm chí phải tổ chức dạy học ghép hai trình độ trong cùng một phòng học.

Sự chênh lệch này đặt ra yêu cầu phải sắp xếp lại mạng lưới trường học theo hướng khoa học, linh hoạt, phù hợp với điều kiện dân cư, địa hình và hạ tầng từng địa phương. Chủ trương đó được đặt trong một khuôn khổ pháp lý khá đầy đủ, với hàng loạt kết luận, kế hoạch và văn bản chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Theo định hướng chung, việc sắp xếp các cơ sở giáo dục công lập phải bảo đảm ổn định hệ thống, cơ bản giữ nguyên các trường học hiện có, chỉ điều chỉnh khi thật sự cần thiết, đồng thời chuyển giao việc quản lý trường mầm non, tiểu học và trung học cơ sở về chính quyền cấp xã. Cùng với đó, các quy định về quy mô trường lớp được điều chỉnh theo hướng mở hơn, cho phép địa phương chủ động điều tiết trong một khoảng tối thiểu - tối đa phù hợp với thực tiễn.

Thông tư số 23/2024/TT-BGDĐT đã nâng quy mô tối đa của trường tiểu học lên 40 lớp, trung học cơ sở lên 45 lớp và các mô hình trường liên cấp có thể lên tới 75 lớp. Việc trao quyền chủ động này được kỳ vọng giúp các địa phương linh hoạt hơn trong quy hoạch mạng lưới trường học, bảo đảm vừa tinh gọn bộ máy, vừa duy trì và nâng cao chất lượng giáo dục.

Thực tế triển khai tại các địa phương cho thấy, đến giữa tháng 12/2025, đã có 23/34 tỉnh, thành phố báo cáo về tình hình sắp xếp. Hầu hết các địa phương đều hoàn thiện phương án và lựa chọn cách làm thận trọng: giữ nguyên phần lớn các trường trong năm 2025, sắp xếp theo lộ trình sau khi kết thúc năm học 2025-2026, nhiều nơi xây dựng kế hoạch giảm dần cho giai đoạn 2026-2030.

Ở bậc mầm non và phổ thông, phần lớn các tỉnh chỉ giảm số lượng cơ sở ở mức thấp, dưới 10% cho cả giai đoạn. Việc sáp nhập mạnh chủ yếu diễn ra ở lĩnh vực giáo dục thường xuyên, với mục tiêu giảm đầu mối, tinh giản bộ máy quản lý. Kết quả bước đầu cho thấy, việc sắp xếp đã góp phần giảm tình trạng manh mún, tinh giản số lượng cán bộ quản lý, tiết kiệm chi thường xuyên và bước đầu khắc phục tình trạng thiếu, thừa giáo viên cục bộ.

Nguy cơ ảnh hưởng quyền học tập vùng khó khăn

Tuy nhiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng thẳng thắn chỉ ra rằng, không phải địa phương nào cũng triển khai việc sắp xếp một cách bài bản. Ở một số nơi, quá trình sáp nhập có dấu hiệu nóng vội, thiếu thận trọng.

Đáng lo ngại là tình trạng giảm số lượng trường theo hướng “cơ học”, hợp nhất nhiều trường quy mô lớn với nhau, dẫn đến mất cân đối nghiêm trọng về quy mô lớp học và điểm trường. Sau sáp nhập, nhiều cơ sở giáo dục có số lớp hoặc số điểm trường vượt quá quy định tại các thông tư hiện hành, tiềm ẩn nguy cơ quá tải cơ sở vật chất và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng nêu rõ những bất cập trong tổ chức bộ máy sau sáp nhập, khi có trường số lượng phó hiệu trưởng vượt xa định mức cho phép, thậm chí có nơi lên tới 9 phó hiệu trưởng, gấp hơn ba lần so với quy định. Bộ máy cồng kềnh, chậm ổn định không chỉ làm giảm hiệu quả quản trị nhà trường mà còn đi ngược lại mục tiêu tinh gọn tổ chức bộ máy.

Bên cạnh đó, việc đầu tư mở rộng phòng học, khu bán trú, bếp ăn tại các trường mới sau sáp nhập ở nhiều nơi chưa được triển khai kịp thời. Dù số lượng đầu mối trường giảm, nhưng điều kiện dạy học chưa được cải thiện tương xứng, tạo áp lực lớn lên hạ tầng hiện có.

Một trong những vấn đề được đặc biệt quan tâm là tác động của việc sắp xếp trường học đối với học sinh vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa. Việc sáp nhập thiếu tính toán có thể làm mất đi tính đặc thù của các mô hình trường dân tộc nội trú, bán trú, vốn là “điểm tựa” để bảo đảm quyền học tập cho học sinh ở những địa bàn khó khăn.

Sau sáp nhập, một số trường phổ thông dân tộc bán trú không còn đáp ứng tỷ lệ học sinh bán trú theo quy định, dẫn tới nguy cơ mất chính sách hỗ trợ. Khoảng cách đi lại tăng lên, điều kiện bán trú chưa được bảo đảm, trong khi hạ tầng giao thông còn nhiều hạn chế, khiến rủi ro đối với học sinh gia tăng.

Quá trình sáp nhập với quy mô lớn, thực hiện trong thời gian ngắn cũng có thể gây xáo trộn tâm lý đối với giáo viên, học sinh và phụ huynh. Nếu không có lộ trình phù hợp và sự chuẩn bị đầy đủ về cơ sở vật chất, nhân lực, việc sắp xếp có thể làm gia tăng chênh lệch về chất lượng và cơ hội học tập giữa vùng thuận lợi và vùng khó khăn.

Từ thực tiễn đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh yêu cầu xuyên suốt là tiếp tục rà soát tổng thể mạng lưới trường học, sắp xếp theo lộ trình phù hợp, tránh cào bằng, không chạy theo chỉ tiêu giảm đầu mối. Việc sắp xếp phải gắn với đầu tư cơ sở vật chất, bố trí lại đội ngũ giáo viên, bảo đảm điều kiện đi lại an toàn và quyền tiếp cận giáo dục công bằng cho mọi trẻ em.

Trong bối cảnh phải hoàn thành việc sắp xếp các cơ sở giáo dục trước ngày 31/12/2025 theo chỉ đạo của Trung ương, bài toán đặt ra không chỉ là giảm bao nhiêu trường, mà quan trọng hơn là làm thế nào để hệ thống giáo dục vận hành ổn định, hiệu quả và bền vững sau sắp xếp.