RCEP: Tác động đến chuỗi cung ứng và môi trường kinh doanh của ASEAN

Sau Hội nghị thượng đỉnh RCEP lần thứ ba được tổ chức tại Bangkok vào tháng 11 năm ngoái, trong các cuộc đàm phán gần đây, 15 trong số 16 quốc gia RCEP đã kết thúc các cuộc đàm phán dựa trên lời văn và đang tiến hành rà soát pháp lý với dự kiến sẽ ký kết được hiệp định trong năm 2020. Động lực để đạt được một thỏa thuận thương mại đã tăng lên khẩn cấp hơn đối với ASEAN khi các thành viên của khối “vật lộn” với tác động kinh tế của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung và hiện nay đang ứng phó với đại dịch bệnh Covid-19.

RCEP được khởi xướng bởi ASEAN vào năm 2012, việc hoàn tốt hiệp định sẽ giúp củng cố vai trò then chốt của khối ASEAN trong việc thúc đẩy hội nhập khu vực. Hiệp định thương mại tự do được đề xuất sẽ liên kết với các nước ASEAN và các đối tác FTA là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand và Ấn Độ. Tuy nhiên, Ấn Độ gần đây đã không tham gia RCEP với lý do lo ngại rằng thị trường nước này có thể tràn ngập hàng tiêu dùng Trung Quốc cũng như các sản phẩm nông nghiệp cạnh tranh từ New Zealand và Australia.

RCEP là một thỏa thuận thương mại hướng tới tương lai. Trái ngược với các quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), hiệp định này cân bằng hỗn hợp các cam kết WTO cộng để hạ thấp các rào cản thương mại ở biên giới và các điều khoản bổ sung của WTO để giải quyết các vấn đề pháp lý sau biên giới. Do đó, hiệp định này nhằm đạt được một quan hệ đối tác kinh tế toàn diện, bao gồm các vấn đề rộng lớn như thương mại, đầu tư, hợp tác công nghệ, quyền sở hữu trí tuệ, cạnh tranh, thương mại điện tử và giải quyết tranh chấp, cùng với các vấn đề khác.

ASEAN hiện có nhiều thỏa thuận thương mại FTA+1 với các đối tác. Để cung cấp các cam kết đầu tư và tiếp cận thị trường cụ thể, RCEP sẽ đơn giản hóa các quy tắc và thủ tục cho từng FTA trong một hiệp định duy nhất và giảm hiệu quả thương mại hiện có. Điều này giải quyết vấn đề được gọi là “hiệu ứng bát mì” của ASEAN trở nên vướng mắc với nhiều FTA và các quy tắc khác nhau cho mỗi quốc gia. RCEP có khả năng mang lại cơ hội đáng kể cho các quốc gia tham gia khi được thiết lập để bao gồm quy mô khoảng 45% dân số thế giới (3,4 tỷ người) và 1/3 tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu (khoảng 20 nghìn tỷ USD).

Hơn nữa, khối này chiếm tổng thương mại 10 nghìn tỷ USD và 26% dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). RCEP sẽ hạ thấp các rào cản thương mại và cải thiện khả năng tiếp cận thị trường đối với hàng hóa và dịch vụ, thu hút các công ty nước ngoài muốn tham gia vào một ASEAN hội nhập hơn. Điều này sẽ tăng cường tính minh bạch trong thương mại và đầu tư, cũng như tạo điều kiện cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ của ASEAN tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu và khu vực - theo Ban Thư ký ASEAN, các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở ASEAN sử dụng từ 52 đến 97% toàn công nhân trong khu vực.

Tương tự như vậy, hợp tác kỹ thuật với các nước công nghiệp tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand và Australia sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ của ASEAN phát triển các sản phẩm tốt hơn, cạnh tranh hơn - ngành dịch vụ viễn thông và nông nghiệp có thể sẽ bùng nổ với các doanh nghiệp cạnh tranh trong khu vực.

Đông Nam Á cũng là một trong những khu vực có thương mại nội ngành cao nhất - thương mại các sản phẩm tương tự thuộc cùng ngành công nghiệp trên thế giới, chủ yếu nhờ vào lĩnh vực điện tử thịnh vượng và chuỗi cung ứng được thiết lập tốt. RCEP sẽ thúc đẩy xu hướng này do giảm thuế và áp dụng các cải tiến mới làm tăng hàm lượng giá trị gia tăng của các sản phẩm nội địa. Với Singapore, sự hội nhập sâu rộng này được thiết lập để mang lại lợi ích cho Singapore như một nước chủ chốt trong chuỗi cung ứng và thương mại khu vực trong ASEAN.

Tuy nhiên, RCEP không có khả năng bổ sung nhiều vào thương mại của Singapore trong thời gian ngắn. Đất nước này đã có các thỏa thuận song phương với tất cả các đối tác ngoài ASEAN, cụ thể là Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand và Trung Quốc. Ngoài ra, bất kỳ việc giảm thuế quan có ý nghĩa đối với các mặt hàng xuất khẩu chính có thể sẽ được thực hiện theo từng giai đoạn trong một năm, một lần nữa không có khả năng thúc đẩy xuất khẩu trong ngắn hạn.

Thái Lan - có xuất khẩu chiếm 70% GDP - có thể hưởng lợi từ RCEP thông qua việc tích hợp nhiều hơn nền kinh tế với chuỗi cung ứng và thị trường lớn hơn ở châu Á-Thái Bình Dương. Các nhà xuất khẩu Thái Lan có thể hưởng lợi về thương mại, giá trị và đổi mới, và các nhà sản xuất cũng có thể có được nguyên liệu thô rẻ hơn từ một nguồn lớn hơn.

RCEP sẽ mở ra thị trường cho 92% sản phẩm do Philippines sản xuất. Điều này bao gồm các ngành công nghiệp gia công cho bên ngoài. Ngoài ra, nhân viên dịch vụ tại Philippines, như giáo viên, lập trình viên công nghệ thông tin và kỹ sư có thể được hưởng lợi do nhu cầu từ các quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc đang cần nhân viên phục vụ.

Tương tự, Indonesia - nền kinh tế lớn nhất trong ASEAN - sẽ được hưởng lợi từ sự gia tăng tiếp cận thị trường, đầu tư và cơ hội tham gia vào chuỗi cung ứng khu vực. Đổi lại, những tiến bộ này sẽ dẫn đến sự gia tăng xuất khẩu, điều rất quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế của đất nước này. Trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, Chính phủ Indonesia đã ưu tiên hoàn thành các thỏa thuận thương mại khác nhau với các quốc gia và khu vực để thúc đẩy xuất khẩu. Phần lớn giao dịch thương mại của Malaysia là với các thành viên RCEP, và thỏa thuận sẽ cung cấp cho các công ty và người tiêu dùng Malaysia cơ hội thương mại và quan hệ đối tác gia tăng. Các công ty chuyên về các ngành như viễn thông, ngân hàng và tài chính, và tư vấn sẽ được hưởng lợi từ sự hợp tác nâng cao. Các doanh nghiệp Malaysia cũng sẽ được tiếp cận tốt hơn với các nguyên liệu thô chất lượng với giá cả cạnh tranh.

RCEP sẽ mang lại cho các doanh nghiệp Việt Nam cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu, tham gia vào các chuỗi giá trị mới và thu hút đầu tư nước ngoài hơn nữa. Việc cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ mở ra cơ hội mới cho các sản phẩm từ các lĩnh vực nổi bật như viễn thông, công nghệ thông tin, dệt may và giày dép và nông nghiệp - tất cả đều tăng trưởng liên tục với doanh thu xuất khẩu tăng. Thỏa thuận cũng có thể tạo điều kiện cho các nền kinh tế ASEAN nhỏ hơn - Lào, Myanmar, Brunei, Campuchia - tăng cường hơn nữa FTA và giảm khoảng cách phát triển giữa các thành viên ASEAN. Vẫn còn phải xem liệu RCEP sẽ dẫn đến một hệ thống thương mại dựa trên quy tắc tạo ra giao dịch công bằng và sâu sắc hơn - đóng vai trò là tiền thân của một thị trường chung- hay chỉ đơn thuần là một bản nâng cấp khiêm tốn cho các thỏa thuận hiện có.

Cho đến nay, RCEP là một sáng kiến do ASEAN dẫn dắt và các Nguyên tắc Hướng dẫn và Mục tiêu về đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực đã nhắc lại vai trò trung tâm của ASEAN trong quá trình đàm phán. Chỉ riêng Trung Quốc đã nổi lên như một đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN. Tổng giao dịch thương mại đã tăng trung bình 10% mỗi năm kể từ năm 2009 và đạt 483 tỷ USD giá trị trong năm 2018. Ấn Độ lựa chọn không tham gia RCEP hiện nay sẽ là một yếu tố khác ảnh hưởng đến bản chất trung tâm có thể có của RCEP. Sự vắng mặt của Ấn Độ cũng sẽ làm giảm tham vọng của ASEAN về việc mở rộng sang khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.