RCEP: Hơi thở mới cho tăng trưởng kinh tế châu Á

RCEP đối mặt với nhiều thách thức

RCEP đã chính thức có hiệu lực được hơn 2 năm và đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hội nhập kinh tế khu vực, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Những thách thức này chủ yếu là do tỷ lệ áp dụng quy tắc xuất xứ thấp. Điều này là do các yếu tố như thời gian có hiệu lực ngắn, ngoài ra còn có một số vấn đề mang tính cơ cấu.

Thứ nhất, tỷ lệ vận dụng các quy tắc còn thấp đã trở thành hạn chế chính đối với việc phát huy tiềm năng của RCEP. Tỷ lệ áp dụng quy tắc xuất xứ của các nước thành viên ASEAN còn thấp. Ví dụ, tỷ lệ áp dụng quy tắc xuất xứ của Trung Quốc chưa cao.

Theo tính toán sơ bộ, tỷ lệ áp dụng các quy định xuất khẩu của doanh nghiệp Trung Quốc trong năm 2022 là 3,56%, tỷ lệ áp dụng các quy định nhập khẩu là 1,03% và tăng lên lần lượt là 4,21 và 1,46% vào năm 2023.

Tỷ lệ áp dụng quy tắc xuất xứ thấp đã hạn chế việc phát huy lợi ích của RCEP. Mặc dù mức độ áp dụng RCEP trong quan hệ thương mại giữa Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc cao, nhưng mức độ áp dụng các quy tắc trong quan hệ thương mại với ASEAN lại chưa cao.

RCEP tạo sự ổn định quan trọng cho hợp tác và phát triển khu vực... Ảnh: Pixabay

Thứ hai, RCEP có tiềm năng lớn để phát huy tối đa vai trò quan trọng của Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc là động lực quan trọng cho việc triển khai toàn diện RCEP. GDP và giá trị gia tăng của ngành công nghiệp chế tạo Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc chiếm hơn 80% của khu vực RCEP, kim ngạch xuất nhập khẩu của các nước này chiếm hơn 50% của cả khối, là động lực quan trọng thúc đẩy phát triển toàn diện RCEP.

Hợp tác kinh tế-thương mại giữa Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc phải đối mặt với sự can thiệp nghiêm trọng từ các yếu tố bên ngoài. Từ tình hình phát triển kinh tế, thương mại trong những năm gần đây, một số nền kinh tế trong khu vực mù quáng nghe theo sự kích động của các nước ngoài khu vực, điều này chắc chắn sẽ làm tăng chi phí hợp tác kinh tế và thương mại trong khu vực và hạn chế việc phát huy tiềm năng tăng trưởng kinh tế khu vực.

Sử dụng hiệp định RCEP để thúc đẩy kết nối các thị trường Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Năm 2022, giá trị nhập khẩu ưu đãi của Nhật Bản trong khuôn khổ RCEP gần bằng tổng giá trị nhập khẩu trong khuôn khổ Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do EU-Nhật Bản và Hiệp định thương mại tự do Nhật Bản-Mỹ, trong đó 88,5% nhập khẩu ưu đãi đến từ Trung Quốc.

Tỷ lệ áp dụng các quy định RCEP của Nhật Bản đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào năm 2022 và tỷ lệ áp dụng quy tắc hàng xuất khẩu của Hàn Quốc sang Nhật Bản vào năm 2023 lần lượt đạt 57 và 68,1%.

Thứ ba, tỷ lệ áp dụng quy tắc thấp cho thấy thiếu cơ chế thúc đẩy toàn diện. Ban thư ký vẫn chưa được thành lập. Hiện nay, nhiều vấn đề quan trọng trong triển khai RCEP chưa thể được quyết định và phối hợp kịp thời, bao gồm các vấn đề như nâng cấp các điều khoản và mở rộng RCEP đều rất khó để thúc đẩy triển khai RCEP một cách hiệu quả, rõ ràng còn thiếu sự phối hợp trong thực thi chính sách.

Các diễn đàn, kênh và cơ chế để thực hiện điều phối và kết nối toàn diện chính sách của RCEP cũng vẫn còn thiếu, ngoài ra, còn thiếu sự hỗ trợ trí tuệ đầy đủ cho việc xây dựng kế hoạch phát triển trung và dài hạn. RCEP sẽ bước vào giai đoạn lịch sử quan trọng trong tương lai từ 5-10 năm tới. Hiện tại, cơ chế thúc đẩy toàn diện vẫn chưa được thiết lập, vẫn còn thiếu kế hoạch tổng thể và bố trí tổng thể cho sự phát triển 10 năm tới của RCEP.

RCEP tạo động lực quan trọng cho kinh tế châu Á

Với sức sống và động lực phát triển của châu Á, RCEP có những lợi ích tiềm năng rất lớn. Để triển khai toàn diện RCEP phải tập trung vào các mục tiêu và triển vọng hội nhập kinh tế châu Á, đẩy nhanh mức độ mở cửa thị trường trong khu vực, thúc đẩy thực hiện hiệu quả các điều khoản đã có hiệu lực…

Thứ nhất, RCEP tạo sự ổn định quan trọng cho hợp tác và phát triển khu vực. Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) dự đoán, từ năm 2023-2029, GDP của khu vực RCEP sẽ tăng thêm 10.900 tỷ USD, gấp khoảng 1,4 lần GDP của Mỹ và 2,6 GDP của EU trong cùng giai đoạn.

Nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) cho thấy, nếu RCEP được triển khai đầy đủ trước năm 2030, thu nhập của từng nền kinh tế thành viên sẽ tăng 0,6% so với mức hiện tại, tạo ra 245 tỷ USD doanh thu và 2,8 triệu việc làm cho khu vực.

RCEP được 10 quốc gia thành viên ASEAN và 5 nước đối tác của ASEAN là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand ký kết vào ngày 15/11/2020 bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 do Việt Nam làm Chủ tịch. Ảnh: Pixabay

RCEP tạo động lực quan trọng để tăng cường sự gắn kết kinh tế khu vực. Một mặt, hợp tác kinh tế và thương mại Trung Quốc-ASEAN đã được thúc đẩy sâu sắc hơn trong khuôn khổ RCEP. Năm 2022, trong số hàng hóa xuất nhập khẩu của ASEAN từ Trung Quốc, hàng hóa tiêu dùng trung gian lần lượt chiếm 63 và 70%; linh kiện, vật tư, thiết bị vốn sử dụng cho sản xuất trong nước và xuất khẩu chiếm trên 80%. Các sản phẩm có kim ngạch xuất nhập khẩu lớn nhất từ ASEAN sang Trung Quốc như động cơ điện, thiết bị điện và linh kiện, lần lượt chiếm 31,7 và 30,7%.

Nếu các quốc gia thành viên áp dụng hiệu quả quy tắc cộng gộp xuất xứ của RCEP, có thể nâng cao đáng kể tỷ trọng các thành phần giá trị trong khu vực và mở rộng quy mô thương mại nội khối. Mặt khác, cũng còn rất nhiều dư địa để thúc đẩy quá trình thương mại tự do giữa các nước Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc trong khuôn khổ RCEP.

Đến năm 2030, RCEP sẽ làm tăng thu nhập thực tế toàn cầu thêm 186 tỷ USD. Dự kiến phần lớn mức tăng thu nhập của RCEP (khoảng 164 tỷ USD) đến từ châu Á, trong đó Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc dự kiến sẽ có mức tăng thu nhập là 156 tỷ USD.

Thứ hai, RCEP là lực lượng quan trọng trong việc thúc đẩy và định hình lại cục diện toàn cầu hóa kinh tế. Việc triển khai chính thức RCEP sẽ tạo nền tảng vững chắc để thúc đẩy hơn nữa hợp tác khu vực, xây dựng khu vực thương mại tự do châu Á-Thái Bình Dương và hiện thực hóa hội nhập kinh tế khu vực, đồng thời cũng sẽ tạo điều kiện quan trọng để thúc đẩy các cuộc đàm phán về Hiệp định thương mại tự do Trung-Nhật-Hàn. RCEP vừa xuất phát từ nhu cầu phát triển thực tế, vừa quan tâm đến nhu cầu phát triển của các nước đang phát triển và các nước kém phát triển nhất.

RCEP có tiềm năng thương mại và đầu tư lớn, lợi tức tiềm năng lớn từ việc nâng cao tỷ lệ áp dụng quy tắc. Tính toán sơ bộ cho thấy, dựa trên quy mô thương mại hiện tại, nếu tỷ lệ áp dụng các quy tắc của RCEP trong xuất nhập khẩu của Trung Quốc có thể đạt 50% với trình độ hiện tại của Nhật Bản và Hàn Quốc, thì tổng giá trị hàng hóa xuất nhập khẩu ưu đãi sẽ đạt 3.940 tỷ Nhân dân tệ và số tiền giảm thuế sẽ đạt khoảng 79 tỷ Nhân dân tệ, cao hơn so với mức hiện tại lần lượt là 9,9 và 11,3 lần. Nếu tỷ lệ áp dụng các quy tắc RCEP của Trung Quốc có thể đạt đến mức hiện tại của Nhật Bản và Hàn Quốc, thì tổng giá trị hàng hóa xuất nhập khẩu ưu đãi sẽ đạt 7.900 tỷ Nhân dân tệ và số tiền cắt giảm thuế sẽ đạt 157,5 tỷ Nhân dân tệ, cao lần lượt gấp 20,9 và 23,6 lần so với hiện nay.

Thứ ba, RCEP có thể phát triển thành tổ chức thương mại tự do xuyên khu vực quan trọng. Giương cao ngọn cờ phát triển bao dung và phát triển cùng chia sẻ lợi ích, RCEP sẽ thu hút nhiều nền kinh tế ngoài khu vực tham gia. Hiện tại Hong Kong (Trung Quốc), Sri Lanka, Chile đã nộp đơn xin tham gia.

Khi tham gia RCEP, trước sự kích thích của các biện pháp nâng cao trình độ tự do hóa thương mại hàng hóa và cải cách các thủ tục hải quan thuận lợi hơn, GDP của Hong Kong (Trung Quốc) sẽ tăng thêm 0,87%, cải thiện điều kiện thương mại thêm 0,26%, phúc lợi xã hội tổng thể tăng thêm 3,440 tỷ USD và tăng trưởng nhập khẩu đạt 0,78%, hiệu quả tích cực từ việc gia nhập RCEP đến kinh tế vĩ mô của Hong Kong (Trung Quốc) rất rõ rệt.

RCEP có thể kết nạp thêm thành viên xuyên khu vực. Dựa trên cơ cấu thành viên ban đầu của RCEP, việc mở rộng RCEP sẽ được thúc đẩy kịp thời. Bất kỳ nền kinh tế nào có nguyện vọng tham gia và có thể tuân thủ các quy tắc đều có thể được coi là đối tượng kết nạp tiềm năng.

Ngoài ra, RCEP cũng định hình lại cục diện kinh tế toàn cầu. Càng có nhiều thành viên thì lợi ích của nguyên tắc cộng gộp xuất xứ của RCEP sẽ càng lớn. Càng có nhiều thành viên thì năng lực bảo vệ thương mại tự do của RCEP càng mạnh mẽ. Cùng với việc RCEP tiếp tục mở rộng, tỷ trọng mật độ dân số, tổng lượng kinh tế và tổng lượng thương mại càng lớn, lợi ích của quy tắc cộng gộp xuất xứ càng rõ ràng hơn, mức độ ưu đãi đối với doanh nghiệp cũng càng lớn hơn.

Thứ tư, sự mở cửa trình độ cao của Trung Quốc sẽ giải phóng tiềm năng hợp tác khu vực to lớn. Sự mở cửa trình độ cao của Trung Quốc sẽ đẩy nhanh tiến trình thực hiện RCEP. Việc mở cửa thị trường của Trung Quốc chứa đựng tiềm năng to lớn cho nền kinh tế khu vực.

Tại Hội nghị thượng đỉnh thương mại và đầu tư ASEAN-Trung Quốc năm 2021 kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ đối thoại Trung Quốc-ASEAN, Trung Quốc đề ra mục tiêu phấn đấu nhập khẩu 150 tỷ USD nông sản chất lượng cao từ ASEAN trong 5 năm tiếp theo.

Tính đến giữa năm 2023, nhập khẩu lũy kế đã vượt 55 tỷ USD, vượt tiến độ dự kiến. Việc mở cửa trình độ cao của thị trường rộng lớn với dân số 1,4 tỷ người sẽ “biến thị trường Trung Quốc trở thành thị trường của thế giới, thị trường chung, thị trường của mọi người”, sẽ tạo động lực quan trọng đối với thị trường lớn châu Á thống nhất và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khu vực. Việc Trung Quốc chủ động mở cửa trình độ cao với ASEAN sẽ tạo hiệu ứng đòn bẩy quan trọng và nâng cao sức sống của RCEP.