Quản lý thuế bằng công cụ số: Tăng minh bạch, giảm thất thu

Chiều 19/11, tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ 10, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) và dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi).

Thảo luận về dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi), và dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) các đại biểu đánh giá cao dự thảo luật có nhiều điểm mới, không chỉ tháo gỡ các vướng mắc bất cập về mức thu nhập chịu thuế, mức giảm trừ gia cảnh, biểu thuế suất lũy tiến, dự thảo luật còn sửa đổi, bổ sung nhiều quy định về miễn giảm thuế thu nhập cá nhân cho phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn tới, cũng như phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời đề nghị cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý thuế.

Giảm thất thu, chống gian lận thuế

Góp ý vào dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi), đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - đoàn TP. Hồ Chí Minh cho biết, về khai thuế, tính thuế, khấu trừ thuế, chống gian lận, bổ sung hồ sơ, Khoản 5 Điều 12 dự thảo Luật cho phép người nộp thuế khai bổ sung hồ sơ trong 5 năm.

Tuy nhiên, đại biểu nhận định, thực tiễn cho thấy nhiều trường hợp lợi dụng cơ chế này để né tránh thanh tra, điều chỉnh số liệu vào thời điểm nhạy cảm. “Tôi đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung cơ chế cảnh báo rủi ro. Mọi hồ sơ khai bổ sung làm thay đổi thuế lớn hoặc nộp trong thời điểm sát kỳ kiểm tra phải đưa vào diện kiểm tra sau bổ sung. Biện pháp này góp phần làm giảm thất thu thuế, nâng cao tuân thủ và phù hợp với nguyên tắc quản lý rủi ro tại Điều 6 dự thảo Luật”, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - đoàn TP. Hồ Chí Minh đề xuất.

Đối với nội dung về hoàn thuế quy định tại Điều 18, dự thảo Luật đã đề cập cơ chế hoàn thuế tự động. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đánh giá, đây là bước tiến quan trọng, song chưa có nguyên tắc phân loại hồ sơ theo mức độ rủi ro để bảo đảm hoàn đúng, hoàn đủ, tránh gian lận thuế giá trị gia tăng.

Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung quy định: “Hồ sơ rủi ro thấp được hoàn trước, kiểm tra sau. Hồ sơ rủi ro cao phải kiểm tra trước và hoàn sau. Dựa trên tiêu chí công khai, minh bạch, điều này bảo đảm hài hòa giữa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và bảo vệ an toàn ngân sách”.

Cũng nhằm tránh thất thu thuế, tại Điều 20 có quy định về khoanh tiền thuế nợ và Điều 21 quy định về xoá tiền thuế nợ, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cho rằng, hai điều Luật này cần bổ sung cơ chế phòng ngừa, vì thực tiễn phát sinh nhiều trường hợp doanh nghiệp bỏ địa chỉ kinh doanh, để lại nợ thuế lớn dẫn đến việc cưỡng chế không thực hiện được.

“Cần thống nhất cơ sở dữ liệu giữa thuế, đăng ký kinh doanh, công an để kịp thời xác định doanh nghiệp mất tích, bỏ trốn. Giao trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho người đại diện theo pháp luật và người sở hữu hưởng lợi trong trường hợp doanh nghiệp bỏ trốn. Đây là nội dung quan trọng nhằm thu đúng, thu đủ và bảo đảm kỷ cương tài chính”, đại biểu đề xuất.

Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý thuế

Quan tâm đến Điều 13 quy định hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh kê khai thuế của dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi), đại biểu Hoàng Văn Cường - đoàn TP. Hà Nội cho biết, từ ngày 1/1/2026, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh sẽ chính thức bỏ hình thức thuế khoán và chuyển sang kê khai thuế. Đại biểu cho rằng, thực tế hiện nay, các hộ kinh doanh e ngại việc kê khai thuế bởi họ không có sổ sách ghi chép.

“Điều này có thể vô tình dẫn đến tình trạng hộ kinh doanh không kê khai đủ và trốn thuế. Trong khi đó, chúng ta đã quy định hộ kinh doanh sẽ được tính thuế thông qua máy tính tiền. Và nếu kết nối máy tính tiền này với cơ quan thuế thì cơ quan thuế biết ngay được doanh thu đó bao nhiêu”, đại biểu Hoàng Văn Cường nêu quan điểm.

Do vậy, đại biểu Hoàng Văn Cường đề nghị cần có chủ trương hỗ trợ hộ kinh doanh các phương tiện để thực hiện tính thuế thông qua máy tính tiền, cơ quan thuế sẽ quản lý được đầy đủ thông tin về doanh thu kinh doanh của một hộ cũng như thông báo về nghĩa vụ thuế cho hộ kinh doanh vào cuối năm, không để hộ kinh doanh phải tự báo cáo thuế.

Đồng thời cơ quan thuế hỗ trợ hộ kinh doanh trích xuất các dữ liệu từ máy tính tiền ra (như doanh thu, chi phí…) để giúp cho quản lý của hộ kinh doanh được tốt hơn. “Nếu chúng ta hỗ trợ được cho hộ kinh doanh các phương tiện tính tiền, hỗ trợ được cách thức quản lý, kể cả phần mềm thì với việc trích 0,1% phần vượt khung thuế để hỗ trợ công tác quản lý thuế, tôi cho rằng việc này là phù hợp”, đại biểu Hoàng Văn Cường nhấn mạnh.

Cũng theo đại biểu, nếu dùng được 0,1% phần vượt khung thuế này hỗ trợ cho hộ kinh doanh hoạt động tốt hơn thì sẽ mang lại lợi ích rất lớn cho cả xã hội và cho các hộ kinh doanh quản lý thuế được chuyên nghiệp hơn.

Liên quan đến chuyển đổi số trong quản lý thuế, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng băn khoăn nội dung tại khoản 7 và khoản 8 Điều 4 dự thảo Luật. Theo đó, đã có quy định hệ thống thông tin điện tử của Chính phủ và hệ thống thông tin quản lý thuế, tuy nhiên, ranh giới chức năng giữa hai hệ thống này chưa rõ. Điều này có nguy cơ trùng lặp hạ tầng công nghệ, tăng chi phí đầu tư và vận hành.

Đại biểu đề xuất Ban soạn thảo bổ sung quy định về nguyên tắc tích hợp, liên thông, nhằm hạn chế nhân bản hệ thống. Bên cạnh đó, các dữ liệu thuế nên được kết nối một cửa với hệ thống Chính phủ điện tử. “Đây là yêu cầu cốt lõi để triển khai chuyển đổi số trong quản lý thuế, đảm bảo tiết kiệm và tránh phân mảnh hạ tầng công nghệ”, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng phân tích.

Mở rộng ưu đãi thuế thu nhập cá nhân, khuyến khích tiết kiệm và đầu tư dài hạn

Liên quan đến dự thảo Thuế thu nhập cá nhân, đại biểu Đỗ Đức Hiển – đoàn TP. Hồ Chí Minh cho biết, hiện nay, thuế thu nhập cá nhân của nước ta chủ yếu thực hiện các chức năng: Điều tiết thu nhập và bảo đảm công bằng xã hội ở mức độ hợp lý; khuyến khích minh bạch hoá các nguồn thu nhập của cá nhân; và bảo đảm tính trung lập của chính sách thuế.

“Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở nhóm chính sách này thì thuế thu nhập cá nhân mới chỉ hỗ trợ mục tiêu an sinh mà chưa trở thành động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp và phát triển kinh tế tư nhân, như tinh thần các Nghị quyết 57 và 68 của Bộ Chính trị”- đại biểu Đỗ Đức Hiển nhấn mạnh.

Đại biểu dẫn chứng chính sách thuế thu nhập cá nhân của một số nước trên thế giới, từ đó đại biểu đề nghị bổ sung các ưu đãi có mục tiêu, có điều kiện đối với khoản tiền lương, tiền công cá nhân sử dụng để đầu tư vào các lĩnh vực được Nhà nước xác định là động lực chiến lược.

Cụ thể, đề nghị bổ sung nhóm các khoản chi được giảm trừ khỏi thu nhập chịu thuế, bao gồm: Phần tiền lương, tiền công đóng góp vào doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp khởi nghiệp; phần tiền lương, tiền công dùng để mua bảo hiểm y tế tư nhân (ngoài bảo hiểm bắt buộc) nhằm giảm tải bệnh viện công; phần tiền lương, tiền công đầu tư dài hạn vào các sản phẩm tài chính được Nhà nước cấp phép và giám sát như: Quỹ đầu tư phát triển hạ tầng; quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo; quỹ đầu tư mạo hiểm hay Quỹ đổi mới sáng tạo.

Đại biểu nhấn mạnh, cách tiếp cận này vừa bảo đảm tính trung lập của thuế, vừa hiện thực hoá tinh thần Nghị quyết 57 và 68: khuyến khích chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm, thúc đẩy khởi nghiệp và phát triển khu vực kinh tế tư nhân.

Đồng thời để tránh trục lợi chính sách, đại biểu đề nghị cần quy định về điều kiện chặt chẽ rõ ràng giới hạn mức giảm trừ tối đa theo tỉ lệ phần trăm thu nhập thực và mức trần tuyệt đối theo năm.

Bên cạnh đó, cần ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số cơ sở dữ liệu thuế để kê khai đối chiếu tự động giữa cơ quan thuế và tổ chức quản lý quỹ doanh nghiệp nhận góp vốn.

“Trường hợp cần thiết có thể quy định trong luật nguyên tắc chung và giao Chính phủ quyết định chi tiết các nội dung như danh mục, loại hình quỹ, loại hình doanh nghiệp được hưởng chính sách này cũng như quy mô trần ưu đãi để tạo thuận lợi cho quá trình tổ chức thực hiện”- đại biểu Đỗ Đức Hiển đề nghị.