Phát triển du lịch làng nghề: Xây dựng sản phẩm từ thế mạnh

Phơi bánh tráng tại Làng nghề truyền thống bánh tráng An Ngãi, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. (Ảnh: TTXVN phát)

Tham quan làng nghề truyền thống, trải nghiệm, tìm hiểu cách làm nên sản phẩm, khám phá đời sống của cư dân làng nghề là một trong những trong những xu hướng du lịch được nhiều du khách lựa chọn.

Hiện nay, nhiều địa phương khu vực Nam Bộ sở hữu hệ thống đa dạng các làng nghề truyền thống, góp phần hình thành các sản phẩm du lịch đặc thù cho vùng.

Tuy nhiên, ở một số địa phương, du lịch làng nghề vẫn chưa được khai thác tương xứng tiềm năng, còn “bỏ qua” khá nhiều điểm nhấn thu hút du khách.

Thực tế này đòi hỏi cần có những giải pháp phối hợp đồng bộ hơn giữa các ngành, hiệp hội, doanh nghiệp và cả những người thợ làng nghề để phát triển sản phẩm du lịch gắn với làng nghề đạt hiệu quả cao, vừa bảo tồn nghề truyền thống, vừa định vị thêm các điểm đến du lịch hấp dẫn.

Làng nghề cùng các sản phẩm được hình thành từ hoạt động lao động sản xuất của người dân làng nghề, những giá trị hữu hình và vô hình kết tinh trong sản phẩm chính là chất liệu, tài nguyên hình thành nên nhiều sản phẩm du lịch, góp phần tạo dựng, phát triển thương hiệu du lịch của từng địa phương.

Hệ thống làng nghề đa dạng

Theo thống kê của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, hiện cả nước có khoảng 5.400 làng nghề, trong đó trên 2.000 làng nghề truyền thống, thuộc nhiều nhóm ngành nghề khác nhau, hiện diện ở khắp các địa phương.

Các tỉnh, thành phố Nam Bộ, gồm khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long là nơi có hệ thống làng nghề phong phú, đa dạng.

Trải qua nhiều thăng trầm, nhiều làng nghề vẫn được duy trì, phát triển, phản ánh đặc trưng văn hóa làng nghề Việt Nam nói chung, đồng thời thể hiện nét riêng của từng địa phương.

Nhiều chuyên gia nhận định hầu hết các làng nghề tồn tại đến nay có từ lâu đời, gắn liền với lịch sử, dựa trên các yếu tố cơ bản là vùng nguyên liệu và giao thông, đặc biệt là đường thủy.

Vì vậy, làng nghề không chỉ phản ánh mối quan hệ giữa “nghề” với “nghiệp” mà còn chứa đựng những yếu tố tinh thần đậm nét, phản ánh qua các tập tục, tín ngưỡng, lễ hội liên quan đến nghề sản xuất truyền thống.

Đề cập về làng nghề ở Đông Nam Bộ, Tiến sỹ Trần Minh Đức, Trường Đại học học Thủ Dầu Một, cho biết Đông Nam Bộ gồm Thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Bà Rịa-Vũng Tàu đang duy trì được hệ thống các làng nghề phong phú và đa dạng.

Có thể kể đến Thành phố Hồ Chí Minh với các làng nghề: mành trúc Tân Thông Hội, chằm nón Tằm Lanh, bánh tráng Phú Hòa Đông, đan bồ An Nhơn Tây, chiếu Nam Đa Phước, dệt Bảy Hiền, lồng đèn Phú Bình...

Tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu có các làng nghề gạch ngói, gốm Long Mỹ hay làng nghề mộc, điêu khắc gỗ, đúc đồng Long Điền, làng cá Phước Hải, bánh tráng An Ngãi.

Tỉnh Đồng Nai lại có làng gốm Biên Hòa, bưởi Tân Triều, gỗ mỹ nghệ Xuân Tâm, điêu khắc đá Biên Hòa.

Vùng đất Bình Dương nổi tiếng với các làng nghề gốm sứ Tân Phước Khánh, Lái Thiêu, Chánh Nghĩa, sơn mài Tương Bình Hiệp, điêu khắc gỗ Phú Thọ.

Tỉnh Tây Ninh có làng nghề bánh tráng Trảng Bàng, mây tre nứa Trảng Bàng, Châu Thành, Hòa Thành, Bến Cầu, chằm nón Ninh Sơn, đúc gang Trường Thọ, mộc Hiệp Tân, Trường Tây hay làng làm muối tôm ở Gò Dầu, Trảng Bàng.

Không chỉ ở Đông Nam Bộ, các địa phương thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng sở hữu hàng trăm làng nghề truyền thống hoặc mới được hình thành, là nguồn tạo việc làm cho nhiều lao động tại chỗ.

Các làng nghề hoặc nhóm ngành, nghề gắn liền với đời sống người dân vùng sông nước, miệt vườn phương Nam qua năm tháng mà đôi khi chỉ mới nghe đến tên gọi đã phần nào hình dung ra nét riêng, độc đáo như làm mắm, làm muối, làm khô bổi, khô cá, khô tôm, muối ba khía, gác kèo ong (dựng nhà cho ong về làm tổ, kéo mật), làm bánh tét, trồng hoa kiểng, đóng xuồng ghe, đan lục bình.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp Ngô Quang Tuyên, tỉnh có nhiều làng nghề nổi tiếng, được xem là thương hiệu khi nhắc tới đất Sen hồng Đồng Tháp như các làng hoa kiểng, làm bột, làm bánh phồng tôm ở thành phố Sa Đéc, nem Lai Vung ở huyện Lai Vung, dệt choàng Long Khánh, huyện Hồng Ngự, làng thớt Định An tại huyện Lấp Vò, làng cá khô Phú Thọ thuộc huyện Tam Nông hay hai làng nghề đóng xuồng ghe Long Hậu (huyện Lai Vung) và dệt chiếu Định Yên (huyện Lấp Vò) với nghề truyền thống đã được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo thông tin từ Ủy ban Nhân dân tỉnh Kiên Giang, địa bàn tỉnh có trên 40 nghề, làng nghề truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa của cộng đồng dân cư vùng đất phía Tây Nam đất nước, được chia thành các nhóm ngành nghề: sản xuất thủ công mỹ nghệ; chế biến, bảo quản nông lâm thủy sản; xử lý, chế biến nguyên vật liệu vụ sản xuất; sinh vật cảnh; dịch vụ.

Các làng nghề tiêu biểu như nghề làm nước mắm, nuôi ngọc trai ở Phú Quốc, nghề làm đường thốt nốt ở xã Bình An, huyện Kiên Lương, nghề chẻ đá và nghề nắn nồi đất ở xã Thổ Sơn, huyện Hòn Đất, nghề đan lục bình ở xã Vĩnh Hòa Hưng Bắc, huyện Gò Quao…

Hình thành điểm đến thu hút du khách

Tại Nam Bộ, nhiều làng nghề đã được đưa vào khai thác du lịch nhờ tính độc đáo, mang đậm nét giá trị truyền thống, văn hóa bản địa, khiến du khách luôn cảm thấy sự khác biệt khi có dịp đến tham quan, tìm hiểu.

Không những thế, các sản phẩm du lịch làng nghề cũng được các địa phương khai thác theo hướng “du lịch xanh” để đạt “mục tiêu kép” vừa gìn giữ môi trường, đảm bảo chất lượng cuộc sống cho người dân làng nghề, vừa đảm bảo chất lượng sản phẩm du lịch, góp phần hướng tới “kinh tế xanh,” phát triển du lịch bền vững.

Sản phẩm ba khía muối được các hộ làm nghề tại huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau. (Ảnh: Huỳnh Anh/TTXVN)

Nhiều điểm đến là các làng nghề hoặc các cơ sở sản xuất nghề truyền thống được các doanh nghiệp lữ hành uy tín thiết kế, phối hợp với địa phương, cơ sở sản xuất đưa vào khai thác trong các chương trình tour như: làng nghề làm sơn mài, gốm ở Bình Dương, làng hoa, làng chế biến bột ở Thành phố Sa Đéc (Đồng Tháp), làng nghề sản xuất kẹo dừa, bánh tráng phồng, đan giỏ cọng dừa ở Bến Tre, làm nước mắm, nuôi ngọc trai ở Phú Quốc (Kiên Giang) hay chế biến thủy sản ở Cà Mau.

Ông Ngô Quang Tuyên, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp, cho hay từ các nghề truyền thống, nhiều đơn vị, doanh nghiệp đã phối hợp với ngành Du lịch, Hiệp hội làng nghề, người dân địa phương xây dựng các chương trình tham quan, du lịch hoàn chỉnh như: trải nghiệm Đồng Tháp mỗi ngày một nghề, Sắc xuân Đồng Tháp, Trải nghiệm mùa nước nổi của ngư dân vùng Đồng Tháp Mười, Đi trong màu xanh vườn cây trái..., đến các làng nghề trồng hoa, xay Bột Sa Đéc, đóng xuồng, ghe Long Hậu, làm nem Lai Vung, cùng với các điểm đến du lịch sinh thái, du lịch tâm linh, thưởng thức ẩm thực.

Tỉnh Đồng Tháp có trên 60 điểm du lịch gắn với hoạt động sản xuất nông nghiệp, làng nghề, nghề truyền thống, thu hút lượng lớn du khách. Riêng làng hoa Sa Đéc, mỗi năm đón trung bình trên 1 triệu du khách.

Chính mô hình sản xuất của làng nghề kết hợp với phát triển du lịch, hình thành các điểm đến có sức hút đã giúp người dân làng hoa Sa Đéc ngày càng nâng cao thu nhập.

Ông Trần Thanh Hùng, Chủ tịch Hội quán nông dân làm du lịch, làng hoa Sa Đéc, tự hào giới thiệu: Sa Đéc là một trong những làng hoa lớn nhất cả nước được hình thành hơn 100 năm nay. Không chỉ là những nông dân làm nông nghiệp, nhiều hộ ở làng hoa còn tích cực làm dịch vụ, du lịch.

Hiện nay Hội quán nông dân làm du lịch có gần 30 thành viên, sản xuất, kinh doanh các hoa, cây cảnh, xây dựng và khai thác các điểm du lịch cộng đồng, trong đó có 3 điểm du lịch đã được công nhận là sản phẩm OCOP (sản phẩm thuộc chương trình Mỗi xã một sản phẩm).

Nhờ gắn kết nghề truyền thống với phát triển du lịch, nhiều hộ trồng hoa ở Sa Đéc đã thu được mức lợi nhuận gấp 4-5 lần so với chỉ canh tác hoa trước đây.

Du khách đến làng nghề Sa Đéc luôn ngỡ ngàng trước vẻ đẹp của hàng trăm loài hoa, cây cảnh và lại càng cảm thấy thú vị hơn khi được người trồng hoa nói về quá trình trồng, chăm sóc cây hoa khá độc đáo.

Du khách Hoàng Văn Biên, ở thành phố Hà Giang (tỉnh Hà Giang) đến Đồng bằng sông Cửu Long tham quan các làng nghề, cơ sở sản xuất nghề truyền thống ở “đảo Ngọc” Phú Quốc.

Ông hào hứng chia sẻ ông rất ấn tượng khi đến thăm một cơ sở sản xuất nước mắm hay còn gọi là nhà thùng ở phường Dương Đông, thành phố Phú Quốc.

Ông bất ngờ khi biết nghề làm nước mắm truyền thống Phú Quốc đã có từ trên 200 năm nay. Các thùng ủ mắm làm bằng gỗ bề thế, vững chãi được quấn những vành đai chắc chắn xung quanh, quá trình chế biến ủ, ướp cũng rất công phu để có được những giọt nước mắm sóng sánh, hương vị đậm đà, làm nên thương hiệu nổi tiếng nước mắm Phú Quốc./.