Những thách thức của doanh nghiệp cuối năm 2022, đầu năm 2023 và kiến nghị gửi Chính phủ

Ngày 12/11, Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính) (Ban IV) đã có báo cáo số 16/Ban IV gửi Thủ tướng Chính phủ trong đó tổng hợp và báo cáo các thách thức lớn nhất của doanh nghiệp các tháng cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

Doanh nghiệp đang đối diện khó khăn kép

Doanh nghiệp ở hầu hết các ngành hàng đều nhận định rằng, hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu trong nửa cuối quý IV/2022 và đầu năm 2023 sẽ gặp nhiều khó khăn so với kết quả quý III/2022.

Thứ nhất, về cơ hội thị trường, đơn hàng cho năm 2023 với nhiều ngành xuất khẩu chủ lực đều sụt giảm nghiêm trọng, đặc biệt với các ngành dệt may, da giày, nội thất, nhôm công nghiệp, sắt thép, xi măng,… Nhiều doanh nghiệp đã phải cắt giảm nhân công, giảm quy mô sản xuất trong các tháng cuối năm 2022.

Doanh nghiệp đối mặt với khó khăn kép những tháng cuối năm 2022 và đầu năm 2023

Nguyên nhân của sự sụt giảm đơn hàng chủ yếu từ hai yếu tố: Chính sách thắt chặt tiền tệ để chống lạm phát và nguy cơ suy thoái kinh tế tại nhiều quốc gia châu Âu, Mỹ cũng như toàn cầu khiến cầu tiêu dùng và đầu tư giảm mạnh; xu hướng ngày càng gia tăng tần suất các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của Việt Nam, đặc biệt từ phía Mỹ, khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam bị động và gặp nhiều bất lợi trong tiếp cận thị trường.

Thứ hai, chi phí đầu vào cho sản xuất, xuất khẩu tại Việt Nam ở mức cao và có xu hướng tiếp tục gia tăng, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp tại các thị trường quốc tế. Sức ép này đến từ các yếu tố gồm: Giá dầu thế giới có thể bị đẩy lên mức cao, tình trạng thiếu hụt xăng dầu tại các trung tâm kinh tế lớn của cả nước như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh vẫn chưa được tháo gỡ, khiến chi phí vận chuyển tăng mạnh; tỷ giá VND/USD tăng mạnh, trong bối cảnh trên 90% tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam là nguyên liệu sản xuất, làm tăng chi phí đầu vào, đồng thời kéo theo sức ép lên mặt bằng giá sản xuất trong nước; lãi suất tăng nhanh làm chi phí vốn sản xuất của doanh nghiệp Việt Nam tăng cao; rủi ro đứt gãy, gián đoạn nguồn cung nguyên vật liệu đầu vào phục vụ sản xuất vẫn hiện hữu khi Trung Quốc tiếp tục duy trì chính sách “Zero Covid”.

Ngoài việc đơn hàng bị sụt giảm, nhiều ngành, doanh nghiệp còn gặp một số thách thức đặc biệt lớn.

Thứ nhất, thách thức về tiếp cận nguồn vốn khiến doanh nghiệp, đặc biệt các doanh nghiệp tư nhân gặp nhiều khó khăn trong duy trì hoạt động sản xuất, kinh doanh, thu mua và chuẩn bị nguyên vật liệu cho các kỳ sản xuất năm 2023 cũng như duy trì công ăn việc làm cho người lao động. Vấn đề càng trở lên nghiêm trọng do dòng tiền của các doanh nghiệp đã cạn kiệt sau hơn 2 năm dịch bệnh.

Trong đó, doanh nghiệp ngành thép đối diện với “khủng hoảng lớn” khi cung vượt cầu mạnh, trong khi đơn hàng xuất khẩu lẫn đơn hàng trong nước đồng loạt giảm mạnh. Nhiều doanh nghiệp phải bán sản phẩm thấp hơn giá vốn 30 – 40% để có dòng tiền hoạt động với chi phí lãi vay rất cao, trong lúc chờ đợt phân bổ chỉ tiêu tín dụng tiếp theo.

Doanh nghiệp các ngành công nghiệp hỗ trợ trước đây có thể sử dụng hợp đồng đã ký kết hoặc thế chấp bất động sản để vay vốn nhưng hiện nay các ngân hàng không giải ngân do áp lực về room tín dụng nên doanh nghiệp không thể tiếp nhận và ký kết hợp đồng mới….

Còn các doanh nghiệp nông nghiệp phản ánh về việc thiếu vốn để thu mua nguyên liệu trong khi một số nông sản lại có kỳ thu mua tập trung ở những tháng cuối năm và đầu năm 2023.

Thứ hai, các doanh nghiệp chịu thách thức về duy trì các kênh huy động vốn trung và dài hạn để mở rộng đầu tư, phục hồi doanh nghiệp. Hiệu ứng sụt giảm niềm tin từ thị trường đối với các doanh nghiệp bất động sản đã lan rộng tới mọi loại hình doanh nghiệp khác, khiến kênh huy động trái phiếu không thể giúp doanh nghiệp thu hút được các nhà đầu tư trong ngắn hạn để giải quyết bài toán cấp bách.

"Khó khăn về dòng tiền, bao gồm vốn lưu động và vốn đầu tư trung, dài hạn đang đặt doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân Việt Nam vào những tình thế hết sức khó khăn", báo cáo nhấn mạnh.

Doanh nghiệp ngành dăm gỗ kêu cứu vì hoàn thuế VAT

Thứ ba, rào cản từ quá trình thực thi các quy định, pháp lý liên quan đến môi trường đầu tư, kinh doanh của doanh nghiệp đã làm ảnh hưởng ít nhiều tới niềm tin của cộng đồng doanh nghiệp vào môi trường kinh doanh.

Cụ thể, vấn đề hoàn thuế VAT cho các mặt hàng xuất khẩu của ngành gỗ, cao su đang gặp nhiều trở ngại với quy trình xác minh nguồn gốc phức tạp, không nhất quán cách làm gữa các địa phương, không nhất quán giữa thời gian xác minh được công bố (40 ngày) với thời gian thực tế (có thể lên nhiều tháng thậm chí cả năm), làm đọng vốn với số tiền rất lớn. Ở thời điểm này, việc chậm hoàn thuế càng tạo ra thách thức rất lớn cho doanh nghiệp, vì doanh nghiệp đang gặp khó khăn về dòng tiền.

Nhiều kiến nghị được đề xuất lên Chính phủ

Xuất phát từ các khó khăn, thách thức đối với cộng đồng doanh nghiệp, để khắc phục phần nào các khó khăn cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, đặc biệt để giảm bớt sự bị động về tín hiệu thị trường, Ban VI và các Hiệp hội đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công Thương phối hợp với các bộ chuyên ngành cung cấp thường kỳ các thông tin cập nhật về biến động và xu hướng của các thị trường xuất/nhập khẩu lớn, kèm theo các đánh giá về cơ hội, thách thức để doanh nghiệp có các kế hoạch thích ứng phù hợp.

Để hỗ trợ nỗ lực phục hồi của doanh nghiệp, đặc biệt với các doanh nghiệp tư nhân trong nước trong bối cảnh doanh nghiệp đối diện với khó khăn rất lớn về dòng tiền, Ban VI cũng đề xuất Chính phủ xem xét kéo dài tới hết năm 2023 một số chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đã phát huy hiệu quả thiết thực trong giai đoạn đại dịch Covid-19 như: Chính sách giảm 2% thuế VAT; chính sách giãn/hoãn áp dụng biểu giá thuê đất mới theo Nghị định số 96/2019/NĐ-CP ngày 19/12/2019 của Chính phủ; các chính sách tín dụng như cơ cấu lại thời hạn trả nợ, giữ nguyên nhóm nợ,…

Đối với việc duy trì niềm tin của doanh nghiệp vào môi trường đầu tư, kinh doanh của Việt Nam, đề xuất Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành thực hiện nghiêm túc, thực chất quy trình tham vấn, lấy ý kiến của doanh nghiệp khu xây dựng văn bản quy phạm pháp luật liên quan, không chỉ lấy ý kiến một vài đơn vị mang tính đại diện. Đồng thời, tập trung rà soát, cải thiện, đẩy mạnh trực tuyến hóa một số nhóm quy trình, thủ tục có tần suất thực hiện lớn và có ảnh hưởng tới hầu hết doanh nghiệp như nhóm thủ tục về khởi sự kinh doanh, thương mại, các thủ tục quy trình về đầu tư, thuế,… và tháo gỡ trọng tâm các kiến nghị về hoàn thuế VAT cho doanh nghiệp ngành gỗ, cao su.

Đối với thách thức liên quan đến thị trường tài chính, đề xuất Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước tham vấn các chuyên gia tài chính, chính sách uy tín trong nước, quốc tế để đánh giá bối cảnh và nhận diện giải pháp. Trường hợp cần thiết, đề xuất tính tới các giải pháp đặc biệt trong giai đoạn nhất định nhằm giải nguy cho doanh nghiệp và nền kinh tế.

Bên cạnh đó, để gia tăng hiệu quả sử dụng hạn mức tín dụng năm 2023, giúp dòng vốn hỗ trợ được cho doanh nghiệp ở nhiều ngành, lĩnh vực, đề xuất Chính phủ chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước làm việc với các ngân hàng thương mại để nghiên cứu, thiết kế các gói tín dụng ưu đãi cho các ngành, lĩnh vực sản xuất chủ lực trong nước, trong đó, có những khoản mục dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa để không triệt tiêu năng lực kinh doanh.