Tin Khu Vực 
Thanh toán số bùng nổ
Sự phát triển bùng nổ của thương mại điện tử và thanh toán số tại Việt Nam đang định hình lại toàn bộ hành vi tiêu dùng. Nếu như giai đoạn đầu, mã QR (QR Code) là công cụ phổ cập giúp người dân làm quen với thanh toán điện tử, thì nay, khuôn mặt và công nghệ định danh sinh trắc học đang trở thành “chìa khóa” mới cho niềm tin và an toàn trong môi trường số.
Thị trường thương mại điện tử Việt Nam đang chứng kiến tốc độ tăng trưởng nằm trong nhóm nhanh nhất thế giới. Mới đây, Bộ Công Thương đã điều chỉnh tốc độ tăng trưởng năm 2025 lên mức 25,5%, cao hơn nhiều so với dự báo 20% trước đó. Cùng với đó, mức chi tiêu trung bình của người Việt cho mua sắm trực tuyến đã đạt khoảng 600 USD/năm, một con số thể hiện rõ sự dịch chuyển thói quen tiêu dùng sang không gian số.
Trong hành trình phổ cập thanh toán điện tử, QR Code đóng vai trò như “cánh cửa đầu tiên” mở ra kỷ nguyên giao dịch số. Với ưu điểm dễ dùng, chi phí thấp, mã QR đã nhanh chóng lan tỏa từ các chuỗi bán lẻ lớn tới cả những quầy hàng nhỏ, thậm chí quán ăn vỉa hè. Số liệu cho thấy, thanh toán bằng QR Code đang duy trì tốc độ tăng trưởng kép khoảng 40%, trong khi toàn thị trường thanh toán trực tuyến tăng trung bình hơn 100% mỗi năm.
Sự bùng nổ này mang lại nhiều tiện ích nhưng cũng kéo theo thách thức an ninh ngày càng nghiêm trọng. Cùng với tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử là sự xuất hiện của hàng loạt hình thức gian lận và lừa đảo trực tuyến tinh vi hơn. Kẻ xấu có thể giả mạo danh tính bằng hình ảnh, giọng nói, thậm chí dùng công nghệ deepfake để lừa chuyển tiền. Năm 2024, riêng lĩnh vực thương mại điện tử được dự báo có tới khoảng 6.000 vụ lừa đảo, tập trung ở các mô hình đầu tư tài chính, tiền ảo và chiếm đoạt tài khoản người dùng.
Xác thực định danh trên thương mại điện tử. Ảnh minh hoạ
Tình trạng này cho thấy một thực tế khi nền kinh tế số phát triển đến quy mô nhất định, chỉ riêng các biện pháp xác thực truyền thống là chưa đủ. Để bảo vệ người tiêu dùng và hệ sinh thái thương mại điện tử, Việt Nam cần chuyển sang các hình thức định danh điện tử mạnh hơn, giúp xác định chính xác danh tính của các bên giao dịch.
Trong bối cảnh đó, hành lang pháp lý về định danh và xác thực điện tử đang được hoàn thiện. Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được hoàn thiện là bước tiến quan trọng, khi lần đầu tiên quy định bắt buộc định danh đối với người bán hàng và người livestream trên sàn thương mại điện tử. Người bán trong nước phải xác thực danh tính bằng hình thức điện tử theo quy định pháp luật, còn người bán nước ngoài phải hợp pháp hóa giấy tờ để được công nhận.
Khi khuôn mặt trở thành “chìa khóa” thanh toán
Từ bước chuyển đổi bằng QR Code, xu hướng thanh toán của người Việt đang tiến tới giai đoạn mới, giai đoạn mà danh tính sinh trắc học trở thành yếu tố trung tâm của mọi giao dịch. Việc quét khuôn mặt, dấu vân tay hay giọng nói không còn là công nghệ xa lạ, mà đã dần trở thành chuẩn mực xác thực trong nền kinh tế số.
Theo thống kê, dịch vụ xác thực điện tử đã ghi nhận hơn 42,6 triệu lượt xác thực, trong đó có 17,8 triệu lượt xác thực khuôn mặt. Song song với đó, giải pháp xác thực thông tin công dân bằng căn cước công dân gắn chip (triển khai từ tháng 3/2023) đã thu hút 21 đại lý cấp 1 với hơn 153 triệu lượt giao dịch phát sinh.
Những số liệu này khẳng định tính hiệu quả của công nghệ sinh trắc học trong định danh điện tử. Từ ngân hàng, thương mại, y tế đến hành chính công, việc xác thực bằng khuôn mặt hoặc CCCD gắn chip đang giúp giảm đáng kể rủi ro gian lận, đồng thời tạo thuận tiện tối đa cho người dân. Chỉ với một chiếc điện thoại, người dùng có thể mua sắm, ký hợp đồng, thậm chí thực hiện các thủ tục hành chính mà không cần phải trình giấy tờ tùy thân.
Các doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực thương mại điện tử cũng đang đi đầu trong việc áp dụng định danh điện tử. Shopee là ví dụ tiêu biểu, từ tháng 6/2025, nền tảng này đã phối hợp với Cục C06 - Bộ Công an để triển khai định danh toàn bộ người bán thông qua CCCD gắn chip. Tính đến cuối tháng 10/2025, đã có 81% nhà bán hàng trên sàn được định danh, và mục tiêu đạt 100% trong thời gian tới. Mọi người bán mới đều phải hoàn tất định danh trước khi được phép kinh doanh.
Chính sách này không chỉ giúp xác minh danh tính người bán và đảm bảo tính hợp pháp của sản phẩm, mà còn nâng cao niềm tin của người tiêu dùng. Khi người mua biết rõ mình đang giao dịch với ai, niềm tin thị trường được củng cố, từ đó hình thành môi trường thương mại điện tử minh bạch, bền vững.
Song song đó, công nghệ chữ ký số từ xa cũng đang được triển khai như một công cụ bảo mật bổ trợ quan trọng. Chữ ký số giúp xác thực người ký, chống chối bỏ trách nhiệm và đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu. Một khi tài liệu đã được ký bằng chữ ký số, nội dung không thể bị sửa đổi mà không để lại dấu vết, qua đó ngăn chặn nguy cơ tấn công hoặc giả mạo trong các hợp đồng điện tử.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng eKYC (định danh khách hàng điện tử) chỉ là bước đầu, và chỉ thật sự hiệu quả khi kết hợp với xác thực dữ liệu từ chip CCCD. Nhiều trường hợp lừa đảo vay tiền online bằng chứng minh thư cũ cho thấy nguy cơ lớn nếu không có hệ thống xác thực dữ liệu chính thức từ Bộ Công an. Việc áp dụng xác thực sinh trắc học khuôn mặt và dữ liệu dân cư quốc gia chính là lời giải cho bài toán này giúp phòng ngừa gian lận, bảo vệ thương hiệu và giảm chi phí quản lý giao dịch cho doanh nghiệp.
Về dài hạn, Việt Nam đang hướng tới mô hình giao dịch số lấy người dân làm trung tâm, trong đó mọi hoạt động từ mua hàng, thanh toán, ký kết đến hành chính công đều được xác thực thông qua định danh điện tử thống nhất. Các bộ, ngành và doanh nghiệp đang tăng cường phối hợp để xây dựng cơ chế kết nối, chia sẻ dữ liệu dân cư, đồng thời tổ chức truyền thông, tập huấn để người dân làm quen với việc sử dụng ứng dụng VNeID trong các giao dịch thương mại điện tử hàng ngày.
Sự phối hợp giữa Nhà nước và khu vực tư nhân sẽ là nền tảng thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ “xác thực giao dịch” sang “xây dựng niềm tin số”. Khi hệ sinh thái định danh điện tử quốc gia hoàn thiện, mọi hoạt động thương mại sẽ diễn ra trong không gian an toàn, minh bạch, và người dân có thể kiểm soát chính danh dữ liệu của mình trong từng giao dịch.
Nếu QR Code từng là biểu tượng cho sự tiện lợi của thanh toán không tiền mặt, thì công nghệ sinh trắc học với khuôn mặt và CCCD gắn chip đang trở thành biểu tượng của niềm tin và an toàn trong nền kinh tế số. Quá trình chuyển đổi từ “quét và đi” (scan and go) sang “xác thực và tin cậy” (authenticate and trust) cho thấy người Việt không chỉ đang thay đổi thói quen thanh toán, mà còn đang bước vào một giai đoạn mới của văn hóa tiêu dùng số là hiện đại, bảo mật và dựa trên niềm tin.
